«scientific progress» Scientific Journal issn: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, issue: 3

203
 
KIRISH 
Matematika juda qadimgi fanlardan biri bo’lib dastlabki bosqichlarda o’zaro 
muomala va mehnat faoliyatlari asosida shakllana boshladi. U asta-sekin rivojlana 
boshladi, ya’ni faktlar yig’a boshladi. Matematika mustaqil fan sifatida vujudga kela 
boshlaganda uning bundan keyingi rivojlanishiga matematik bilimlarning o’zi ham 
ta’sir eta boshladi Shulardan ba’zilarini qayd etib o’taylik. 
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA 
1) Nyutonning (differentsial va integral xisobining ilk qadamlari) flyuksiyalarni 
hisoblash usuli darhol mexanikani masalalarini hal qilishni umumiy metodi 
darajasigacha ko’tarildi. 
2) Lagranj algebraik tenglamalarni radikallarda hal qilish problemasini izlaganda 
tenglama ildizlarini “gruppalash masalalarini” qaragan edi. Keyinroq esa E.Galua 
gruppalar nazariyasini rivojlantirib, yuqoridagi problemani hal etdi. So’ng XIX asrda 
A.Keli gruppaga ta’rif berdi. S.Li esa uzluksiz gruppalar nazariyasini yaratdi.1890 yilda 
E.S.Fedorov gruppalar nazariyasi kristollografiyaga tatbiq etdi. Hozirda esa gruppalar 
nazariyasi kvant fizikasining ilmiy quroliga aylangan. Bulardan ko’rinadiki matematika 
nafaqat o’z-o’zini rivojlantiradi, balki boshqa fanlarning rivojlanishiga va aksincha 
boshqa fan yutuqlari asosida o’zi ham rivojlanadi. So’ngi yillarda fan va texnikaning 
jadal rivojlanishi kibernetika, hisoblash texnikasi,ekonomika, boshqarish sistemasi, 
psixologiya, meditsina va boshqa sohalarda matematikaning roli yanada kuchayib 
ketdi. Matematika tarixi matematikaning rivojlanish jarayonida ko’pdan - ko’p yorqin 
dalillar bilan bir qatorda qorong’u zulmat davrlarini boshidan kechirganligidan dalolat 
beradi. Haqiqatdan, ham din peshvolari din ta’limotiga mos kelmagan har qanday 
yangilikning yo’q qilishga intilganlar. Faqat ayrim olimlarning katta jasoratigina fanni 
ilgari siljishi uchun imkoniyatlar yaratib bergan. Jumladan Kopernik va Galiley, 
Ulug’bek qismatlari. Yoki XVII asrda Leybnits va Nyuton asarlarida cheksiz kichiklar 
haqida ma’lumotlar paydo bo’lishi bilan Episkop Berklining qattiq tanqidiga uchradi. 
Yoki limitlar nazariyasi XIX asr oxiriga qadar qattiq tortishuvlarga sabab bo’lib keldi. 
Hatto Koshining ishlari ham bunga barham bera olmagan edi. Yoki N.I.Lobachevskiy 
ishlari o’limidan so’ng XIX asr oxirida tan olindi. (Ya.Bolyai va Gauss ishlari).
Matematikani sotsial-iqtisodiy sohalarga ta’sirini chuqurroq ko’rabilish uchun uning 
tarixini turli ijtimoiy formatsiyalar bilan birgalikda qarash kerak. 
MUHOKAMA 
O’rta asrlarda esa fan ko’p jihatdan boy-feodallarning manfaatiga, dinga 
bo’ysundirilgan (savdo ishlari, hosil bo’lish, meros bo’lish, o’zga yerlarni bosib olish, 
ta’sir doiralarni kengaytirish). Matematika fanida ilg’or va reaktsion kuchlarning 

---

www.scientificprogress.uz 
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 3