SəFƏVİLƏr döVLƏTİ
Yüklə 2,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ISBN 978-9952-34-101-0 947.5405-dc22 1.Azərbaycan-Tarix.2.Səfəvilər dövləti. Oqtay Əfəndiyev.Azərbaycan Səfəvilər dövləti
- Müəllif GİRİŞ
| 0 1 OQTAY ƏFƏNDİYEV AZƏRBAYCAN SƏFƏVİLƏR DÖVLƏTİ ŞƏRQ-QƏRB BAKI 2007 2 ISBN 978-9952-34-101-0 947.5405-dc22 1.Azərbaycan-Tarix.2.Səfəvilər dövləti. Oqtay Əfəndiyev.Azərbaycan Səfəvilər dövləti . Bakı,”Şərq-Qərb”,2007,344 səh.+8 səh.(illüst.) 3 Azərbaycan xalq şairi Rəsul Rzanın əziz xatirəsinə həsr edirəm Müəllif GİRİŞ XVI əsr ümumdünya tarixinin yeni mərhələsinin başlanması ilə əlamətdardır. Bu feodal cəmiyyətinin daxilində kapitalist istehsal üsulunun yaranması, feodal münasibətlərinin dağılması və Avropanın bir sıra inkişaf etmiş ölkələrində kapitalist istehsalının meydana gəlməsi, milli və çoxmillətli dövlətlərin təşəkkül tapması dövrü idi. Bu dövrdə Qərbi Avropa ölkələrinin əksəriyyətindəmilli ərazilərin siyasi cəhətdən birləşməsi və mərkəzləşdirilmiş dövlətlərin təşəkkülü prosesi artıq başa çatmışdı. Feodalizm şəraitində siyasi mərkəzləşdirmənin mükəmməl forması mütləq monarxiya idi. Lakin Asiya ölkələrində dövlətin bir qədər spesifik tipi formalaşdı. Bu dövlətlər müəyyən dərəcədə feodal pərakəndəliyini aradan qaldırsalar da, Avropanın feodal-mütləqiyyətçi dövlətlərindən əhəmiyyətli surətdə fərqlənirdilər. Sonunculardan fərqli olaraq Asiya ölkələrində siyasi birləşmə prosesi məhsuldar qüvvələrin nisbətən zəif inkişafı, feodal münasibətlərinin durğunluğu, natural təsərrüfatın hökmranlığı və vilayətlər arasında iqtisadi əlaqələrin zəifliyi şəraitində baş verirdi. Bir sıra səbəblər üzündən Asiyanın feodal dövlətləri (onlardan bəziləri hətta güclü hakimiyyətə malik olsalar da) optimal daxili sabitlikdən məhrum idilər, onların ərazi bütövlüyünü sarsıdan mərkəzdənqaçma proseslərini tamamilə zərərsizləşdirə bilmirdilər.Asiya ölkələrində siyasi qurumların səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri ondan ibarət idi ki, xarici istilalar nəticəsində onlar sürətlə bir ölkə çərçivəsindən kənara çıxır, geniş regionları öz sərhədləri hüdudunda birləşdirirdilər. Belə dövlətlərdən biri XVI əsrin əvvəllərində yaranmış, Osmanlı imperiyası və Böyük Moğollar dövləti ilə yanaşı, o dövrün ən iri Asiya dövlətlərindən olan Səfəvilər dövləti idi. Səfəvilər dövləti onun tərkibinə daxil olmuş Cənubi Qafqaz, İran və 4 digər ölkələrin xalqlarının tarixi taleyində əhəmiyyətli rol oynamışdı. Bu dövlət sosial - iqtisadi inkişafın müxtəlif pillələrində olan, dil, mədəniyyət və din baxımından fərqlənən bir çox xalqları və tayfaları vahid dövlət hakimiyyətində birləşdirmiş, tabeliyindəki ölkələrdə feodallaşma prosesini daha da sürətləndirmişdi. Səfəvilər dövlətinin tarixi Azərbaycan xalqının tarixi, onun sonrakı etnik konsodilasiyası ilə qırılmaz surətdə bağlıdır. Azərbaycanın cənub və şimal vilayətlərinin Səfəvilər dövlətinin vahid, nisbətən mərkəzləşdirilmiş hüdudları daxilində birləşdirilməsi, bu vilayətlərin keçmişə nisbətən daha sıx siyasi, iqtisadi, mədəni və etnik inteqrasiyasına zəmin yaranmışdı. Onilliklər boyu davam etmiş feodal pərakəndəliyindən sonra Azərbaycan XVI əsrdə yenidən özünün dövlət bütövlüyünü əldə etmiş, iqtisadiyyat və mədəniyyət sahəsində müəyyən tərəqqiyə nail olmuşdu. Səfəvilər dövlətinin yaranması Azərbaycan ərazisində və həmhüdud ölkələrdə feodalizm cəmiyyətinin təkamülündə mühüm mərhələ oldu. Səfəvilər dövləti ilk növbədə Azərbaycan tayfa əyanları - əmirlər tərəfindən onların sinfi mənafelərinə xidmət etmək üçün yaradılmışdı. Başlıca vəzifəsi öz həmtayfaları və tabe etdikləri vilayətlərin əhalisi üzərində hakimiyyəti möhkəmləndirmək və genişləndirməkdən ibarət olan yeni yaranmış dövlətdə qızılbaş əmirləri hakim qüvvə olmuşdular. XVI əsrdə Azərbaycan və onun ən böyük ticarət- sənətkarlıq mərkəzi olan Təbriz yalnız siyasi baxımdan deyil, həm də iqtisadi cəhətdən Səfəvilər dövlətinin əsasını təşkil etmişdir. Göstərilən cəhətləri inkar edən Qərb şərqşünasları XVI əsr Səfəvi dövlətinə əsassız olaraq İran dövləti kimi baxmışlar və baxmaqda davam edirlər. Azərbaycan xalqının tarixi yaradıcılığının, milli ləyaqətinin və özünəməxsus mədəniyyətinin, müstəqil yaşamaq və inkişaf etmək hüququnun şovinist tarixşünaslığa xas olan şəkildə tamamilə inkar edilməsi ənənəsi bu münasibətdə özünün təzahürünü tapır. Başqa xalqlara həqarətli, təkəbbürlü münasibət bəslənməsi, onların tarixi rolunu, bəşəriyyət tarixinə və mədəniyyətinə töhfəsini nəzərə almamaq tarixi gerçəkliyə ziddir. Təsadüfi deyildir ki, məhz Azərbaycan tarixçiləri ən qədim dövrlərdən etibarən Azərbaycan ərazisində baş vermiş tarixi proseslərin axarını təhlil etmiş, 5 Azərbaycan dövlət quruculuğunun və mədəniyyətinin müxtəlif inkişaf mərhələlərində xalqın rolunu səciyyələndirmiş, habelə XVI əsr Səfəvilər dövlətinin yaranmasında və inkişafında Azərbaycan xalqının rolunu aşkara çıxarmışlar. Bu kitab XVI əsr Səfəvilər dövlətinə dair Şərq və Avropa mənbələrinin hərtərəfli tədqiqi, sistemli şəkildə şərh olunması və ümumiləşdirilməsi, göstərilən dövrdə Azərbaycanın siyasi və sosial - iqtisadi həyatının işıqlandırılması istiqamətində ilk cəhddir. Onun mühüm məqsədlərindən biri Səfəvilər dövlətinin meydana gəlməsi və inkişafında Azərbaycan etnik ünsürünün rolunu elmi surətdə əsaslandırmaqdan ibarətdir. Kitab müxtəlif dillərdə olan irihəcmli mənbələrin, o cümlədən ilk dəfə elmi dövriyyəyə daxil edilən nadir əlyazma əsərlərinin tənqidi surətdə öyrənilməsi və təhlili əsasında yazılmışdır. Müəllif iş prosesində görkəmli tarixçi şərqşünaslardan V.V.Bartoldun, A.Y.Krımskinin, V.A.Qordlevskinin, İ.P.Petruşevskinin, Ə.Ə.Əlizadənin, B.N.Zaxoderin və başqalarının əsərlərindəki nəticələrə ümumiləşdirmələrə xeyli dərəcədə istinad etmişdir. Bu kitaba müəllifin 1961-ci ildə Bakıda rus dilində nəşr olunmuş ”XVI əsrin əvvəlində Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin yaranması” əsərində başlanğıcı qoyulmuş mətləblərin davamı və həlli faktı kimi yanaşılmalıdır. Buna görə də bu kitabda I Şah İsmayılın dövlətinin yaranmasına və onun hakimiyyəti dövrünə yalnız əvvəlki monoqrafiyanın materillarına əlavələr və dəqiqləşdirmələrlə əlaqədar zəruri ölçüdə toxunulmuşdur. Bu, keçmişdə bizim üçün əlçatmaz olan bəzi salnamələr və tədqiqatlar, xarici alimlərin keçən dövr ərzində meydana çıxmış əsərləri sayəsində mümkün olmuşdur. Müəllif imkan daxilində nəzərə alınmış qeyd və arzularına görə Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyası Tarix İnstitunun Azərbaycanın orta əsrlər tarixi şöbəsinin əməkdaşlarına minnətdarlığını bildirir. Müəllif iş prosesində ortaya çıxan problemlərin aradan qaldırılmasına görə görkəmli tarixçi - şərqşünas, mərhum professor İlya Pavloviç Petruşevskini və əsərin hazırlanması dövründə öz yardımını əsirgəməmiş Respublika Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, mərhum professor Əlövsət Nəcəfqulu oğlu Quliyevi minnətdarlıqla yad edir. 6 Yüklə 2,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|