qıcıqlandırır, canlandırır. İnsan qəlbinin hansı isə
dərin bir qatında canlanma, oyanış baş verir.
İnsanı pərvazlandıran, həyəcanlandıran da məhz
bu daxili oyanış, daxili canlanmadır.
Bununla belə, hər şeyi belə bəsit bir mo-
dellə izah etmək də birtərəfli olardı. Yəni burada
söhbət heç də yalnız insana fitrən verilmiş olanla
bu fitrətin insandan kənarda gerçək mövcudluğu
arasında uzlaşmadan getmir. Sadə şəkildə,
əlbəttə, bu belədir. Lakin insan dünya ilə təmasda
olduqca, oxuyub-mənimsədikcə və yaşayıb-
öyrəndikcə onun Mən-i də, qəlbinin dərin
guşəsindəki ilkin fərdi-mənəvi varlığı da, genetik
kodlaşdırılmış sistem də müəyyən təkamülə
məruz qalır. Əlbəttə, qəlbin dərinliyində heç
toxunulmamış, bakirə guşələr də var. Qəlbin «sarı
simlər»i də var. Hər bir ilk təmas kimi, insanın öz
qəlb dünyasının hər bir guşəsi ilə ilkin görüşü də
əsrarəngiz bir hadisədir – bir oyanış, bir
doğuluşdur.
Bəli, insan hər dəfə yenidən doğulur, hər
dəfə Yeni bir əlaməti ilə, varlığının hər hansı bir
yeni cəhəti ilə bu dünyaya qədəm qoyur. Və həyat
sadəcə bir dəfə doğulmuş körpənin sonrakı
zahiri yaşayışından ibarət olmayıb, doğulma və
canlanma proseslərinin bütov bir silsiləsidir.
Əlbəttə, bu deyilənlər heç də hamıya aid
deyil. Kim isə ancaq bioloji varlıq olaraq doğulur
və sonra əsasən xarici təsirlərin, kənar ideyaların
16
icraçısı kimi mövcud olur. Bu bir qütbdür. Kim
isə ancaq öz qəlbinin hökmü ilə yaşayır və bu
dünyada da ancaq qəlbində olanları görür;
dünyanı öz mənəvi aləminin yaşantısına çevirir.
Bu da başqa bir qütbdür. Bütün real insanlar bu
iki qütb arasında yerləşirlər. Sadəcə kimidə
birinci taleyin, kimidə isə ikinci taleyin izləri
daha çox olur.
İstənilən halda həqiqi böyük sevinc qəlb
çırpıntısı, oyanma, canlanma, doğuluş mə-
qamlarının təzahürüdür. Əgər həyat, dünya başqa
notda köklənibsə, qəlblə heç vaxt rezonansa
gəlmirsə, bu, – həqiqi insani həyat deyil, sadəcə
bioloji mövcudluqdur. Həyat məhz hissi
yaşantılardır. Qəlbin bu və ya digər guşəsinin
işıqlanması, canlanmasıdır.
Böyük fransız mütəfəkkiri B.Paskal aşiqin
öz sevdiyi adam haqqında və onu nə üçün sevdiyi
haqqında təsəvvürlərini təhlil edərək yazır ki,
sevginin məhz nə ilə bağlı olduğunu
müəyyənləşdirmək asan məsələ deyil, kimi isə
sevirsənsə, əvvəlcə bu kimliyin nədən ibarət
olduğunu aydınlaşdırmaq lazımdır. Məsələn, sən
gözəl simalı bir afəti sevirdin, amma bir qəza,
yanğın və hər hansı başqa bir səbəbdən sifət
dəyişirsə, sən onu daha sevməyəcəksənmi? Əgər
o hətta xasiyyətini də dəyişirsə, əvvələr ona xas
olmayan yeni maneralara və vərdişlərə
yiyələnirsə, onu daha sevməyəcəksənmi? «Kimi
17
isə gözəlliyinə görə sevirlərsə, demək olarmı ki,
onun özünü sevirlər? Yaxud kimi isə düşün-
cəsinə, hafizəsinə görə sevirlərsə, onun özünümü
sevirlər? Yox, ona görə ki, gözəlliyi də, hafizəni
də itirmək mümkündür. Onda bəs «mən» harada
axtarılmalıdır? Sevdiyin əslində kimdir və ya
nədir?»
1
B.Paskal mühakimələrinin sonunda belə
qənayətə gəlir ki, əslində biz insanın özünü deyil,
onun ayrı-ayrı xasiyyətlərini, cəhətlərini sevirik.
2
Lakin məhəbbət haqqında elə bir düşüncə
də dərin kök atıb ki, əsl məhəbbət həmişəlikdir,
sevgi əbədidir, heç bir maneə, heç bir dəyişiklik
onu sarsıda bilməz. Bir Şərq adamı, bir sufi belə
düşünə bilər ki, aşiq məşuqun sifətinə yox,
ruhuna vurulur. Əbu Turxan demişkən,
«məhəbbət ruhlar arasında körpüdür». Lakin
ruhun özünə də konkret yanaşdıqda məhəbbətin
əslində hansı isə bir mənəvi keyfiyyətlə bağlılığı
üzə çıxa bilər. Yox əgər biz düşünsək ki,
məhəbbət ayrı-ayrı fiziki və ya ruhi-mənəvi
əlamətlərin, cəhətlərin deyil, onların bütöv
sisteminin, yekun təəssüratın sayəsində yaranır,
onda aşiq bu bütövlüyün, müxtəlifliyin
içərisindən məhz hansı isə bir əlaməti ayırırsa,
məhz bu əlamətə görə sevdiyini zənn edirsə,
1
Б.Паскаль. Мысли. – Мир и Эрос. М.,
Политиздат, 1991, 335с.
2
Yenə orada.
18
deməli bu, – əsl məhəbbət deyil. Duyğunun
bütövlüyü və onu strukturlaşdırmaq cəhdləri…
Məhəbbət
digər duyğularla yanaşı,
müstəqil mövcud olan sadə duyğu kimi. Altıncı
duyğu! Kimdə isə var, kimdə isə yox.
Məhəbbət – qəlb yarımçıqlığından doğan
bir hiss, – tamamlanmaya ehtiyac…
Məhəbbət – yarımçığın bütövləşmək əzmi!
Məhəbbət – hissənin tama, yarımçığın
bütövə doğru hərəkəti!
Məhəbbət – vahidin əzəmətinə, bütövün
gözəlliyinə, tamın harmoniyasına heyranlıq!
Məhəbbət – potensial duyğu kimi, sevmək
əzmi kimi!… Və məhəbbət iki tərəf arasında
münasibət kimi; ünvanını tapmış, konkretləşmiş
mənəvi-estetik proses kimi!
Bütövə daxil olaraq bütövləşmək, vahiddə
itərək vahidləşmək! Tamın harmoniyasına daxil
olmaq, harmonik aləmin sakini olmaq. İki
yarımçığın
birləşərək
bütövləşməsi
üçün
yarımçıqların əslində nə vaxtsa bütövün iki
parçası olması haqqında əsatirə inam (Platon
versiyası).
Ancaq bütövdən ayrılanlar yenidən bir-
ləşərkən bir-birini mükəmməl surətdə tamamlaya
bilərlər! Bu – keçmişə ekstrapolyasiyadır. Ancaq
yaranışdan, ilkin ideyadan bir bütövün hissəsi
kimi nəzərdə tutulanlar. Qurani-Kərimin Rum
19
Dostları ilə paylaş: |