surəsində yazıldığı kimi, taylar bizim özümüzdən
yaradılmışdır. Həvva Adəmin qabırğasından
yaradılmaqla artıq qabaqcadan onunla genetik-
fizioloji uyarlığa malik idi (bir bədənin başqa
bədənə, bir qanın başqa qana və s. uyarlığı).
İnsanlar bir-birinin hisslərinə necə bələd
ola bilərlər? Hər bir insan ancaq öz duyduqla-
rından xəbərdardır. Kim isə səndə dərin duyğu-
ların, ülvi hisslərin yaranmasına səbəb olubsa, bu
hələ onun sənə qarşı duyğuları barədə heç nə
demir.
Belə bir sadəlövh inam var ki, tamamlama
qarşılıqlı olmalı olduğundan məhəbbətin də iki
tərəfi var və mütləq əks-əlaqə yaranmalıdır.
İngilislər demişkən, «məhəbbət məhəbbətə
cavabdır». Başqa sözlə, ingilislər qarşılıqlı ol-
mayan məhəbbəti əsl məhəbbət hesab etmirlər.
Amma reallıqda çox vaxt belə olmur. Kim
isə sənin duyğuna qarşı nəinki adekvat reaksiya
göstərmir, hətta ona tam biganə qalır. Sevmədiyi
bəs deyilmiş kimi, üstəlik sənin sevginə
minnətdarlıq yox, narazılıq və bəzən hətta nifrətlə
cavab verir.
Amma əslində kim kimə minnətdar ol-
malıdır; sevilənmi sevənə, yoxsa sevənmi sev-
diyinə? Birinci mövqeyə görə, əlbəttə, sevən, –
onun qəlbini canlandırdığına, onda sevgi duyğusu
yaratdığına görə. Qoy, bu sevgi cavabsız qalsın.
20
Amma sevgisiz qalmaqdansa, cavabsız sevgi
yaxşıdır. İkinci mövqeyə görə, «əgər onu
sevməsəydim, bəlkə bir başqası ilə qarşılıqlı
məhəbbət yaşaya bilərdim» şübhəsi ön plana
keçir və insanda onu rədd edənə qarşı bir na-
razılıq yaranır. Amma kimdir günahkar? Qarşı
tərəf səni sevməkmi zorundadır?
Burada da iki hal fərqləndirilməlidir. Qarşı
tərəf sənin məhəbbətindən xəbərdardır, amma ona
etinasızlıq göstərir. İkinci halda sən öz böyük
duyğularını həqiqətdə olduğu səviyyədə çatdıra
bilmədiyindən o ancaq sönük bir hissi, nasiranə,
bəzən hətta bayağı bir münasibəti inkar etdiyini
düşünür.
Əslində sənin həqiqi böyük eşqin varsa və
onu qarşı tərəfə çatdırmaq mümkün olubsa, qarşı
tərəf buna biganə qala bilməz. Əslində sənin
sevgini duymaq sənə sevgi ilə cavab verməkdir.
Hətta o bunu qabaqcadan hansı isə səbəblərə
görə istəməsə də.
Çünki sevgini sevgidən başqa cür duymaq
mümkün deyil. Çünki məhəbbətin duyulması
yenə məhəbbətdir. Bütün qalan hallarda tərəf-
müqabil sənin həqiqi böyük sevgindən,
hisslərinin dərinliyindən xəbərsizdir. O sənin
münasibətini ancaq bir fakt kimi, hadisə kimi, –
dərk edir. Amma hiss etmir. Çünki qəlbdən
qəlbə hələ yol yoxdur. Yolun olması isə qarşılıqlı
məhəbbət adlanır.
21
«Məhəbbət könüldən könülə körpüdür», –
prinsipini rəhbər tutsaq, bir paradoks ortaya çıxır.
Ancaq bu halda hər şey aydın olur; hər iki tərəf
bir-birini sevəndə hisslərin ötürülməsi üçün yollar
açıqdır. Deməli, məhəbbət var. Yəni qarşılıqlı
məhəbbət, hər iki tərəfin bir-birini sevməsi
halında heç bir sual doğurmur. Lakin «biri o
birisini sevir, qarşı tərəfin isə heç xəbəri də
yoxdur», – variantında yuxarıda göstərdiyimiz
məhəbbət prinsipi işləmir və suallar ortaya çıxır.
Birinci sual: Bəs o səni sevmədiyi halda sən onu
necə sevə bilirsən? Yəni onun könlü sənin üçün
açılmayıbsa, sənin sevdiyin əslində kimdir, yaxud
nədir? Doğrudanmı onun özüdür, yoxsa söhbət
sənin sevgi idealının bir təsadüfi qığılcım
müqabilində kimə isə transformasiyasından gedir.
Yəni sən əslində qarşı tərəfin könül dünyasına,
mənəviyyat aləminə zərrə qədər də bələd
deyilsən.
Ancaq
özün-özünü
sevdiyinə
inandırıbsan, ancaq bu psevdohiss sənə hakim
kəsilib. Sənin sevgi aləmin gözəldir, amma bu
sənin ancaq öz aləmindir. Qarşı tərəf əslində
sənin üçün tam qaranlıqdır. Amma sən ona öz
könül evində yer verdiyindən, onu da özün kimi
zənn
edirsən.
Sənin
duyğuların,
təbiətə
münasibətin, insanlara münasibətin müsbətə,
aliyə
doğru
dəyişir,
duyğular
qapanır,
elektriklənir, canlanır. Lakin bu – əslində özündə
qapanma, qısa qapanmadır. Normal elektrik
22
cərəyanı naqilin əks tərəflərindəki gərginlik
fərqindən yaranır. Cərəyan bir tərəfdən başqa
tərəfə yönəlmiş olur. Qısa qapanma zamanı isə,
tənzimləyici müqavimət olmadığından yanğın baş
verir. Eynən Kərəmlərin yandığı kimi.
Alimlər qısa qapanmadan qaçır, şairlər isə
onu vəsf edir. Atomun böyük daxili enercisini
tədricən işlətməklə (atom elektrik stansiyası)
faydalı enerciyə çevirənlər də var, bu ener cinin
«qısa qapanmasından» yaranan gücə (atom
bombası) pənah aparanlar, aləmləri yandırıb-
yaxanlar da var. Əlbəttə, şairlər atomun güc-
qüdrətini vəsf etməli olsalar, onun elə yandırıb
yaxmaq xislətindən başlayarlar.
Bəli, «sevənlərin» böyük əksəriyyətinin
sevgi zənn etdikləri əslində həmin o böyük mə-
həbbət deyil. Amma bəs nədir? Digər tərəf-dən,
bunlar sonradan məhəbbətə çevrilirmi? Nəyin
bahasına?
Çevrilə bilər; ancaq mümkün olan ən
böyük qurban hesabına – ruhunu fəda etmək, öz
şəxsi Mən-indən keçərək bütünlüklə (və ya heç
olmasa qismən) qarşı tərəfin Mən-inə sığınmaq
yolu ilə.
Bizdə sevgilərin çoxu məhz bu formada
baş verir. Və ruhunu qurban verən çox vaxt
qadınlardır.
Ruhunu qurban vermək…
23
Dostları ilə paylaş: |