qərarlaşır və öz işçisi ilə «sərbəst» rəftar, ona
təmənnalı və ya sırtıq münasibət vəzifəli şəxsin
heç ağlına da gəlmir.
Bəs bizdə? Hüquq öz funksiyasını yerinə
yetirə bilmədiyindən və hüquqi mədəniyyət aşağı
olduğundan sırtıq münasibətlə üzləşən qadın nə
edəcəyini bilmir; ya ürək ağrısı ilə təhqirlərə
dözməli, ya iş tapmağın belə çətin olduğu bir
vaxtda «üzü sulu» işdən çıxmalı, ya da bunu
ərinə, qardaşına, atasına deməklə qan tökülməsinə
bais olmalıdır. Qərbdə ən optimal sayılan
məhkəməyə müraciət variantı isə heç ağıla da
gəlmir. «Kişilər» də məhz qadının bu «əlacsız»
vəziyyətindən, «özünü
biabır
etmək
istəməməsindən» sui-istifadə edirlər.
Əlbəttə, məhəbbət haqqındakı əsərdə
söhbət təhsil müəssisələrində, iş yerlərində gənc
qız və oğlanlar, subay kişi və qadınlar arasında
yaranan sağlam dostluq münasibətlərindən və ya
məhəbbətdən getsə, daha çox yerinə düşərdi.
Lakin yuxarıda baxdığımız neqativ hallar o
dərəcədə aktuallaşıb ki, biz bu kontekstdə
psevdoməhəbbətdən və hətta antiməhəbbətdən də
danışmaq məcburiyyətində qallırıq.
Təəssüflər olsun ki, poetik idealda eşqi
göylərə qaldıran, məhəbbəti saf, təmiz və hətta
müqəddəs duyğu kimi vəsf edən Şərq kişiləri
ictimai həyatın reallığına enəndə çox vaxt başqa
hava çalırlar. Görünür, burada ictimai rəyin
94
düzgün formalaşmaması və kişi ilə qadın arasında
məsuliyyət dərəcələrinin düzgün bölünməməsinin
də rolu vardır. Belə ki, elə bil bütün məsuliyyət
qadının üzərinə atılmışdır. Kişinin təhrikçi
münasibətindən daha çox, qadın zəifliyi məzəm-
mət olunur. Bizim fikrimizə görə isə güclü cinsin
nümayəndəsi olmaqla kişi daha çox məsuliyyət
daşımalıdır. Lakin günahın çoxu kişilərdən də çox
cəmiyyətdədir.
Naqis
cəmiyyətdə
yüksək
mənəviyyatın qorunması çətin olur.
Səbəblərdən biri də eşq ideologiyasının
reallıqdan çox uzaq olması, adi insanlar üçün
əlçatmaz olmasıdır.
Qərbdə evlənənlərin istifadəsində real
ictimai mühitdən, hakim mənəvi dəyərlər siste-
mindən, üstün ictimai rəydən, ailə iqtisadiyyatın-
dan, hətta psixoloji və fizioloji bilgilərdən çıxış
edən, əməli həyatda yararlı, mükəmməl bir ailə-
məhəbbət təlimi vardır. Bizimkilər isə məc-
nunluqla, yüksək eşq idealı ilə elə yüksəklərə
qalxıblar ki, buradan nəinki ailə həyatı, heç
ümumiyyətlə yer də görünmür. Real həyatda, ailə
münasibətlərində bu konsepsiya kara gəlmir.
Daha doğrusu, «aşiqlik istedadı», cəmiyyətin
fövqünə qalxmaq əzmi seçilmişlərin qismətidir.
Həm də bu seçilmişlər adi mənada xoşbəxt ola
bilməyərək, ancaq «cəfadan zövq almağa»
məhkumdurlar.
95
İnsanların böyük əksəriyyəti isə ictimai
mühitin, mövcud sosial reallığın bir hissəsidir.
«Normal insanların» məhəbbətləri də öz səviy-
yələrinə uyğun olur. Şərqdə isə «normal mə-
həbbət» konsepsiyası yaradılmayıb; görünür, bu
əskiklik sayılıb. Ona görə də, ailə quran gənclərin
zehnində və əməli istifadəsində onlara yardımçı
ola biləcək heç bir örnək, təlimat yoxdur. Bu
sahədə biz bəyənmədiyimiz qərblilərdən geri
qalırıq. Ailə isə ancaq qadınlarımızın fədakarlığı
sayəsində qorunub saxlanır.
Təəssüflər olsun ki, bizdə qadına ikili mü-
nasibət az qala normaya çevrilmişdir. Özümünkü
və başqası bölgüsü getmiş, əxlaqi eqoizm hakim
kəsilmişdir; «hər kəs ancaq öz ailəsinə
cavabdehdir».
Başqalarının haqq yolundan, əxlaq yolun-
dan uzaqlaşmasına biganəlik göstərilir və bəzən
hətta dəstək verilir. Bu «özgəyə» biganəlik hissi,
antimilli mahiyyət kəsb edən fərdiyyətçilik və
eqoizm özünü ancaq saf məhəbbət, izzəti-nəfs və
namus məsələlərində deyil, daha geniş dairədə
göstərir. Məmməd Araz da «Məndən ötdü,
qardaşıma dəydi…» şeirində diqqəti məhz bu
cəhətə yönəldir:
Səndən, məndən ötən zərbə
96
Vətən, Vətən, sənə dəydi…
1
Vətən isə təkcə torpaq deyil, ərazi deyil,
həm də milli mənəviyyat, milli namus və qey-
rətdir. Ətrafda milli-mənəvi ənənələr pozulursa,
məhəbbət ucuzlaşırsa, maddi ehtiyac ülvi hissləri
ayaq altına atırsa, Füzulinin, Aşıq Ələsgərin vəsf
etdiyi gözəllər mənən dəyərsizləşirsə, – və bütün
bunlar sənin Vətənində, ən yaxın ətrafında baş
verirsə, özünün də, övladlarının da gec-tez bu
xəstəliyə
mübtəla
olmayacağına
əminlik
haradandır? Axı, insan mühitdə formalaşır. Və bu
mühitdə «söymə nökər atama, söyərlər bəy atana»
timsalı da vardır.
Şair biganəlikdən danışır. Lakin bu mühitin
pozulmasında bilavasitə iştirak edən, əxlaqi
dəyərlərə, bakirə könüllərə qəsd edən «insanlar»
da var. Onlar bizim aramızda olmaqla yanaşı,
həm də «hörmət sahibləridir». Belə olan halda,
kimsə soruşa bilər ki, heç olmazsa özü düz
olmağa çalışan bu binəva «biganə»nin təqsiri
nədir?
Amma bütün məsələ də elə bundadır ki, əx-
laqi normalardan kənara çıxan pozğun adamlar,
naqislər, tüfeylilər hər yerdə ola bilər; lakin
cəmiyyət onları məzəmmət edir, islah etməyə
çalışır, cəzalandırır. Faciə o zaman baş verir ki,
1
Məmməd Araz. Seçilmiş əsərləri. B., «Çaşı-
oğlu», 2004, səh. 61.
97
Dostları ilə paylaş: |