Şema Türleri Beş farklı alanda toplamda 18 uyumsuz şema bulunur

Şema Türleri
Beş farklı alanda toplamda 18 uyumsuz şema bulunur.
1. Ayrılma ve Reddedilme Şemaları
Terk Edilme / İstikrarsızlık
Diğer insanlar tarafından terk edileceğine inanma, diğerlerini güvenilmez bulma.
Duygusal Yoksunluk
Temelde korunma, ilgi ve empati yoksunluğu olmak üzere kişinin duygusal ihtiyaçlarının diğerleri tarafından karşılanmayacağına inanma.
Güvensizlik / Kötüye Kullanılma
Diğer insanlar tarafından aldatılacağına, kandırılacağına, kötüye kullanılacağına inanma.
Sosyal İzolasyon / Yabancılaşma
Kendini diğerlerinden farklı görme, herhangi bir grubun parçası olamama, dışlanmış ve yalnız hissetme.
Kusurluluk / Utanç
Kişinin kendini kusurlu, işe yaramaz ve değersiz hissetmesi; eleştiri, suçlama ve reddedilmeye karşı aşırı duyarlı olma.
2. Zedelenmiş Özerklik ve Başarısızlık Şemaları
Dayanıksızlık
Dayanıksızlık şeması beklenmedik olaylara karşı aşırı kaygılanma ve hemen felaket senaryoları üretmeyi anlatan uyumsuz bir şemadır.
Bağımlılık / Yetersizlik
Bağımlılık şeması kişinin başkalarından yardım almadan sorunların üstesinden gelmekte zorlanmasını, tek başınayken çaresiz hissetmesini ifade etmektedir.
Başarısızlık
Başarısızlık şeması kişinin kendini hayata karşı başarısız hissetmesi ve hiçbir zaman başarılı olamayacağına dair inancını belirten uyumsuz bir şemadır.
İç içe geçme
Tam olarak bireyselleşememe, ebeveynlere veya yakınlarına bağlı kalma, diğerlerinin sürekli desteğine ihtiyaç duyma.
3. Zedelenmiş Sınırlar Şemaları
Haklılık / Büyüklenmecilik
Kendini diğer insanlardan üstün bulma, kuralları dikkate almama, her zaman haklı ve ayrıcalıklı olduğuna inanma, diğerleriyle rekabetçi bir ilişki içinde olma.
Yetersiz Öz-Denetim
Çabuk vazgeçme, disiplinli olamama, kişisel doyumu erteleyememe, sorumluluklarla yüzleşmekten kaçınma.
4. Başkaları Yönelimlilik Şemaları
Fedakarlık
Kendinden ödün vererek diğerlerinin ihtiyaçlarını düşünme, kendine odaklandığında suçlu hissetme.
Onay Arayıcılık
Güvenli ve doğru bir kendilik duygusu oluşturmak için diğerlerinin onayına ihtiyaç duyma, diğerlerinin görüşlerine çok önem verme.
Boyun Eğicilik
Kontrolü diğerlerine verme, kötü davranılma veya terk edilme gibi duygulardan kaçmak için kendi istek ve ihtiyaçlarını diğer insanların talepleri doğrultusunda şekillendirme.
5. Aşırı Tetikte Olma ve Bastırılmışlık Şemaları
Yüksek Standartlar
Yüksek standartlar şeması her konuda kendinden yüksek beklentiler içinde olma, bu beklentilere hiç ulaşamadığı için gevşeyip rahatlayamama, kendine karşı eleştirel ve katı bir tutum sergilemeyi ifade eder.
Duyguların Bastırılması
Duyguları bastırma şeması diğer insanlar tarafından kötü görünmemek için kendi duygularını bastırma, duyguları önemsiz bulmayı ifade etmektedir.
Karamsarlık
Olumlu şeyleri görmezden gelip olumsuzluklara odaklanma, hata yapmaktan korkma, şikayet etme, sürekli kaygı ve endişe duyma.
Cezalandırıcılık
Standartlarına uymadığında gerek kendisine gerek diğer insanlara karşı hoşgörüsüz ve öfkeli olma, hata veya yanlışların bir bedeli olması gerektiğine inanma.
Şema Terapi Nasıl Uygulanır?
Şema terapiye başlamak isteyen birçok kişinin zihninde şema terapide ne yapılır sorusu uyanmış olabilir. Şema terapinin uygulanmasını iki aşamada inceleyebiliriz. İlk aşamada şema terapi hakkında bilgi verilir. Diyalog, form veya duygusal teknikler aracılığıyla kişideki şemalar ve kişinin bunlarla başa çıkma yöntemi tespit edilir.
İkinci aşamada ise bilişsel, duygusal, davranışsal ve terapötik ilişkinin olduğu teknikler kullanılarak kişide var olan şemalar uzun vadeli ele alınır. Bu süreçte kişinin şemaları terapistle beraber sorgulanarak eskiden yaptığı ve halen yapmakta olduğu düşünce hataları üzerine çalışılır.
Geçmişle bugün arasında köprü kurulur ve kişinin yeni bilgiler ışığında geçmişini anlamlandırması sağlanır. Kişinin farkındalığı arttıkça ve kişi yaşadıklarıyla ilgili olarak geçmişteki benliğiyle barıştıkça erken dönem uyum bozucu şemaların etkisi azalır.
Şema Terapide Kullanılan Teknikler Nelerdir?
Şema terapide genel anlamda dört farklı teknik kullanılır. Yaygın olarak kullanılan bilişsel teknik olarak şema günlüğü ve başa çıkma kartı, duygusal teknik olarak imgeleme uygulamaları, davranışsal teknik olarak çeşitli çalışmalar, terapötik ilişki tekniği olarak empatik yüzleştirme örnek verilebilir.
Şema Günlüğü
Şema tetiklendiğinde belirli maddelerin karşısına birkaç cümleyle cevap verilen bir günlük yazılır. Bu sayede kişi şemasını ve kendini daha iyi tanır, olaya gerçekçi bir bakış açısıyla bakabilme yetisi kazanmaya başlar. Günlükte karşılığı yazılacak maddeler: Tetikleyici, duygular, düşünceler, gerçek davranışlar, şemalar, sağlıklı bakış, gerçekçi endişeler, aşırı tepki, sağlıklı davranış.
Başa Çıkma Kartı
Potansiyel olarak zor bir olay veya durumla karşı karşıya kalındığında bununla başa çıkmak için kart hazırlanır. Bu kartta olayın kişide yarattığı duyguya, kişide hangi şemayı tetiklediğine, gerçekçi bakış açısına ve çözüm önerisine yer verilir. Kişi benzeri olaylarla karşı karşıya kalacağı zaman hazırladığı başa çıkma kartını okuyarak zamanla bu tür olaylara karşı bağışıklık kazanır.
İmgeleme Uygulamaları
Şemalar imgesel yollarla tetiklenir. Çocukluktaki ve sonrasındaki travmatik anılara müdahalede ve gelecek potansiyel bir olaya karşı hazırlanmada bu teknikten faydalanılabilir.
Davranışsal teknikler
Rol yapma, ödev verme, aktivite planlama, problem çözme, rahatlama çalışmaları gibi farklı tekniklere başvurulabilir. Örneğin, yüzleştirme yöntemiyle kişi, şemasında kaçındığı bir olay veya duruma ilişkin beklentisini önceden puanlar. Sonrasında yüzleştiği duygunun önceden puanladığı kadar korkutucu olmadığını görerek davranışlarını değiştirme ve şemasının etkisini hafifletme yolunda ilerler.
Empatik yüzleştirme
Terapist, terapi seanslarında veya günlük hayatta şeması tetiklenen danışanla empati kurarak onu anlamaya çalışır. Anlaşıldığını hisseden danışanın savunma mekanizmalarından uzaklaşarak olaya veya duruma daha gerçekçi bakma yetisi kazanması amaçlanır.