General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları
448
Bolşevizmə qarşı mübarizədə
Hökumətin fəaliyyətinin əsasında Azərbaycanın
müstəqilliyi durur və mən şübhə etmirəm ki, bol şe-
viklərin dağıdıcı cəhdlərinə qarşı zəruri tədbirlər
görüləcəkdir. Mən öz tərəfimdən bolşeviklərin Bakı
qarnizonu qoşunlarına partlayıcı təsirindən ehtiyat
edirəm. Belə ki, Bakı indi Zaqafqaziya bolşeviklərinin
fəaliyyət mərkəzi hesab edilir.
General Səməd bəy Mehmanda-
rovun Nazirlər Kabinetinin sədrinə
1919-cu il 21 aprel tarixli raportun-
dan.
Rotmistr İlyas Əliqulu oğlu Şahtaxtinskinin 29 iyun 1920-ci
ildə bolşeviklərə verdiyi istintaqın protokolundan:
“–…Hərbiyyə naziri Səməd bəy Mehmandarova gəldikdə deyə
bilərəm ki, o da bolşeviklərə və Sovet hakimiyyətinə düşmən kimi mü na-
sibət bəsləyirdi. Ona görə belə deyirəm ki, o, bolşevikləri həbs etdirərdi.
Məsələn, Babayev Cəfəri göstərə bilərəm, onu Mehmandarovun şəxsi
əmrinə əsasən təkadamlıq kamerada gündəlik bir parça quru çörək və
bir parça su ilə saxlayırdılar. Habelə Mehmandarovun bol şevizmdə əli
olanların hamısını həbs etmək və ciddi rejim altında saxlamaq barədə
sərəncamı da vardı”.
Həmin bolşevik Cəfər Babayev 1960-cı ildə “Canlı xatirələr”
adlı 69 səhifəlik bir kitabça nəşr etdirib. Onun xatirələrindən belə
məlum olur ki, Bakını və Azərbaycanı daşnak ermənilər, istilaçı
ruslar daha çox sevirmiş, nəinki müsavatçı azərbaycanlılar. Özü-
nü bolşevik qəhrəmanı kimi təqdim edən C.Babayevin oturub-
durduğu adamlar A.Mikoyan, S.Şaumyan, M.Babayan, T.Qəhrə-
manyan, Ə.Qarayev, R.Axundov və başqaları olub. Onun yazıla-
rında müsavatın əsgəri də, zabitləri də savadsız və amansız
təsvir edilir. Bircə epizodda Babayev həqiqətdən qaça bilməyib:
Şəmistan Nəzirli
449
“Bakının general-qubernatoru Murad Gəray bəy Tlexas dişlərini
qıcıdıb bolşevikin üstünə elə təpindi ki, səsinin zərbəsindən
pəncərələrin şüşələri cingildədi”.
Zənnimcə, general Tlexas vətənini düşmənə satmaq istəyən bol-
şevik Məmmədağa İbrahimovla sərt rəftar etməkdə çox haqlı idi.
Bütün bunlardan sonra 1919-cu il avqustun 15-də əsgəri
xidmətə çağırılan bolşevik C.Babayev yazır: “…Mənə hərbi çağı-
rış vərəqəsi gəldi. Müsavat ordusuna çağırıldım. Bir işə bax,
düşmən bildiyim, gecə-gündüz əleyhinə mübarizə apardığım
mü savat partiyasının ordusunda xidmət etmək üçün əsgər çağı-
rıldım. Mən kimə qarşı vuruşmağa göndərilirdim? Öz xalqıma
qarşımı? Mən bir ovuc bəyin, mülkədarın mənafeyini qorumaq
üçün müsavat ordusuna əsgər getməli idim.
Məni dəhşət götürmüşdü. Acığımdan az qala çağırış vərə-
qəsini cırıb, Bakıdan qaçmaq və ilim-ilim itmək istəyirdim. Mən
Bakı partiya təşkilatımızın rəhbərinə bu məsələni danışdım və
bildirdim ki, fərari olacağam.
– Yox, sən orduya getməlisən, – deyə Anastas İvanoviç Miko-
yan heç gözləmədiyim halda sözümü kəsib dilləndi.
Mən özümü saxlaya bilməyib tez cavab verdim:
– Nə üçün? 1918-ci ildə müsavatçılar məni Gəncə Hərbi Mək-
təbinə aparanda bolşevik partiyamız etiraz edirdi. Deyirdilər ki,
necə olursa olsun orduya getməməlisən. İndi isə…
– Bəli, o vaxt bambaşqa idi. Onda sənin inqilabi təcrübən yox
idi. Müsavatçılar səni yoldan döndərə bilərdilər. Sən indi ordu-
da əsgərlər arasında partiya təbliğatı apara bilərsən, onları
bolşeviklərin tərəfinə çəkməyi bacararsan.
Bir azdan məni Qusardakı dördüncü Tatar süvari alayına
yazdılar. Poqonu əlimə alanda elə bil ki, məni ilan vurdu. Onu
çiynimə vurmaq istədim. Elə o dəqiqə bu hərəkətim alay zabiti
Amloxvarinin gözünə dəydi. O mənə elə bir sillə çəkdi ki,
əlimdəki şeypur yerə düşdü… ”
Bolşevik “vətənpərvəri” C.Babayevin öz millətinə “xidməti”
göz qabağındadır. Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov onu
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları
450
həbs edib təkadamlıq kamerada bir parça quru çörək və bir par-
ça su ilə saxlamaqda tamamilə haqlı idi.
Burada S.Mehmandarovun “günahı” ondadır ki, gərək ideya
düşməni olan bolşevik C.Babayevi güllələtdirəydi. Onda xalqı-
mıza qara yaxanın, orduda zərərli bolşevik təbliğatı aparanın
heç olmasa biri də əskik olardı.
* * *
İstər Səməd bəy Mehmandarov, istərsə də Əli ağa Şıxlinski
uzunillik ordu həyatında siyasi partiya və qurumlardan uzaq ol-
muşlar. Onların ən ümdə vəzifəsi Vətəni, torpağı yağılardan qo-
rumaq üçün nizami qoşun yaratmaq idi. İyirmi səkkiz aprel çev-
rilişinin səhəri onları dindirən bolşevik çekistləri hər ikisinə:
“Hansı siyasi partiyanın və ya inqilabın mənafeyini müdafiə
edirsiniz? ” – sualını vermişdir.
General Səməd bəy Mehmandarovun cavabı: “Bütün ömrüm
boyu mən hər cür siyasətdən uzaq olmuşam”.
General Əli ağa Şıxlinskinin cavabı: “Hər bir inqilaba əks-
inqilab kimi yanaşmışam, heç vaxt belə şeylərə qoşulmamışam,
qoşulmazdım da…”.
Bolşeviklərin Azərbaycana hücumuna düz bir il qalmış və
onların ordudakı zərərli siyasətini əvvəlcədən hiss edən nazir
S.Mehmandarov 1919-cu il aprelin 20-də Nazirlər Sovetinin
sədrinə yazırdı: “Yaxşı olardı ki, Azərbaycan ordusundan azad
olunmuş rus zabitləri, etibarsız element kimi Azərbaycan hü-
dudlarından kənar ediləydi. Lakin ümumi siyasi vəziyyətin bu
məsələyə münasibətini bilmədiyimdən, xahiş edirəm, bu haq-
da mənə məlumat verəsiniz. Sizin qərarınızın nəticəsini
bilmək istərdim”.
Sovet hakimiyyəti illərində Səməd bəy Mehmandarov haq-
qında cəmi iki: 1946-cı il mayor Hacıağa İbrahimbəylinin “Səməd
bəy Mehmandarov” (18 səhifəlik) və 1977-ci ildə polkovnik, tarix
elmləri namizədi Əli Abbasovun “General Səməd bəy Mehman-
darov” (80 səhifəlik) kitabçaları nəşr olunmuşdur. İndiyənədək
