Sevda ağAMİRZƏ qizi əHƏdova müASİr dünyada
Yüklə 259,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
Multikulturalizm müasir cəmiyyətin etno- miffi problemlərinin həllinin mümkün variantı kimi son vaxtlar tez-tez müradət oilman mövzu lardan biridir. Multikulturalizm sosial-mədəni davranışın və müvafiq siyasi strategiyanın mo deli kimi də nəzərdən keçirilir. O bir növ mədəni müxtəliflik fenomeninə reaksiya kimi çıxış edir və ümumi bərabərlik prinsipinə istinad edir. Bu prin sipin həm mədəniyyətdə, həm də siyasi həyatda təmin edilməsini mümkün və zəruri hesab edən multikulturalizm müasir dövrün ən maraqlı və birmənalı qəbul edilməyən hadisəsinə çevrilmiş dir. Multikulturalizmi yad hadisə hesab edərək ondan imtina edilməsini istəyənlər də, cəmiyyətin millətlərarası münasibətlər praktikasında geniş tətbiq etməyi təklif edənlər də kifayət qədərdir. Birincilər müstəsna olaraq multikulturalizmə öl kənin vahid mədəni məkanını mozaik, bir-biri ilə əlaqəsi olmayan fraqmentlərə parçalanma sı təhlükəsi yaradan dağıdıcı ideya kimi baxır və vurğulayırlar ki, cəmiyyətin etnik fraqmentləşmə- sinin ən təhlükəli nəticəsi арапа, hakim mədəniyyət tərəfindən könüllü mədəni assimilyasiyanın ən ki çik təzahürlərdən imtina edilməsi və bunun yekunu olaraq etnik və konfessual gərginliyin artmasıdır. Onlann nəzərincə, multikulturalizm şüurlu şəkildə müxtəlif etnomədəniyyətlərin nümayəndələrinin folklor obrazını formalaşdırmaqla etnik icmaların marginallaşmasına gətirib çıxanr, mədəniyyətlərin dialoquna deyil, onlann münaqişəsinə səbəb olur. Sevda Ağamirzə qızı Əhədova M üasir dü nya da m əd ən iyyətlə rara sı m ün asibətlə r Vikidepiya multikulturalizmə belə tərif ve rir. Ayrı-ayrı ölkələrdə və bütövlükdə dünya da mədəni fərqlərin inkişafına və qorunub sax lanılmasına yönəlmiş siyasət və bu siyasəti əsaslandıran nəzəriyyə və ya ideologiya. Fərdi hüquqları əsas götürən siyasi liberalizmdən fərqli olaraq multikulturalizm kollektiv subyektlərin - etnik və mədəni qrupların hüquqlarını qəbul edir. Multikulturalizm bütün mədəniyyətlərin bir mədəniyyətdə birləşməsini nəzərdə tutan "əri diri tiyan" konsepsiyasına qarşı qoyulur. Nümu nə kimi Kanada və ABŞ-ı göstərmək olar. On lardan birincisində tətbiq edilən mədəni siyasət multikulturalizmə, digərində isə "əridiri tiyan" a üstünlük verir. Başqa mədəniyyətlərə mənsub insan qrupları nın, əsasən də immiqrantların qərb cəmiyyətlərinə adaptasiya və inteqrasiyasının bir neçə təcrübəsi (ABŞ, Fransa, Almaniya, İngiltərə, Avstraliya, Ya poniya və s.) mövcuddur. 60-cı illərdən başlaya raq qərb ölkələrində immiqrantlara münasibətdə iki yanaşmanm mövcudluğunu qeyd etmək la zımdır: diferensiasiya və assimilyasiya. Diferen siasiya siyasəti cəmiyyətdə müxtəlif etnomədəni qruplar arasmda səlis sərhədlərin saxlanılması və onlara müstəqil icmalar kimi yanaşılmasını və hörmət edilməsini nəzərdə tutur. Almaniyada 60- 70-ri illərdə qasträbayterlərə münasibətdə məhz bu model tətbiq olunurdu. Onlara müvəqqəti işçi qüvvəsi kimi baxılır və yerli cəmiyyətə inteq- ! Z 5 rasiyası nəzərdə tutulmurdu. İndi bir sıra ərəb ölkələrində xarici işçi və qulluqçulara məhz bu yanaşma tətbiq olunur. İkinci yanaşma isə assi milyasiya adlanır və immiqrantlara yaşadıqla rı cəmiyyətdəki mövcud sosial-mədəni davra nış modellərini qəbul etdirməklə, onların yerli cəmiyyətə inteqrasiyasına nail olmaq məqsədi da şıyır. Bu siyasət xüsusən immiqrantlarm uşaqları na münasibətdə özünü daha aydın göstərir. Onlar məktəbəqədərki tədris müəssisələrini bitirdikdə yerli cəmiyyətdəki həmyaşıdlarından artıq heç nə ilə fərqlənmirlər. Bu yanaşma özünü ABŞ-da daha aydın təcəssüm etdirir. Assimilyasiya mo deli milli-etnik fərqləri, müxtəlifliyi qəbul etmir, o qruplar arasında disbalansı aradan qaldırmaq iqtidarında deyil. Bu iki yanaşma mədəni müxtəlifliyə malik cəmiyyətlərin tələblərinə artıq cavab verə bil mir. Əlbəttə, bu o demək deyildir ki, mədəni müxtəlifliklə səciyyələnən ölkələr dağılmağa və ya milli mədəniyyətlərini itirməyə məhkumdurlar. Lakin müxtəlifliyin qəbul edilməsi bir sıra sosial-mədəni problemlərin, xüsusən miqrantla- пп cəmiyyətə inteqrasiyası ilə bağlı məsələlərin həllində ümumi məxrəcə gəlməyi tələb edir. Son vaxtlar multikultüralizm siyasəti miqrantlarm in teqrasiyası məsələsinə müxtəlifliyin əhəmiyyətini qəbul edən və özünüdərkin çoxcəhətliliyini mü dafiə edən üçüncü yanaşma kimi nəzərdən keçi rilir. Uzun müddət belə bir fikir üstünlük təşkiL Sevda Ağamirzə qızı Əhədova 126 etmişdir ki, multikulturalizm mədəni inteqrasi yanın ən müsbət modeli kimi mədəni assimilya siya modelini əvəz etməlidir. Lakin, artıq qeyd edildiyi kimi, bu siyasətin uğursuzluğu "mədəni hegemoniya" mövqeyinin üstünlük təşkil et məsinə gətirib çıxarmışdır. Buna görə də azlıqla rın mədəni azadlığı probleminə insanların fərdi hüquq və azadlıqları kontekstindən baxılması tələbi getdikcə özünə geniş tərəfdar tapmaqdadır. Bu ideya əsasən yüksək mədəni inkişafın mövcud olduğu Avropa cəmiyyətlərində irəli sü rülmüşdür. Multikulturalizm terminini ilk dəfə XX əsrin 60-cı illərində Kanadada ölkə əhalisinin etnomədəni, irqi, dini müxtəlifliyi vəziyyətini ifadə etmək üçün irəli sürülmüşdür. Ölkənin o zamankı baş naziri Trüdo ölkənin yerli hindu lardan, fransız və ingilis əsilli avropalılardan və son dövrlərdə ölkəyə gəlmiş immiqrantlardan ibarət rəngarəng əhalisinin problemləri və on lar arasında ciddi bərabərsizliyin və narazılığın mövcudluğu ilə əlaqədar bu ideyam formulə et mişdir. Ölkənin çoxtərkibli əhalisinin mədəniy yətinin homogenləşdirilməsinə yönəlmiş assimil yasiya siyasətinin uğursuzluğu 1971-ci ildə dövlət institutlarının rəsmən multikulturalizm siyasətinə keçməsinə gətirib çıxardı. Multikulturalizm modeli mədəni başqacür- lülüyün müxtəlif formalarının mövcudluğunun legitimləşdirilməsini nəzərdə tutur və lakonik şəkildə "assimilyasiyasız inteqrasiya" formulun- Müasir dünyada mədəniyyətlararası münasibətlər 127 Yüklə 259,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|