Sevda ağAMİRZƏ qizi əHƏdova müASİr dünyada
Yüklə 259,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
üzvü kimi qəbul etməyən ifrat etnik identiklik et nik qapalılığa, dözümsüzlüyə, milli ədavətə gətirib çıxanr. Hətta sivilizasiyanın yüksək səviyyədə in kişaf etdiyi ölkələrdə belə bu və digər dərəcədə na razı etnik hisslər müxtəlif formalarda münaqişələr törətməyə qadirdir. Ona görə də cəmiyyətdə to lerant mühitin formalaşmasının əsas şərtlərindən biri də etnik və ümumvətəndaş identikliklər ara sında balansın tapılmasıdır. Ümumvətəndaş iden- tikliyi bu halda etnik maraqlarla cəmiyyətin ümu mi dəyərləri, normaları arasında harmoniya yarat maq, ictimai konsensusa nail olmaq üçün əsas fak tor kimi çıxış edir. Bəzən bu identikliyi vətəndaş millətçiliyi də adlandırırlar. Ənənəvi olaraq multikulturalizm bir dövlət, cəmiyyət daxilində çoxmədəniyyətliliyin möv cudluğunu bildirir. Lakin bir çoxlan bu terminin dövlətin mədəniyyət siyasəti haqqında köhnəlmiş təsəvvürləri əks etdirən bir termin olduğunu vurğulayırlar. Bu kontekstdən baxıldıqda mədəni müxtəliflik etnik müxtəlifliyin sinonimi kimi də başa düşülür və milli dövlət haqqında ənənəvi təsəvvürlərin iflasım göstərir. Bunun ən bariz nümunəsi kimi Fransada etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşların fransız kimi qəbul edilməsi təcrübəsini göstərmək olar. Multikulturalizmə belə birtərəfli yanaşma nı aradan qaldırmaq üçün "interkulturalizm" termini ortaya çıxmışdır ki, o da müxtəlif etnik birliklərin qarşılıqlı təsirini ifadə edirdi. Lakin Sevda Ağamirza qızı Əhədova /36 bu termin də uzunömürlü olmadı. Onu tədricən "transkulturalizm" konsepsiyası əvəz etməyə başladı. Bu konsepsiyanın mərkəzində təkcə müxtəlif mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri deyil, çoxmədəniyyətlilik şəraitində insanın öz möv cudluğunu təmin etmək, mədəniyyətlər arasında daxili körpü yaratmaq bacarığı durur. Bu isə in sanın mədəni identikliyi, özünəməxsusluğu və ya özünüdərketmə problemi ilə sıx əlaqədardır. Bir qisim tədqiqatçılar (və siyasətçilər) düşünürlər ki, hər bir adam doğulduğundan ölənə qədər ancaq bir mədəni birliyin nümayəndəsi, bir mə dəniyyətin daşıyıcısıdır. Ona seçim etmək imka nı verilməməlidir. Digərləri, əksinə, əmindirlər ki, insan hansı mədəni cəmiyyətə mənsubluğunu yalnız özü, azad seçim əsasında müəyyənləşdirə bilər. Bu baxımdan Rusiyada keçirilmiş son siyahı yaalınma diqqətəlayiqdir. Bəzi respondentlər mil li mənsubiyyət qrafasında özlərini skiflərə, elf və hobbitlərə aid etmişlər. Bununla onlar insanın öz milliyyətini yalnız özünün müəyyənləşdirdiyini, öz valideynlərindən, qanı ilə, irsən almadıqlarını nümayiş etdirmək istəyirdilər [231]. Radikal, ifrat multikulturalizm müxtəlif mədə niyyətlərə xas dəyərləri mütləqləşdirmək və qar şı-qarşıya qoymaqla qarşılıqlı anlaşmaya aparan dialoqun yaranmasına mane olur. 1990-cı illərin əvvəllərində Avropada ortaya çıxmışı bu cüı tip çoxmədəniyyətliyin əsas daşıyıcıları yeni sosial- mədəni həyat şəraitində öz əvvəlki identikliklərin Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər /37 bərpa etməyə çalışan etnik və mədəni azlıqların nümayəndələridir. Bir çox analtiklərin də qeyd etdiyi kimi çoxmədəniyyətliliyin bu anlamda ge niş təşviq edilməsi mədəni bənzərsizliklərin və özünəməxsusluğun qabardılmasına, son nəticədə mədəniyyətlərin yaxınlaşmasına və inteqrasiya sına süni maneələrin yaradılmasına gətirib çıxara bilər. Bir konsept kimi multikulturalizm bir neçə səviyyədə nəzərdən keçirilir. Siyasi nəzəriyyə və ideologiya kimi o cəmiyyətdə müxtəlif mədəni- milli birliklərin dinc yanaşı yaşamasım - mədəni plüralizmi təşviq və tövsiyə edir. Digər tərəfdən multikulturalizm mədəni plüralizmin geniş tətbiqinə yönəldilmiş əməli siyasət kimi də qəbul olunur. Bu siyasətin əsasında hakimiyyət institutları ilə etnik-mədəni azlıqlar, eləcə də bütövlükdə müxtəlif etnomədəni birliklər arasın da münasibətlərin tənzimlənməsini nəzərdə tutan hüquqi, siyasi, iqtisadi, sosial-mədəni tədbirlər kompleksi dayanır. Etnomədəni, din və dil müxtəlifliyi hələ cə miyyəti multikultural cəmiyyət kimi qəbul et məyə əsas vermir. Bunun üçün cəmiyyətin bütün üzvlərinin çoxcəhətliliyi və müxtəlifliyi norma kimi qəbul etdikləri vahid intrasosial mühüm formalaşmalıdır. O cümlədən, mədəniyyətlərin digər mədəniyyətlər üçün açıqlığı, digər xalqlar və cəmiyyətlərlə mədəni mübadiləyə hazır olma ları, mədəni qloballaşma şəraitində bütün təcrid Sevda Ağamirzə qızı Əhədova 138 və özünütəcrid əhval-ruhiyyəsinin aradan qaldı rılması, o cümlədən yeni informasiya texnologi yası və telekommunikasiyalarla açıq təmas imka nının genişləndirilməsi, cəmiyyətdə dil və etno mədəni plüralizmin ictimai norma kimi qəbul edilməsi zəruridir. Cəmiyyətin çoxmədəniyyətliliyinin qəbul edil məsi həmin cəmiyyətin mədəni birliyi və bütöv lüyü haqqmda təsəvvürlərə, mədəni müxtəliflik anlayışına yenidən baxmağı tələb edir. Etno mədəni birliklərin cəmiyyətə könüllü inteqrasi yası və onların gələcək taleyi ilə bağlı məsələlər də bu baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu zaman əsas istinad nöqtəsi kimi ondan çıxış et mək lazımdır ki, hər dövlət və mədəni cəmiyyət öz real imkanlarına, tarixi-mədəni ənənələrinə əsaslanaraq cəmiyyət daxilində millətlərarası münasibətləri tənzimləyən milli strategiyam özü müəyyənləşdirir. Multikulturalizmə başqa cür yanaşmalar da vardır. Multikulturalizmin müəyyən coğrafi areal da yaşayan, müxtəlif etnosların intensiv qarşılıqlı mədəni əlaqələrinin nəticəsi kim də qəbul edirlər. Bu zaman multikulturalizmin üstünlükləri kimi ölkədə mədəni müxtəlifliyin qorunub saxlanılma sı, müxtəlif azlıqların hüquqlarının tanınması və müdafiəsi, şovinizmdən, irqi və dini xurafatdan, ksenofobiyadan imtina, "başqa"larına dözümlü lü münasibətin və hörmətin tərbiyə edilməsi və s. göstərilir. Bu zaman "milli birlik ehtimal Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər 3 7 Yüklə 259,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|