mokratiyaya əsaslanan sivilizasiyon sistemlər so
sial və milli münaqişələrin yaranma ehtimalına
qarşı qarantiya vermir. Hadisələrin gedişindən
asılı olaraq elə amillər və güclər ortaya çıxa bilər ki,
onlar demokratik prinsiplərdən öz
bəd niyyətləri
üçün istifadə edə bilərlər. Demokratik ənənələrin
oturuşmuş olduğu qərb ölkələrinin təcrübəsi həm
də onu təsdiq edir ki, demokratiyanın daimi tək
milləşməyə və inkişafa ehtiyacı vardır.
Yeni dünya düzəninin təşəkkül tapması şərai
tində beynəlxalq mədəni münasibətlərdə demok
ratik prinsiplərin bərqərar edilməsi müxtəlif sivi
lizasiyalar arasında fərqlərin nəzərə alınmaması
və ya həyatın demokratik təşkilinin qərb mode
linin bütün ölkələrdə kor-koranə tətbiq edilməsi
yolu ilə deyil, yenə də mədəniyyətlərin dialoqu,
tolerantlıq, fərqliliyin təsdiqi, müxtəlif ölkələrin
maraqlarının razılaşdırılması yolu ilə mümkün
dür.
Yalnız o demokratiya universal demokratiya
statusunu qazana bilər ki, o sivilizasiyalar ara
sındakı münasibətlərin əsas amilinə çevrilsin,
mədəniyyətlərin dialoqunun, əməkdaşlığının və
qarşılıqlı anlaşmasının katalizatoru və təşkilatçısı
rolunu oynasın.
Hər bir xalqın öz mədəniyyətini və ənənələrini
qoruyub-saxlamaq hüququnu müdafiə etməklə
yanaşı, onları bir-birindən ayıran istənilən mədəni
qapalılığı, milli müstəsnalığı təbliğ edən siyasət
və ideologiyalar qətiyyətlə rədd edilməlidir;
Sevda Ağamirzə qızı Əhədova
Müxtəlif dinlərə və millətlərə mənsub insanlar
arasında əməkdaşlığı möhkəmləndirən ictimai
institutlara mənəvi və maddi dəstək göstərmək,
hər bir xalqda, hər bir insanda indiki və gələcək
nəsillər qarşısında birlik və məsuliyyət hissi aşı-
lamaq mədəniyyətlərin dialoqunun əsas vəzifəsi
olmalıdır.
Beynəlxalq vəziyyəti müxtəlif mədəniyyətlərin
münaqişəsinin təzahürü kimi təqdim etmək cəhd
lərinin artdığı bir zamanda, YUNESKO-nun Baş
konfransının 2 noyabr 2001-ci ildə keçirilmiş 31-
ci sessiyasında üzv-dövlətlər yekdilliklə Mədəni
müxtəliflik haqqında ümumi Bəyannamə qəbul
etmişlər. Bəyannamə sülhün təmin edilməsinin ən
yaxşı yolu kimi mədəniyyətlərarası dialoq təklif
edir və bununla da mədəniyyətlərin və siviliza
siyaların münaqişəsinin qaçılmaz olması haqqın
da tezisi qəti rədd edir.
Mədəni müxtəlifliyi bəşəriyyətin ümumi irsi
səviyyəsinə qaldıran belə normativ sənədi bey
nəlxalq birlik ilk dəfədir ki, qəbul edirdi. Sənəddə
göstərilir ki, biomüxtəliflik canlı təbiətə nə qədər
lazımdırsa, mədəni müxtəliflik də bəşəriyyətə o
qədər zəruridir və mədəni müxtəlifliyin qorun
ması etik imperativdir, o, insan şəxsiyyətinin
ləyaqətinə hörmətdən ayrılmazdır.
Digər normativ aktlarla birgə mədəni müxtə
liflik haqqında Bəyannamə YUNESKO-nun elan
etdiyi yeni etikanın əsasını təşkil edir və yaxın
gələcəkdə "İnsan hüquqları ümumi Bəyannaməsi"
Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər
kimi onun da beynəlxalq birlik üçün mühüm
əhəmiyyət kəsb edəcəyi şübhəsizdir.
Mədəni
özünəməxsusluğun
qorunması,
başqa mədəniyyətlərə tolerant münasibətin aşı
lanması, mədəni hüquqların tanınması uğrun-
da mübarizə məsələləri hələ ötən əsrdə qlobal
diskussiyalar obyektinə çevrilmişdir. Ancaq öz
mədəniyyətlərini inkişaf etdirmək, öz dininə
etiqad etmək və onun ayinlərini azad yerinə
yetirmək və öz dilində danışmaq hüququnun
beynəlxalq səviyyədə tanınmasına, İnsan hüquq
ları üzrə Komissiya tərəfindən "Mədəni hüquq
ların əlçatarlılığını və müxtəlif özünəməxsus
mədəniyyətlərə hörmətin təşviq edilməsi haqqın
da" qətnamənin və digər beynəlxalq sənədlərinin
qəbul edilməsinə baxmayaraq, İnsan hüquqlarına
dair beş kateqoriyadan (mülki, mədəni, iqtisadi,
sosial, siyasi hüquqlar) mədəni hüquqlar hələ də
daha az diqqət cəlb edən kateqoriya olaraq qal
maqdadır.
XXI yüzilliyin çağırışları, ictimai inkişafm,
beynəlxalq təhlükəsizliyin təmin edilməsi sahə
sində mədəniyyətin əhəmiyyətini daha da aktu
allaşdırır. Beynəlxalq təhlükəsizlik təkcə hərbi-
siyasi məsələlərlə məhdudlaşmır. O daha ge
niş mahiyyət daşıyır və iqtisadi, sosial, mədəni
aspektləri, sivilizasiyalararası dialoqun inkişafını
özündə ehtiva edir.
Hər bir ölkə özü-özlüyündə etnik, dini, dil,
irqi qruplardan ibarət multimədəni cəmiyyətdir
гбг
Sevda Ağamirzə qızı Əhədova
ki, onlar da özünəməxsus mədəni dəyərlərə, ta
rixi irsə, həyat tərzinə malikdirlər. Bu gün dün
yanın 150-dən çox ölkəsində çoxsaylı milli və dini
azlıqlar mövcuddur. Yalnız 30 ölkədə milli və
ya dini azlıq mövcud deyildir ki, bu da əhalinin
10%-ni təşkil edir. Belə şəraitdə mədəniyyətin
qorunması, məhsuldar mədəni dialoqun inkişaf
etdirilməsi ilə bağlı beynəlxalq
və milli səviyyədə
tədbirlərin işlənib hazırlanması zəruriliyinin dərk
edilməsi vacibdir.
Müasir dünyada biz həm də təhlükəsizliyin
iqtisadi, sosial, mədəni, ekoloji aspektlərinə
toxunan miqrasiya axınlarının artdığının şahidi
oluruq. BMT katibliyinin əhali artımı şöbəsinin
qiymətləndirmələrinə əsasən bütün dünya üzrə
miqrantların sayı 1990-cı ildən 2005-ci ilə qədər
36 mln. artmış və 2006-cı ildə 192 mln. nəfər təşkil
etmişdir. Müxtəlif mədəniyyətlərə mənsub in
sanların miqrasiya prosesinə cəlb olunması həm
də mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsinin artma
sına səbəb olur. Miqrant axını əsasən inkişaf et
miş ölkələrə istiqamətlənsə də, miqrasiya bütün
dünya regionlarında heç də birmənalı qiymətlən
dirilməyən nəticələrə gətirib çıxarır. Azərbaycan
da dövrümüzün bu qlobal xarakter daşıyan
prosesindən kənarda qalmamışdır. Bir tərəfdən
azərbaycanlıların müəyyən hissəsi müxtəlif so
sial-iqtisadi, humanitar səbəblərdən öz tarixi və
tənlərini tərk edərək başqa ölkələrdə yaşayıb işlə
məyi üstün tutmuş, digər tərəfdən isə son dövıdə
Müasir dünyada madəniyyətlərarası münasibətlər
гбз