dövrümüzə qədər gəlib çatan maddi-mədəniyyət abidələri,
yazılı sənədlər öz əksini tarixi mənbələrdə tapır. Ölkəşünaslıq
mövzusu bu yönümdə əvəzolunmazdır. Bu baxımdan rayon
və kənd məktəb kitabxanalarında yeni nəsil vətənpərvərlik,
milli qürur hissinin daha da yüksəldilməsi xüsusilə
əhəmiyyətə malikdir. Ölkəşünaslıq materiallarının yazılması,
nəşr edilməsi faydalı iş olmaqla bərabər həm də tədqiqatçılıq
xarakteri daşıyır. Belə bir iş nəinki oxucularda təlim-tərbiyə
işinin keyfiyyətini yüksəldir, eyni zamanda kitabxanaçıların,
müəllimlərin və s. ideya-siyasi və elmi nəzəri səviyyəsini və
biliklərini artırır. Ölkəşünaslıq materiallarının məktəb kitab-
xanalarında təbliği deyərkən Azərbaycan Respublikasının
iqtisadi-coğrafi rayon-laşdırılmasında, əhali və onun bölüş-
dürülməsi, sənayesi, kənd təsərrüfatı və onun struktur
xüsusiyyətləri, nəqliyyatı və xidmət sahələri, inzibati ərazi
bölgüsü və tarixi əsas götürülür. Bütün bu saydıqlarımıza
əlavə olaraq öyrənilən ərazinin kartoqrafik və topoqrafik
təsvirləri, öyrənilən əraziyə aid müxtəlif cədvəl, sxem və
diaqramlar, ərazinin müxtəlif sahələrini əks etdirən
fotoşəkillər, doğma diyarı vəsf edən şeirlərdən və s. istifadə
oluna bilər. Ölkəşünaslıq materiallarının təbliğində elektron
resursların tətbiqi də vacib məsələlərdən biridir. Bu oxucu-
larda mənimsəmə və qavrayışı asanlaşdırır, əyaniliyi təmin
edir, oxuduqlarının yaddaşda daha yaxşı qalmasına şərait
yaradır, oxucular ölkəşünaslıqla bağlı daha ətraflı bilik və
məlumatlar əldə edir. Bu fəaliyyətin səmərəli nəticə verməsi
üçün kitabxananın saytında ölkənin tarixinə və mədəniy-
yətinə aid tarixi-ölkəşünaslıq sənəd (məlumat) bazasının
yaradılması vacibdir. Elektron resurslar operativ texniki
informasiya vasitəsi kimi oxucuları özünə cəlb edir, onların
doğma yurda olan məhəbbətini artırır. Ölkəşünaslığa aid
materialları kompüterə daxil edilərkən yazı və görüntü
materialları bir-birini elə tamamlamalıdır ki, vəhdət təşkil
etsin. Ölkəşünaslıq coğrafiyanın tərkib hissəsi sayılmaqla
eyni zamanda yerli elmi-kütləvi informasiya xarakteri daşıyır.
Yəni şagirdlərin öz yaşadıqları ərazi üzrə görə bilmədiyi (və
ya eşitmədiyi) coğrafi obyektlər ekrana gətirilir və bu da
nəticə etibarilə, oxucu ruhuna, dünyagörüşünə və ən əsası
yaddaşına birbaşa təsir edir. Ölkəşünaslıq materiallarının
işlənib hazırlanması başqa mövzulardan tam fərqli olaraq
sərbəst yanaşılan bir mövzudur. Oxucularda vətənpərvərlik
hisslərinin aşılanmasında, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorun-
masında mətbuat məqalələrinin imkanlarını daha yaxşı real-
laşdırmaq üçün ədəbiyyatı və dövri mətbuat məqalələrinin
təbliğat işini daim yaxşılaşdırmaq, onların hər bir şagirdə ən
asan yolla çatmasına kömək etmək lazımdır. Belə material-
ların hazırlanması kitabxanaya gələn şagirdlərin kitabı, dövrü
mətbuatı mənimsəmə keyfiyyətini artıran cəhətlərdəndir.
Digər tərəfdən sual-cavab və müzakirələr əsnasında oxucu-
lara sərbəstlik verilməlidir ki, onların doğma yurdla bağlı
fikir, təklif və rəyləri üzə çıxsın. Bu da nəticə etibarilə ölkə-
şünaslıq materiallarının zənginləşməsinə xidmət etmiş olur.
Kitabxanaçılar bu məqsədlə kitabxanada “Adət və
ənənələr mənəvi əxlaqi dəyərlər” adlı tematik (mövzu)
gecələr, ölkəşünaslıq mövzusunda sərgilər, təşkil edə bilərlər.
Adətən belə gecələr kiçik məruzə və mühazirə ilə başlayır .
Gecə, tədbirdə iştirak edən ziyalı fəalların çıxışları ilə başa
çatır. Tədbir keçirilən bina gecənin əsas mövzusunu əks
etdirən xüsusi şüarlar, plakatlar, fotomontajlar ilə bəzədilir.
Fotomontaj fotoşəklin lazımlı hissəsini kəsib başqa şəkillərlə
əlaqələndirmək imkanı verir. Fotomontaj hər hansı şəklin ilk
variantı ilə sonrakı variantı arasında müqayisə aparmağa
imkan yaradır. Çox vaxt gecələr üçün sərgilər, kitab vitrinləri
hazırlayır, məsləhət görülən ədəbiyyatın siyahısını asırlar.
Tematik gecə milli dəyərlərin təbliği mövzusunda təşkil
edilmiş sənədli, elmi-kütləvi, bədii filmlərin göstərilməsi ilə
və ya bədii özfəaliyyət dərnəklərinin konserti ilə başa çatır.
Məktəbdə diyarşünaslıq - müəyyən ərazinin uzaq və yaxın
keçmişinin şagirdlər tərəfindən öyrənilməsi kitabxanaçı və
tarix müəlliminin rəhbərliyi ilə həyata keçirilir. “Doğma
diyar” adlandırılan ərazi həmişə eyni cür lokallaşdırılmır;
bəzi hallarda o kənd və ya şəhər hüdudları ilə məhdud-
laşdırılır, digər hallarda rayonun inzibati sərhədləri, üçüncü
isə sahənin və ya muxtar respublikanın miqyası kimi.
Aparılan müşahidələr göstərir ki, hazırda respublikanın bütün
rayonlarında tarix-diyarşünaslıq muzeyləri yaradılıb və
fəaliyyət göstərir. Həmin muzeylərdə rayonun coğrafi
mövqeyi, təbiəti, təbii ehtiyatları, istehsal sahələri, tarixi,
əhalisi, ərazinin tanınmış şəxsiyyətləri haqqında zəngin
materiallar yer alır. Tarix –diyarşünaslıq muzeylərində
müxtəlif xəritələr, rəsm əsərləri, tanınmış adamların xatirə və
memuarları, yerli tarixi abidələrin şəkilləri və onlar haqqında
məlumatlar, eləcə də təbiət abidələri haqqında məlumatlara
xüsusi guşələr ayrılır. Təcrübə göstərir ki, tarix-diyarşünaslıq
muzeylərinə ekskursiyaların təşkili məktəblilərin şəxsiyyət
kimi hərtərəfli inkişafına, eləcə də onların gələcəkdə peşə
seçmələrinə, elmi dünyagörüşlərinin formalaşmasına, elmi
biliklərin dərindən öyrənilməsinə təkan verir.
Diyarşünaslığa dair biliklərin əsası əslində ibtidai
siniflərdən qoyulur. Tədris ilinin birinci yarısından şagirdlər
yaşadıqları ərazinin bitkiləri, heyvanlar aləmi, təbiəti və
iqlimi ilə tanış olurlar. Nəticədə təbiəti müşahidə etməklə
onlar öz ölkəsinin xəritəsində digər rayonlarla öz rayonlarının
təbiətini, təbii sərvətlərini və əmək ehtiyatlarının aydın
mənzərəsini müqayisə edə bilirlər.
Yuxarı sinif şagirdlərinin tarix-diyarşünaslıq muzeylərinə
ekskursiyaları şagirdlərin elmi dünyagörüşünü artırır. Tarix,
insan və cəmiyyət fənlərinin elmiliyini, eləcə də tərbiyəvi tə-
Dostları ilə paylaş: |