Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

Hosilni yig‘ib olishdan oldin, sm
Bir dona barg yuzasi
barg uzunligi	barg eni	barg uzunligi	barg eni		barg uzunligi	barg eni		dm^2	nazoratga nis- batan, %
1.	Navruz (nazorat)	5,8	3,9	14,3	5,8		21,7	15,2		3,3	100
2.	Eliza	5,9	3,9	15,0	5,9		22,9	17,4		3,9	118,2
3.	Koronet	5,9	3,8	15,2	5,9		23,7	16,7		3,8	115,2
4.	Burbon F1 (nazorat)	6,1	4,0	16,7	6,4		24,6	18,1		4,5	100
5.	Gregorian F1	6,4	4,2	17,1	6,7		24,9	18,9		4,7	104,4
6.	Kandiza F1	6,5	4,1	17,8	7,4		25,7	19,9		5,1	113,2
	€	36,6	23,9	96,1	38,1		143,5	106,2		25,3
		6,1	3,9	16,0	6,4		23.9	17,7		4.2

Sinalgan navlarda karambosh o‘ray boshlagan davrda barg yuzasi 3,3-3,9 dm² ni tashkil qildi. Standart Navruz navida ushbu ko‘rsatkich ko‘rsatkich 3,3 dm² ni, Koronet navida 3,9 dm² ni, Eliza navida 3,8 dm² ni tashkil etdi. oralig‘ida bo‘ldi (3.8-jadvalga qarang).
Tajriba o‘tkazilgan yillarda o‘rganilgan duragaylarda esa karambosh o‘ray boshlagan davrda barg yuzasi 4,5-5,1 dm² ni tashkil qildi. Nazorat sifatida olingan Burbon F₁ duragayida ushbu ko‘rsatkich ko‘rsatkich 4,5 dm² ni, Gregorian F₁ duragayida 4,7 dm² ni, Kandiza F₁ duragayida 5,1 dm² ni tashkil etdi. oralig‘ida bo‘ldi. Bir dona barg yuzasi nav va duragaylar o‘zaro taqqoslanganda navlar nazoratga nisbatan 115,2-118,2 foizga, duragaylar esa 104,4-113,2 foizga ko‘p barg yuzasini shakllantirdi.
Tajribada erkin barglar, ildiz vazni va tashqi o‘zagi ko‘rsatkichlari ham o‘rganildi. Bir tupdagi erkin barglar vazni standart Navruz navida 0,58 kg ni tashkil etdi. Unga nisbatan taqqoslanganda bu ko‘rsatkich Eliza navida 0,55 kg yoki 94,8 % ni, Koronet navida esa 0,54 kg yoki 93,1 % ni tvshkil etdi. Duragaylar o‘zaro taqqoslanganda nazorat sifatida olingan Burbon F₁ duragayida bir tupdagi barglarning vazni 0,61 kg ni tashkil etdi. Ushbu nazorat duragayga boshqa duragaylarni solishtirish natijalari shuni ko‘rsatdiki tajribada o‘rganilgan Gregorian F₁ duragayida 0,68 kg yoki 111,4 %, Kandiza F₁ duragayida 0,76 kg yoki 124,5 % ni tashkil qildi. O‘rganilgan nav va duragaylar orasida eng past ko‘rsatkich (0,54 kg yoki 93,1%) Koronet navida kuzatildi.
Unumdor o‘tloqi-bo‘z tuproqli yerlarda ertagi muddatda ekilgan karam ildizlari kuchli o‘sib rivojlandi. Nazorat sifatida ekilgan Navruz navida bir o‘simlik ildiz vazni 114,0 g ni tashkil etdi. Bu ko‘rsatkich Eliza navida 116,0 g ni, Koronet navida 111,0 g ni tashkil etib nazoratga nisbatan 97,4-101,7 % oralig‘ida qayd etildi.


3.9-jadval
Oqbosh karam nav namunalarining erkin barg va ildiz vazni hamda tashqi o‘zagining bo‘yi (2022–2023 yy.)

T/r	Nav namunalar	Bir tupdagi barglar vazni				Ho‘l ildiz vazni					Tashqi o‘zagining bo‘yi
		kg		standartga nisbatan, %			g		standartga nisbatan, %			sm		standartga nisbatan, %
1.	Navruz(n-t)	0,58		100			114		100			6,0		100
2.	Eliza	0,55		94,8			116		101,7			6,1		101,6
3.	Koronet	0,54		93,1			111		97,4			5,8		96,7
4.	Burbon F1(n-t)	0,61		100			119		100			6,4		100
5.	Gregorian F1	0,68		111,4			120		100,8			6,6		103,1
6.	Kandiza F1	0,76		124,5			129,0		108,4			6,9		107,8
€			3,76					709,0					37,8
			0,62					118,1					6,3

Nazorat sifatida olingan Burbon F₁ duragayida esa bir tup o‘simlikning ho‘l vazni 119,0 g ni tashkil etdi, unga nisbatan taqqoslangan va unga yaqin Gregorian F₁ duragayida 120,0 g yoki 100,8 %, Kandiza F₁ duragayida 129 g yoki 108,4 % ni tashkil qildi.

Karambosh asosidan ildizi yoppasiga tarqaladigan joygacha bo‘lgan qismi tashqi o‘zagining bo‘yi deb ataladi. Ular past, o‘rtacha va baland ya’ni yuqori bo‘ladi.
Karamboshning pastki qismi bilan ildizigacha masofa nazorat sifatida olingan Navruz navida 5,6 sm va unga yaqin ko‘rsatkich Eliza va Koronet navlarida hamda Burbon F₁, Gregorian F₁ va Kandiza F₁ duragaylarida kuzatildi.
Olingan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, bu belgi bo‘yicha hamma nav va duragaylar ko‘rsatkichi 5,6-5,8 sm. gacha oraliqda bo‘lgan.
O‘rganilgan nav namunalarning karamboshi hajmi va shakliga ko‘ra, mayda, o‘rtacha va yirik guruhlarga ajratildi. Karambosh kesilib o‘rta qismining diametri maydalarida 18,0 – 19,0 sm, o‘rtachalarida 19,2 – 20,8 sm va yiriklarida 21,1 – 22,7 sm. dan iborat bo‘ldi (3.10-jadvalga qarang).
Karamboshning shakli indeksi yumaloqlarda: 0,8–1,1; yassilarda: 0,4– 0,7; yassi-yumaloqlarda: 0,7–0,8; konussimonlarda: 1,1–1,4; ovalsimonlarda: 1,4–2,1 ga teng. Tajribada o‘rganilgan nav va duragaylar orasida yassi (0,4–0,7); konussimon (1,1–1,4) va ovalsimon (1,4–2,1) shaklga ega bo‘lgan nav va duragaylar chiqmadi.
Yassi-yumaloq shakl (0,76–0,80) Navruz va Koronet navlarida qayd etildi. Qolgan nav va duragaylarning indeksi 0,8–1,1 ga to‘g‘ri kelib, Eliza (0,81), Burbon F₁(0,82), Gregorian F₁(0,85), va Kandiza F₁(0,86), ular yumaloq shaklga ega bo‘ldi.
Tajribada o‘rganilgan barcha nav va duragaylarining karamboshlari shakli yumoloq bo‘lganligi qayd etildi.


3.10-jadval

T/r	Nav namunalari	Karambosh balandligi				Karambosh eni diametri				Karambosh indeksi					Karambosh shakli
		sm		%		sm		%		sm		%
1.	Navruz(n-t)	14,7		100		18,2		100		0,78		100		YUmaloq
2.	Eliza	15,9		108,1		19,2		108,8		0,81		103,8		YUmaloq
3.	Koronet	16,8		114,3		19,0		104,4		0,73		93,6		YUmaloq
4.	Burbon F1(n-t)	17,0		100		20,8		100		0,82		100		YUmaloq
5.	Gregorian F1	17,8		104,7		21,1		101,4		0,85		103,6		YUmaloq
6.	Kandiza F1	17,9		105,3		22,7		109,1		0,86		104,9		YUmaloq
			16,6				20,1				4,0
€			100,0				121,0				0,66

Oqbosh karam nav namunalari karamboshlarining biometrik ko‘rsatkichlari (2022–2023 yy.)

3.4.-§. Oqbosh karamni ertagi muddadda yetishtirilganda hosildorligining nav va duragaylarga bog‘liqligi
Karamboshlar kattaligi va tig‘izligiga ko‘ra mayda – 0,5–1,5 kg.; o‘rtacha – 1,5–2,5 kg. va yirik – 2,5 kg. dan ortiq vaznda bo‘ladi.
Ekin turlaridan qat’iy nazar, tuproq unumdorligi va yuqori texnologiya ularning hosildorligiga kuchli (50–60%) ta’sir ko‘rsatadi. Bo‘z tuproqlarga moslashgan navlar karamboshlarining vazni o‘tloqi–bo‘z tuproqlarda 1,–2,0 barobar hatto undan ham yuqori bo‘lishi mumkin.
Oqbosh karamning nav va duragaylari ertagi muddadda yetishtirilganda ularning hosildorligi nav va duragayning biologik xususiyatlariga bog‘liqligi tahlil qilindi. Nav namunalarining yaratilgan hududlar bo‘yicha o‘rtacha hosildorligi 2022 yilda quyidagicha bo‘ldi, Gollandiyaning Burbon F₁ va Gregorian F₁ kabi ikkita duragayining o‘rtacha hosildorligi gektariga 46,0-48,2 tonnani tashkil qildi. O‘zbekistonda yaratilgan Navruz navida esa 43,1 tonna va Fransiyaning Koronet navida esa o‘rtacha 41,8 tonnani tashkil qildi. Bundan tashqari YAponiyaning Eliza navida o‘rtacha hosildorlik 44,9 tonnani, Kandiza F₁ duragayida 51,9 tonnani tashkil etdi. Tajriba ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, o‘rganilgan nav va duragaylarda hosildorlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha eng yuqori natija Kandiza F₁ va Gregorian F₁ duragaylarida qayd yetilib har gektar erdan 48,2-51,9 tonna karambosh hosili yetishtirildi. Okbosh karam nav va duragaylarining hosildorligi albatta navning xususiyatlariga bog‘liq bo‘lib, karamboshlar vaznining katta bo‘lishi hosildorlikni ortishiga olib keladi. 3.11-jadval ma’lumotlarida keltirilganidek tajribada o‘rganilgan oqbosh karam nav va duragaylarining o‘rtacha karambosh vazni ham taqqoslandi. Bunda o‘rtacha bir dona karamboshning vazni nav va duragaylararo 1,1 kilogrammdan 2,1 kilogrammgacha ortib bordi. Eng katta va og‘ir vaznli karamboshlar shakllanishi Eliza navida(1,5 kg), Kandiza F₁(2,1 kg) va Gregorian F₁(1,7 kg) duragaylarida qayd etildi.