Shayboniylar davrida ijyimoiy iqtisodiy va madaniy hayot Reja

Shayboniylar davrida ijyimoiy iqtisodiy va madaniy hayot
Reja:

1. 
   Shayboniylar davrida ijyimoiy iqtisodiy va madaniy hayot
   
2. 
   Shayboniyxon harbiy harakatlar olib borishi
   

Mamlakatdagi parokandalik va o’zaro urushlarga barham berish uchun Shohruh Mirzo ko’p sa’yi-harakatlar qildi. XV asrlarning 20- yillariga kelib Amur Temur mulklarining qariyb hammasi Shohruh va uning oila a’zolari qo’l ostida edi. Movaraunnahr yerlarini 1409 yildan boshlab Shohruhning to’ng’ich o’g’li Mirzo Ulug’bek boshqara boshladi. Ulug’bekning hukmronlik davri (1409-1449 yy.) asosan Movaraunnahrda ijtimoiy –iqtisodiy hayot, ilm-fan va madaniyatning rivojlanishi bilan izohlanadi.

Mamlakatdagi parokandalik va o’zaro urushlarga barham berish uchun Shohruh Mirzo ko’p sa’yi-harakatlar qildi. XV asrlarning 20- yillariga kelib Amur Temur mulklarining qariyb hammasi Shohruh va uning oila a’zolari qo’l ostida edi. Movaraunnahr yerlarini 1409 yildan boshlab Shohruhning to’ng’ich o’g’li Mirzo Ulug’bek boshqara boshladi. Ulug’bekning hukmronlik davri (1409-1449 yy.) asosan Movaraunnahrda ijtimoiy –iqtisodiy hayot, ilm-fan va madaniyatning rivojlanishi bilan izohlanadi.
Shayboniyxon harbiy harakatlar olib borib markazlashgan davlat tuzish maqsadida goh temuriylar, goh shimoldagi mo’g’ullar bilan ittifoq tuzdi. U 1487-88 yillarda O’tror, Sayram, Yassa (Turkiston), Sig’noq shaharlarini bosib olib, 1499 yilda Movaraunnahr hududlariga jiddiy harbiy harakatlar boshladi
XV asr oxirlariga kelib, Movaraunnahrda Temuriylarning bir- biridan o’zaro mustaqil bo’lgan uchta hokimiyatni vujudga keltirdi: 1. Samarqandda Sulton Ahmad Murzo hukmronligi (1468-1503 ); 2. Toshkentta Sulton Mahmud Mirzo hukmronligi (1468- 1498 ); 3. Andijonda Umarshayx I Mirzo hukmronligi (1468-1494 ).
XV asr oxirlariga kelib, Movaraunnahrda Temuriylarning bir- biridan o’zaro mustaqil bo’lgan uchta hokimiyatni vujudga keltirdi: 1. Samarqandda Sulton Ahmad Murzo hukmronligi (1468-1503 ); 2. Toshkentta Sulton Mahmud Mirzo hukmronligi (1468- 1498 ); 3. Andijonda Umarshayx I Mirzo hukmronligi (1468-1494 ).
Shayboniyxon harbiy harakatlar olib borib markazlashgan davlat tuzish maqsadida goh temuriylar, goh shimoldagi mo’g’ullar bilan ittifoq tuzdi. U 1487-88 yillarda O’tror, Sayram, Yassa (Turkiston), Sig’noq shaharlarini bosib olib, 1499 yilda Movaraunnahr hududlariga jiddiy harbiy harakatlar boshladi
Shayboniyxon harbiy harakatlar olib borib markazlashgan davlat tuzish maqsadida goh temuriylar, goh shimoldagi mo’g’ullar bilan ittifoq tuzdi. U 1487-88 yillarda O’tror, Sayram, Yassa (Turkiston), Sig’noq shaharlarini bosib olib, 1499 yilda Movaraunnahr hududlariga jiddiy harbiy harakatlar boshladi
Shayboniyxonning janubga tomon yurishlari Eron shohi Ismol I tomonidan to’xtatildi. 1510 yili Marv atroflarida bo’lgan jangda dasht qo’shinlari tor – mor etildi va Shayboniyxon halok bo’ldi. Eroniylar tomonidan qo’llab - quvvatlangan Bobur 1511 yilda Hisor, Qunduz, Ko’lob, Badaxshon va Samarqandni egallaydi. Ammo 1512 yilda shayboniylardan bo’lgan Ubaydulla Sulton qo’shinlari G’ishduvon yaqinida Bobur va shoh Ismoilning birlashgan kuchlarini mag’lubiyatga uchratdi. Shundan so’ng Bobur avval Qobulda, keyin esa Hindistonda o’z hokimyatini o’rnatdi. Qipchoq qabilalari esa Movaraunnahrda o’rnashib qoldilar
Shayboniyxonning janubga tomon yurishlari Eron shohi Ismol I tomonidan to’xtatildi. 1510 yili Marv atroflarida bo’lgan jangda dasht qo’shinlari tor – mor etildi va Shayboniyxon halok bo’ldi. Eroniylar tomonidan qo’llab - quvvatlangan Bobur 1511 yilda Hisor, Qunduz, Ko’lob, Badaxshon va Samarqandni egallaydi. Ammo 1512 yilda shayboniylardan bo’lgan Ubaydulla Sulton qo’shinlari G’ishduvon yaqinida Bobur va shoh Ismoilning birlashgan kuchlarini mag’lubiyatga uchratdi. Shundan so’ng Bobur avval Qobulda, keyin esa Hindistonda o’z hokimyatini o’rnatdi. Qipchoq qabilalari esa Movaraunnahrda o’rnashib qoldilar
Muhammad Shayboniy vafotidan so’ng Movaraunnahr va Xurosonda markaziy hokimiyat zaiflashib, amirlar va sultonlar markaziy hokimiyatga bo’ysunmay qo’ydilar. Ubaydulla Sulton 1512 yilda Buxoro hukmdori bo’lgan bo’lsa, 1533 yildan butun markazlashgan o’zbek davlatining Oliy hukmdori etib saylandi. Ubaydullaxon mamlakat poytaxtini Samarqanddan Buxoroga ko’chirdi. Shu davrdan boshlab Buxoro Buxoro xonligi deb atala boshlandi. Ungacha butun Movaraunnahr hududi uch qismga bo’lib bo’lgan edi. Jumladan, 1512 yillarda Qo’qon va Xivani ham Shayboniylar mustaqil boshqara boshladi. Biroq Buxoro mamlakatning markazi bo’lib hisoblangan
Muhammad Shayboniy vafotidan so’ng Movaraunnahr va Xurosonda markaziy hokimiyat zaiflashib, amirlar va sultonlar markaziy hokimiyatga bo’ysunmay qo’ydilar. Ubaydulla Sulton 1512 yilda Buxoro hukmdori bo’lgan bo’lsa, 1533 yildan butun markazlashgan o’zbek davlatining Oliy hukmdori etib saylandi. Ubaydullaxon mamlakat poytaxtini Samarqanddan Buxoroga ko’chirdi. Shu davrdan boshlab Buxoro Buxoro xonligi deb atala boshlandi. Ungacha butun Movaraunnahr hududi uch qismga bo’lib bo’lgan edi. Jumladan, 1512 yillarda Qo’qon va Xivani ham Shayboniylar mustaqil boshqara boshladi. Biroq Buxoro mamlakatning markazi bo’lib hisoblangan Hamma sulolalarga xos bo’lgan taxt uchun kurash va ichki ziddiyatlar Shayboniylarga ham xos edi. Buning natijasida ularning qarindoshi bo’lgan Ashtarxoniylar 1599 yil Buxoroda hokimiyatni o’z qo’liga oldi. Ular o’z hokimiyatini rasman 1601 yildan e’lon qildi. Ashtarxoniylar davrida mamlakatda taraqqiyot deyarli bo’lmadi. Dunyoviy bilimni o’rganish ikkinchi o’ringa o’tib qoldi, diniy mutaassiblik avj oldi. Lekin ilm–fan taraqqiyoti butunlay to’xtab qolmadi. Ashtarxoniylar davrida Samarqand Registoni shakllandi. Samarqand hokimi Yalangtushbiy Bahodirxon tomonidan 1626 yil Sherdor va Tillakori madrasalari qurildi.
Hamma sulolalarga xos bo’lgan taxt uchun kurash va ichki ziddiyatlar Shayboniylarga ham xos edi. Buning natijasida ularning qarindoshi bo’lgan Ashtarxoniylar 1599 yil Buxoroda hokimiyatni o’z qo’liga oldi. Ular o’z hokimiyatini rasman 1601 yildan e’lon qildi. Ashtarxoniylar davrida mamlakatda taraqqiyot deyarli bo’lmadi. Dunyoviy bilimni o’rganish ikkinchi o’ringa o’tib qoldi, diniy mutaassiblik avj oldi. Lekin ilm–fan taraqqiyoti butunlay to’xtab qolmadi. Ashtarxoniylar davrida Samarqand Registoni shakllandi. Samarqand hokimi Yalangtushbiy Bahodirxon tomonidan 1626 yil Sherdor va Tillakori madrasalari qurildi.
Ashtarxoniylar davridagi ichki ziddiyatlar Qo’qonda ming urug’idan bo’lgan Shohruxning 1709 yilda hokimiyatni o’z qo’liga olishiga sabab bo’ldi. Shu davrdan e’tiboran minglar boshchiligidagi mustaqil Qo’qon xonligi tashkil topdi va ular 1873 yilgacha hokimiyatda amal qildi.
Ashtarxoniylar davridagi ichki ziddiyatlar Qo’qonda ming urug’idan bo’lgan Shohruxning 1709 yilda hokimiyatni o’z qo’liga olishiga sabab bo’ldi. Shu davrdan e’tiboran minglar boshchiligidagi mustaqil Qo’qon xonligi tashkil topdi va ular 1873 yilgacha hokimiyatda amal qildi. katta hissa qo’shgan. Uning “Tarixi Abulfayzxon” asari nafaqat Abulfayzxon davri bo’yicha, ayni paytda XVIII asrning birinchi yarmidagi O’rta Osiyoning siyosiy ahvoliga oid qimmatli manba hisoblanadi.
Xonliklarda madaniy hayot. Tarix ilmi. XVIII – XIX asrlarning birinchi yarmida Buxoro amirligi hududida tarix fani sohasida qator asarlar yaratildi. Bu davr tarixchi olimlaridan biri Abdurahmon Tole’ bo’lib, u tarix ilmiga katta hissa qo’shgan. Uning “Tarixi Abulfayzxon” asari nafaqat Abulfayzxon davri bo’yicha, ayni paytda XVIII asrning birinchi yarmidagi O’rta Osiyoning siyosiy ahvoliga oid qimmatli manba hisoblanadi.
Shayboniylar me‟morchilik ishlarida ham qator yodgorliklar qoldirganlar.
Turli maqsadga mo„ljallangan qurilish ishlarini amalga oshirganlar. Bu borada
nafaqat sulola namoyandalari, balki o„z davrining ko„zga ko„ringan katta moddiy imkoniyatiga ega kishilari ham chetda qolmaganlar. Chunonchi, Samarqanddagi Muhammad Shayboniy qurdirgan Xoniya, Abu Said Kalbobo ko„kaldosh nomi bilan bog„liq madrasalar, Buxoroda shahar devorining ta‟mirlanishi, Mir Arab. Abdulloxon, Modarixon, Juybor, Fatxulla Qushbesh madrasalari, Kalon, Xoja Zayniddin, Abdullaxon, Chorbakir masjidlari, Toshkentda Ko„kaldosh madrasasi, Baroqxon madrasasi, Turkistonda Muhammad Shayboniyxon masjidi va ko„plab mana shunday madrasa-yu, masjidlar turli shaharlarda qurilgan karvonsaroylar, bozorlar va boshqa qurilish ishlari bajarilganlar.