Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
h
əyatını əbədiləşdirmək, hikmətli rübailərini dillər əzbəri
etm
ək üçün Məhsəti haqqında aşiqanə bir dastan yaradılmışdır.
Az
ərbaycan ədəbiyyatı tarixində Məhsəti xanım tək
deyildir. Bel
ə ədib və fazil qadınlarımız, istedadlı şairlərimiz az
olma
mışdır. Lakin qadınlara qarşı kəm etinalıq və həqarətli
n
əzər bir çoxlarının yüksəlməsinə mane olmuşdur. Bir
çoxlarının əsərləri itib batmış, toza qərq olmuşdur.
Bel
ələrindən biri də şairə Heyran xanımdır. Şeir və ədəbiyyat
maraqlısı
olan
mənurlərimizin hümməti sayəsində
az
ərbaycanca və farsca yazdığı şirin qəzəlləri, müxəmməs və
t
ərcibbəndləri bizə gəlib çatmışdır. Heyran xanım XVIII əsrin
ikinci yarısında Təbrizdə doğulub 80 il ömür sürmüşdür. Şairə
sanki öz başına gələn hadisələrin bədii sərgüzəştini vermişdir.
Bu sad
ə və aydın qəzəllərdə biz şairənin gah böyük bir həsrətlə
çırpınan qəlbini, gah vüsal eşqiyaqilə açılan qollarını, gah
əğyarə qarşı çevrilən kəç baxışlarını, gah da azad bir qadınlıq
vüqarı ilə yüksələn və heç kəsə baş əymək istəməyən sərv
qam
əti görürük .
Bunca Heyran, h
əzin salma ayaqdan özünü
Gülşən canda bitən sərv xaramana yetər.
Heyran xanım Məhsəti kimi mütəfəkkir və mübariz deyil-
dir. Amma onun t
əmiz hissiyatı, fədakarlığı, incə zövqü, həssas
bir q
əlbi vardır ki, oxucunu dərhal cəzb edir. Qəzəlləri buna bir
misaldır.
Bu n
ə rüxsari zibadır, bu nə zülfi pərişandır,
M
əgər xurşid rəxşan əbrnisan içrə pünhandır.
T
əali Allah, bu nə əbru, nə çeşm və bu nə müjgandır,
Biri x
əncər, biri ahu, biri şəmşir borandır.
Bu n
ə ləbdir, nə dəndandır və ya luluyi ğəltandır.
Bülurin h
əqə içrə guya ləl bədəxəşandır...
... Ərqdən qətrələrdir səfhə rüxsar da ya kim
67
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
S
əhab zülf ara xurşid rui zərrə əfşandır.
Boyun t
ək qəd ziba görünməz dəhrdə əsla,
Z
əsne qadir yekta, nəhal gülşən candır.
İki aşiq olub süzən camalın şəminə hərdəm
Biri p
ərvanəye miskin, biri sər gəştə heyrandır.
Heyran xanımdan sonra XIX- cu əsrdə Qarabağda
əvvəlcə aşıq Pəri, sonra Xurşidbanu Natəvan, Fatimə Kəminə
kimi görk
əmli qadınlar yetişmişdir. Xan qızı adı ilə də məşhur
olan Nat
əvan xanım Şuşa şəhərində 1837 – ci ildə anadan
olmuşdur. Yüksək bir tərbiyə və təhsil alan Natəvan xanım
farsca v
ə ərəbcəni öyrənmiş, rəssamlığa və zərif əl işinə həvəs
göst
ərmiş, öz incə rübai şeirləri ilə müasirlərini heyran etmişdi.
Nat
əvan xanım böyük bir ağıl və zəka, təb rəvan sahibi
olmaqla b
ərabər böyük bir ədəbiyyat və şeir hamisi idi.
Qarabağın bütün görkəmli şairlərini öz başına toplayan
Nat
əvan xanım orada məşhur “Məclisül üns” ədəbi məclisin
t
əşkil etmiş idi. Bu şairənin təsir nüfuzu ancaq Qarabağ deyil,
Az
ərbaycan hər yerinə yayılmışdı: Bakı və Şamaxı
şəhərlərində ki ədəbiyyat məclisləri (“Məcmuəl şüara” və
“Beytul s
əfa”) da Natəvan xanımın hər bir qəzəlini çox
s
əbrsizliklə gözləyir və meydana çıxan kimi ona müxtəlif
n
əzirələr yazırdılar.
Nat
əvan xanımın bu qədər şöhrət qazanmasının səbəbi nə
idi? Əlbəttə, Azərbaycan qadınları içərisindən belə bir nadir
vücudun, bel
ə şeir hamısının və böyük bir şairənin meydana
çıxması müasir azəri şairlərinin diqqətini cəlb etməyə bilməzdi.
Hamı onu görmək, onunla iftixar etmək, heç olmasa qəzəlinə
bir n
əzirə yazmaqla ona öz bürcünü verməyə çalışırdı. Amma
bunun
əsl səbəbi Natəvanın qəzəllərinin səmimiyəti və dəruni
olması idi. Bu qəzəllərdə şairənin ruhi əks edilmişdir. Bu
q
əzəllərdə oxucu Natəvan xanımı bir aşiq kimi, bir nakam Ana
kimi, bir sev
ən qəlb sahibi kimi görüb hiss edir. Natəvan xanım
68
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
öz q
əzəllərində fəraqdan, hicrandan, intizardan, “sinəsindəki
d
ərd və qəm nəhandan” şikayət edir. O, vərəmdən ölən cavan
bir oğulun fəraqidır. Bu yüksək arzu və əməllərin intizarıdır.
Biz bun
lara inanır, şairənin dərd və qəm nəhaninə şərik oluruq.
Varımdı sinədə dərd və qəm nəhan ölürəm, fəda olum
s
ənə gül ilə imtəhan ölürəm...
Dövrün bütün şairlərini Natəvan xanıma nəzirələr yazma-
ğa məcbur edən də bu səmimiyət və dəruni hissiyat idi.
Nat
əvan xanımın qəzəllərində həm də bir sadəlik və
şuxluq vardır. Onda təzə ifadələr, təzə hiss və fikirlər vardır.
Bu q
əzəllər onun həyatından ayırmaq olmur, hər qəzəl bir
münasib
ət, bir hal üçün yazılmışdır. Şairənin əsərlərində ki
sad
əlik xalq ədəbiyyatındadır, bu sadəlik onun qəzəllərinə eyni
zamanda bir şirinlikdə vermişdir.
Olmuşam dəhrbəla içrə bu gün divanə mən,
Varmadım meyxanəyə, sındırmadım peymanə mən.
Əhdlərdən keçmədim, peymanələr sındırmadım,
Lac
ərm bimehrlər tək olmuşam əfsanə mən.
T
ərk gülzar etmişəm bülbül kimi mən ey rəqib,
Aqib
ət bir guşə içrə gəlmişəm əfğanə mən.
Nat
əvan xanım da Məhsəti və Heyran xanım kimi Azər-
baycan şeirində bir təzəlik izi qoyub getmişdir. Bu üç şairənin
əsəri bu gün də Azərbaycan xalqı üçün bir iftixar mənbəyidir.
Az
ərbaycan qadınının ictimai mübarizə, mədəniyyət və ədəbiy-
yat s
əhnəsinə atılması böyük fitri istedaddan başqa bir də bir
c
əsarət və fədakarlıq tələb edirdi. Kim bu azəri qadınlarının
yüz ill
ər bundan əqdəm asanlıqla bu məqama çatdıqlarını
güman edirs
ə, çox səhv edir. Mürtəce cəbhədən yağdırılan
böhtan v
ə məlamət oxlarına sinə gərmək, təbəqə sellərinə bir
dağ kimi davam gətirmək, iradə və mətanət göstərmək
say
əsində Azərbaycan qadınları öz səslərini həm öz əsrlərində
69
Dostları ilə paylaş: |