235
Bu baxımdan İnsan ikili təbiətə sahibdir: bir tərəfdən
o ölməzdir, çünki onun İlk insandan miras qalan ruhu və
düşüncəsi vardır, digər tərəfdən isə insanın zülmətdən
alınmış cismani bədəni də vardır. O isə sonludur, ölümə
məhkumdur. Buna görə də, insan gərək öz xilasına doğru
yola çıxsın. Bu yol da öz ilahi mahiyyətini tanımaqda və
Tanrıya uyğunlaşmaqdadır. Buna da özəl gizli biliklərlə
(qnosis) çatmaq mümkündür. Qnosisə yiyələnmiş ruh
bədənin ölümündən sonra yeddi göy qatından keçərək
orada bütün pisliklərdən qurtarır və İlk Başlanğıca
(Tanrıya) qayıdır. İlk Tanrı bunu etməyən və öz nəfsləri ilə
yaşayan adamlardan uzaqlaşır və onlar şər varlıqların
hökmünə verilir.
Xilas olmaq üçün insan öz həqiqi mahiyyətini dərk
etməlidir. Hermetizmin əsaslarından biri odur ki “yuxarıda
olanla aşağıda olan eyni şeydir”. Bu sözlər Hermetizmin əsas
ideyalarını əks etdirən “Zümrüd lövhə” adlanan kiçik bir
yazıda yazılmışdır. Beləliklə, görünən və görünməyənin
arasında belə bir bağlılıq var ki, ona gizli biliyi əldə
eləmişlər vara bilərlər. Bununla da, hermetizm magiya,
münəccimlik, teurgiya və cadugərlik kimi mistik
praktikalara yol açmışdır.
2.7.2. Yeni pifaqorçuluq
Yeni pifaqorçuluq m. ö. I yüzillikdə İskəndəriyyədə
yaranmış mistik dini-fəlsəfi təlimdir. M. ö. IV yüzillikdən
sonra qədim pifaqorçuların fəaliyyətinə son qoyulmuşdur.
Roma imperiyası dövründə isə bu təlim yenidən dirçəlsə
236
də, onun qədim məktəbinin təlimi ilə çox az bağlılığı
olmuşdur. Sadəcə bu məktəbin filosofları hansısa tanınmış
ənənəyə bağlı olmasını sərgiləmək üçün öz təlimlərini
qədim pifaqorçuluqla bağlayırdılar. Bu səbəbdən də, o
zaman pifaqorçuluğa aid edilən çoxlu sayda saxta
ədəbiyyat yazılmışdır.
Yeni pifaqorçuluq bir çox əlamətlərinə görə fəlsəfi
cərəyandan daha çox dini təlim idi. Onun hətta Pifaqora
aid edilən vəhy kitabları da mövcud olmuşdur. Bu təlimin
əsasında kəskin dualizm dururdu. Maddi aləm şərlə, ruhi
və səmavi başlanğıclar isə xeyirlə əlaqələndirilirdi. Bu
baxımdan onlar düşünürdülər ki, Tanrı dünyanı
rəqəmlərlə eyniləşdirilən ideyaların əsasında qurmuşdur.
(10)
Yeni pifaqorçular Bir rəqəmini xeyir olan və hər
şeyin başlanğıcında duran Tanrı ilə eyniləşdirirdilər. Şərin
təcəssümü olan İki rəqəmindən isə artıq çoxluq,
dəyişkənlik, xaos başlayır. Bütün rəqəmlər ideyalarla
eyniləşdirilir və onların nisbətinə görə dünyada hər şey
var olur. Ancaq, rəqəmlərin sərbəst varlığı yoxdur, onlar
Birdən çıxırlar. (11)
Yeni pifaqorçular həm də dünyanın əbədiliyinə
inanırdılar. İnsana isə “mikrokosm” kimi baxırdılar. Yeni
pifaqorçuluqda tək tanrılığın əlamətləri olsa da, onunla
maddi dünya arasında vasitəçi olan kiçik tanrıların və şər
qüvvələrin varlığı da inkar edilmirdi. Həqiqi Tanrı ən
yüksək mənəvi təbəqələrdə sonsuz uzaqlardadır. Vasitəçi
kiçik tanrılar isə kamil olmadıqlarına görə, insanlara
özlərinə tapınmağı buyururlar. Əbədiyyətə çatmaq üçün
237
isə onlara deyil, həqiqi Tanrıya doğru mənəvi cəhətdən
yönəlmək lazımdır. Bunun üçün əxlaqlı abid həyatı
yaşanmalı, qidalanma, and içmə, qüsul və dəstəmaz alma
qaydalarına riayət edilməli idi. (11)
Yeni
pifaqorçuluğun
ilk
nümayəndəsi
kimi
tədqiqatçılar Publius Nigidius Fiqulus’un (lat. Publius
Nigidius Figulus, təxminən m. ö. 98 – 45) adını qeyd edilər.
O, filosof Siseronun yaxın dostu idi. O, bir çox elmlər
haqqında kitablar yazmışdır. Siserona görə, o qədim
pifaqorçuluğu yenidən dirçəltmək istəmişdir. Publius
Fiqulus mistikaya çox meylli idi. Siseron xəbər vermişdir
ki, o öncədəngörənlik edərək Oktavianus Avqustusun
doğum günündə onun imperator olacağını bəyan
etmişdir. Fiqulusun ən tanınmış əsərlərindən biri dilçiliyə
aid olan “Qrammatikaya aid şərhlər” (lat. Commentarii
grammatici) kitabı idi. Bundan başqa o tanrılara tapınma
və onlara ehtiram etmə haqqında “Tanrılar haqqında”
(lat. “De diis”), eləcə də münəccimlik, öncədəngörənlik və
yuxu yozumları sahəsində də əsərlər yazmışdır. Onların
yalnız bəzi fraqmentləri günümüzə gəlib çatmışdır. (6)
Yeni pifaqorçuluğun ən tanınmış nümayəndəsi
Tiyanalı Apollonius (yun. Ἀπολλώνιος ὁ Τυανεύς,
təxminən m. 1 – 98) olmuşdur. Dövrümüzə onun adına
yazılan 97 məktubu gəlib çatmışdır. Miladi III yüzillikdə
yazıçı Lusius Flavius Filostratus Apolloniusun kimliyinə
həsr olunmuş “Tianalı Apolloniusun həyatı” adlı bir
roman yazmışdır. Bu roman hərəsində 40 fəsil olan 8
kitabdan ibarətdir. Orada Apolloniusun müxtəlif şəhərlərə
səfərləri, onun krallarla, məmurlarla və müdriklərlə
238
görüşləri, dini-fəlsəfi mülahizələri, möcüzələri, sehrbazlığı
haqqında söhbət açılmışdır. Sonra o, Romaya qayıtdıqdan
sonra imperator Nero tərəfindən təqib olunmuş, ancaq
növbəti imperator Vespasianusun zamanında yüksək
vəzifəyə
yüksəlmişdir.
İmperator
Domisianusun
dövründə isə o yenə də təqib olunmuş və möcüzə
göstərərək hamının gözü qarşısında qeyb olmuşdur. Sonra
Efesdə peyda olmuş, orada Pifaqor məktəbini yaratmışdır.
Beləliklə, Apollonius filosof kimi deyil, daha çox bir
peyğəmbər, sehrbaz, öncədəngörən kimi təsvir olunmuş
və antik dünyada bu keyfiyyətləri ilə tanınmışdır.
Bir çox Roma filosofları Apolloniusun həyatını İsa
Məsihin
həyat
yolu
ilə
müqayisə
edib,
onun
(Apolloniusun) daha da çox peyğəmbərliyə layiq
olduğunu iddia edirdilər (13, 393). Bununla da, onlar
Xristian ehkamlarını təkzib etməyə çalışmışdırlar.
Məsələn, Roma filosofu Hierokles yazırdı ki, Apollonius
İsadan daha çox möcüzələr göstərmiş, ancaq ondan fərqli
olaraq, onu heç kəs tanrı elan etməmişdir. Daha sonra
Hieroklesin fikrincə Romada Xristianlığı yayan həvari
Paulus (Pavlos) və Petrus
88
etibarlı adamlar olmamışdırlar.
Digər tərəfdən isə Apolluniusun haqqında məlumat verən
Filostratus və Damis isə öz möminlik və doğruluqları ilə
xalq arasında tanınmışdırlar. Hieroklesi təkzib etmək
üçün kilsə tarixçisi Eusebius “Həqiqət sözü” (lat.
Philalethes logos) əsərini yazmışdır (13, 393-394). Üstəlik
Apolloniusun ölümündən sonra onun şərəfinə məbədlər
88
Ruslar ona Pyotr (Пётр) deyirlər.
Dostları ilə paylaş: |