239
tikilmiş, orada insanlar ona tapınmışdırlar. Bütün bunlara
görə də sonralar qalib gəlmiş Xristianlıq onun kitablarını
tonqallarda yandırmış, məbədlərini isə darmadağın
etmişdirlər.
Filostratusun romanından belə nəticəyə gəlmək olar
ki, Apollonius pifaqorçuluğa xas olan çətin riyazi
problemlərlə deyil, daha çox dini və əxlaqi məsələlərə
önəm vermişdir. O, ruhların bir bədəndən digərlərinə
köçməsinə inanırdı. Eləcə də Apollonius hesab edirdi ki,
qanlı qurbanların kəsilməsi, ətin yeyilməsi, çaxırın
içilməsi, ailə həyatı müdrik insana yaraşmayan əməllərdir.
Həyatın mənası Tanrını anlamaq, onu duymaqdır. Onun
fikrincə bütün dinlərdə həqiqət vardır və onların hamısı
Tanrıya aparan yollardır. Bununla belə, o tanrılar
haqqında Yunan və Misir xalq dinində olan ibtidai
təsəvvürləri də pisləyirdi. Apollonius öz həyat yolunu
mömin insanın örnəyi kimi təqdim edirdi.
Gerasalı Nikomaxus (yun. Νικόμαχος ὁ Γερασένος,
II yüzilliyin birinci yarısı) da yeni pifaqorçuluğun
tanınmış nümayəndələrində biri olmuşdur. O, daha çox
riyazi məsələlərlə məşğul olmuş, rəqəm düzənini
ilahiləşdirmiş, ona ilahiyyat məzmununu qazandırmışdır.
Onun əsərlərindən biri “Arifmetik ilahiyyat” (yun.
Θεολογούμενα ἀριθμητικῆς) adlanır
89
. Orada Nikomaxus
ona qədər olan rəqəmlərin mistik mənalarını verirdi.
Kitabın birinci hissəsində birdən dördə qədər olan,
ikincisində isə qalan rəqəmlər haqqında düşünülür (14).
89
Bəzi araşdırmaçılara görə bu kitabın yazarı Yamblix da ola bilərdi. Belə
olsa da, o Nikomakhusun əsərindən istifadə etmişdir.
240
Hər bir rəqəm əxlaqi, təbii və ilahi obrazlarla
uyğunlaşdırılır, onların arasında qanunauyğunluqlar
araşdırılırdı.
Tanrı bir rəqəminə uyğundur, çünki ondan hər şey
başlanır, həm də bir rəqəmi başqa rəqəmlərin əsasında
durur. Ona görə də, ona uyğun olan Tanrı hər şeyin
“əvvəli, ortası və sonudur”.
İki rəqəmindən başlayaraq çoxluq başlanır. O
materiyaya uyğunlaşdırılır və bir olan Tanrıya qarşı
durur. Bütün ziddiyyətlər ikilidir: isti-soyuq, xeyir-şər,
işıq-qaranlıq və s.
Üç rəqəmində isə əvvəl, orta və son vardır. O hər
şeyin tamlığının təcəssümüdür. Hətta canlılar üç cürdür:
uçanlar, yeriyənlər və suda üzənlər. İnsanın yaşam
dövrləri da üçdür: gənclik, yetkinlik və qocalıq. Tanrıya üç
kərə dualar edilir və ümumiyyətlə hər şeyin üç dəfəsi ən
mükəmməldir. Üç ahəng, barış və dostluqdur. O həm də
bütün ziddiyyətləri bir-birinə yaxınlaşdırır.
Bu birinci üç rəqəm başqalarının əsasını təşkil edir.
Bundan sonra gələnlər onların kombinasiyalarıdır. Kainat,
kosmik təsəvvürlər, dairələrin bölgüsü dörd rəqəmində
təcəssüm olunur. Bunların mahiyyətini anlamaq və
onların üzərində riyazi hesablamalar aparmaq üçün onları
xaç şəklində olan dörd hissəyə bölürlər. Bu bölgüyə
əsasən elmlər arifmetika, həndəsə, harmoniya və
astronomiya; canlılar isə məlaikələr, şər qüvvələr, diri
canlılar və bitkilər olmaqla dördə bölünürlər. İnsanın da
dörd hissəsi vardır: baş, bədən, əllər və ayaqlar.
241
Beş rəqəmində ilk cut və tək rəqəmlər (2 və 3)
birləşir. O həm də on rəqəminə qədər olan ortadır. İki
beşin cəmi ilk tamlıq olan ondur. Kainatın beş ünsürü
vardır. Bunlar hava, od, su, torpaq və efirdir. Əxlaqda da
beş rəqəmi ədalətin təcəssümüdür.
Altı rəqəmi birin, ikinin və üçün cəmindən, eləcə də
ikinin üçə vurulmasından ibarətdir. Bu da kişi və qadın
başlanğıcı, eləcə də evliliyin rəmzidir. Həm də altı iki
əvvəli, ortası və sonu olan üçlüklərdən ibarətdir. Bu da
kosmosun təcəssümüdür ki, Yaradan Tanrı onu altılıqla
kamilləşdirir.
Yeddi rəqəminin özəllikləri çoxdur. Dörd yeddinin
cəmindən kamil olan 28 rəqəmi yaranır. Bu da ay
təqviminin günləridir. Antik dövrlərdə məlum olan və
tanrılar kimi tanınan planetlərin sayı yeddi idi. Hərəkətlər
də yeddidir: önə, arxaya, yuxarı, aşağı, sağa, sola və öz
oxu ətrafında. Yeddi musiqi səsi (notlar) vardır. Yeddi
yaşam dövrü vardır: uşaqlıq, gənclik, yetkinlik, kişilik,
ahıllıq və qocalıq. Məhz yeddinci ayda uşaq doğulmaq
üçün hazır olur. Toxum da yerə düşəndə təxminən yeddi
günə bitməyə başlayır.
Səkkiz rəqəmi iki rəqəminin kubudur (2x2x2).
Deməli, qütblülüklər və ziddiyyətlər olan 2 rəqəmi onun
əsasında durur. Bu isə həm sevginin, həm də doğuluşun
əlamətidir. Səkkizlik göydə də özünü göstərir, çünki
ulduz dairələri də səkkizdir.
Doqquz rəqəmi üçün kvadratıdır (3x3) O onluğun
içində ən böyük rəqəmdir ki, ondan sonra heç nə yoxdur.
242
Ona görə də, ondan sonra dairəvi hərəkət baş verir. Hər
şey ona doğru gəlir və sonra ondan uzaqlaşır.
On rəqəmi isə təbiətdə olan tamlıq, düzənlik və
müvazinətin rəmzidir. Onun içində bütün başqa rəqəmlər
vardır. Beləliklə, onluq bütün dünya və kainatdır. Ondan
yüksək heç bir təbii rəqəm yoxdur. Çünki yüz on, min isə
yüz onluqdan ibarətdir.
Yeni pifaqorçuluğun daha bir tanınmış nümayəndəsi
Apameyalı Numenius (yun. Νουμήνιος ὁ ἐξ Ἀπαμείας,
m. II-ci yüzilliyin ikinci yarısı) olmuşdur. Onun fikrincə
tam olan varlığın üç əsası vardır (8, 158-162). Birincisi İlk
Tanrıdır. O
özünə
qapanmış
halda
mövcuddur.
İkincisi İkinci Tanrıdır. O maddə ilə münasibətdə
olan Demiurqosdur; bir tərəfdən İlk Tanrıya, digər tərəfdən
isə əbədi olan maddəyə yönəlir. Varlığın üçüncü əsasını
isə kosmos təşkil edir.
Başqa məlumatlara görə, o varlığın üçüncü əsasını
kosmosda deyil, Dünya Ruhunda görürdü (12). Ondan
insan ruhunun ölən hissəsi yaranmışdır. İnsan ruhunun
əqli hissəsi isə ölməzdir və dünya Əqlinə yönəlir.
Numenius
platonçuluğu
Müqəddəs
kitabın
(Bibliyanın) dünyagörüşünə, eləcə də Hind, Misir və digər
dini təlimlərlə yaxınlaşdırmaq və uyğunlaşdırmaq
istəmişdir. Hətta o, Platonu Musaya bənzədirdi (7, 449).
Bunun da zərurəti ondan doğmuşdur ki, o zaman Romada
ənənəvi yunan-roman dini böhranda idi və eyni zamanda
imperiyada çoxlu dinlər ortaya çıxmışdır. Onlardan biri
də sonralar dövlət dininə çevrilmiş Xristianlıq idi. Buna
görə də, o dövrün filosofları bu həqiqətləri nəzərə alıb
Dostları ilə paylaş: |