Soliq turlari va beznes reja

Soliq turlari va beznes reja
Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarini soliqqa tortish, ulardan olinadigan soliq turlari va soliq imtiyozlari Mulk shakllaridan qat’iy nazar, barcha korxonalar O'zbekiston Respublikasining «Korxonalar, birlashm a va tashkilotlardan olinadigan soliqlar to'g'risida«gi qonuniga muvofiq, davlat va mahalliy byudjetlarga soliqlar to'laydilar.
Soliqlar byudjetga tushadigan pul va qonun bilan belgilangan majburiy munosabatlardir. Bu munosabatlar soliq to'lovchilar (yuridik va jism oniy shaxslar) bilan davlat o'rtasidagi munosabatlami ifoda etadi.
Soliqlar, avvalo, davlatning vazifalarini moliyaviy m ablag'lar bilan ta ’minlash zarurligidan kelib chiqadi.
Davlat oldida turgan umumiy-ijtimoiy zaruriy vazifalarga hozirgi sharoitda quyidagilar kiradi:
— aholining kam ta’minlangan tabaqalari (talabalar, pensioner lar, nogironlar va boshqalar)ni ijtimoiy himoya qilish;
— mam lakat mudofaasini ta’minlash;
— mam lakat fuqarolarining tinch m ehnat qilishi va erkin yashashi muhofazasini ta ’minlash;
— mamlakat ichida uzluksiz ijtimoiy, madaniy tadbirlar (m aorif. sog‘liqni saqlash, madaniyat, ijtimoiy ta’minot va boshqalar)ni amalga oshirish;
— xorijiy mam lakatlar bilan iqtisodiy, madaniy va siyosiy aloqalarni o'rnatish;
— bozor infratuzilmasini yaratish va hokazo.
Bu vazifalarni amalga oshirish nihoyatda ko‘p moliyaviy resurslarni talab etadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu resurslarni faqat soliqlar va soliq xarakteriga ega to'lovlar orqali amalga oshirish mumkin. Amaldagi qonunchiliklarga muvofiq, O'zbekiston Respublikasi hududida soliq va yig'imlar O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tom onidan belgilanadi va bekor qilinadi.
O'zbekiston Respublikasi hududida quyidagi soliq va yig'imlar amal qiladi:
— umum davlat soliqlari;
— mahalliy soliq va yig'imlar.
Umumdavlat soliqlarga quyidagilar kiradi:
— yuridik shaxslardan olinadigan darom ad (foyda) solig‘i;
— jism oniy shaxslardan olinadigan darom ad solig'i;
— qo'shilgan qiymat solig'i;
— aksiz solig'i;
— yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq;
— suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq.
Mahalliy soliq va yig‘imlarga quyidagilar kiradi:
— m ol-m ulk solig'i;
— yer solig‘i;
— avtotransport vositalarini olib sotganlik uchun soliq;
— savdo-soti q qilish huquqi uchun yig'im, shu jum ladan, ayrim turlardagi tovarlarni sotish huquqini beruvchi lisenziya yig‘imlari;
— yuridik shaxslarni, shuningdek tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi jism oniy shaxslarni ro'yxatga olganlik uchun yig'im;
— avtotransport to'xtash joyidan foydalanganlik uchun yig‘im;
— obodonchilik ishlari uchun yig‘im;
— ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish uchun yig‘im;
— boshqa mahalliy ahamiyatga ega bo'lgan yig'imlar.
Mahalliy soliq va yig'imlar mahalliy byudjetga o'tkaziladi. Soliq nimaga olinsa, o'sha narsa soliq obyekti bo'ladi.
Soliq obyekti 3 guruhga bo'linadi: tovar aylanmasi , daromad va mulk.
Soliq obyektining har bir soliq birligi uchun davlat tom onidan belgilab qo'yilgan m e’yori soliq stavkasi deb yuritiladi. Bu stavka qat’iy summalarda yoki foizlarda obyektga nisbatan qo'llaniladi.
Soliq stavkalari proporsional, progressiv va regressiv ko'rinishlarda bo'lishi mumkin. Proporsional soliq stavkasi usulida foyda yoki aylanmaga ega yuridik va jism oniy shaxslar bir xil ulushda soliq to'laydilar. Bu yerda soliq stavkasi qat’iy o'rnatilgan bo'lib, mutanosib ravishda olinadi. Masalan, korxona asosiy fondlarining o'rtacha yillik qiymati 200 mln so'm bo'lib, undan undiriladigan soliq stavkasi 2 foiz qilib belgilanganda, soliq summasi hisobot yili uchun 4 mln. so'm ni (200 mln x 2:100) tashkil etadi.
Darom ad yoki foyda ortib borishi bilan soliq stavkasi ham ortib borishi ko'zda tutilgan bo'lsa, bunday stavkalar p ro g ­ ressiv soliq stavkalari deyiladi. Buni biz
O 'zbekiston R espublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fuqaroligi b o 'lm ag an - lardan olinadigan darom ad solig'i stavkasida yaqqol ko'rishim iz mumkin. Regressiv soliq stavkasi usulida darom ad o'sishi (oshishi) bilan mahsulot ishlab chiqarish hajmi ko'payishi yoki eksportga m ahsulot ishlab chiqarish ko‘payishi bilan soliq stavkasi kamayib boradi.
Demak, bunday korxona byudjetga kam soliq to`lay boshlaydi. Regressiv soliq stavkalari biror faoliyat yoki sohada mahsulot ishlab chiqarishni ko'paytirish yoki o 'z foydasidan biror turdagi xarajatni kamaytirishni rag'batlantirish maqsadida qo'llaniladi.
O 'zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkamasi tom onidan belgilangan ayrim mahsulotlar aksiz solig'iga tortiladi. Aksiz b a ’zi iste’m ol tovarlari qiym atiga ustam a q o 'y iladigan egri soliqdir. Egri soliq deb atalish in in g sababi uning byudjetga to 'lovch ilari aksiz osti tovarlarini ishlab chiqarib so tuvch ilard ir.
Biznes-reja-bu shunday xujjatki, firmaning unda o'z ishini qanday boshlashi, qanday ishlab chiqarishini samarali yurgizish va tovarni bozorga olib chiqishi, qanday texnologiyani qo'llashi, qachon dastlabki daromad olishi, tavakkalchilik (risk) ni kamaytirishi, sarf-xarajat darajasi va foyda olishi, raqobat kurashida yutib chiqish kabi ko'rsatkichlarning loyihasi o'z aksini topadi.