228
Hollandiya əsasən protestant ölkəsidir. Amma iki yüz il
əvvəl kraliçaları həyatının sonuna kimi pravoslav dininə sa-
diq qalan, imperator I Pavelin qızı Anna Pavlovna idi. Onun
dövründə bir neçə pravoslav məbədi inşa olunub və onlar bu
günə kimi qalır.
Rotterdamda olarkən, biz onlardan birini ziyarət etdik.
Gördük ki, məbəddə hollandlarla yanaşı, çoxlu qaradərililər
– Efiopiyadan, Surinamdan, Qabondan olanlar da var. Əlbət-
tə, mən özümü saxlaya bilmədim və onlarla söhbətə girişdim.
Bu adamların pravoslav məbədində nə etdiklərini anlamaq
istəyirdim. Onların cavabları məni dərindən heyrətləndirdi.
Hollandlar danışırdılar ki, əvvəllər bu insanlar katolik, yaxud
protestant olublar. Lakin bir dəfə pravoslav məbədində ol-
duqdan bir müddət sonra, inanclarını dəyişərək, pravoslavlı-
ğa keçiblər. Katolik məbədlərində yumşaq oturacaqlar mənim
üçün rahat görünmüşdü. Onların fikrincə isə, kilsədə rahatlıq
qəbul edilməzdir.
Konsert salonundakı kimi oturursan, musiqi, oturacaq-
da yastıqçalar, - Yen hətta bir qədər mühakimə edirmiş kimi
mənə danışdı. – Pravoslav kilsəsinə isə gəlirsən, ibadət vaxtı
ayaq üstə dayanırsan və hiss edirsən ki, ruhun çalışır, bədənin
işə düşür, əvvəlcə ağrıyır, ayaqların sızıldayır, sonra isə sanki
bu ağrılardan azad olursan. Axırda, xor heç bir musiqi aləti ol-
madan oxuyanda, hiss edirsən ki, qəlbin çırpınır, problemlər
səni
tərk edir, başın yüngülləşir.
- Bəli, mən də bunu hiss edirəm, - qaradərili Yorn söhbətə
qoşulur. – Amma mənim üçün ən böyük həzz ibadətdən sonra
ümumi çayiçmə mərasimidir. Hər kəs özü hazırladığı piroqu,
özü bişirdiyi mürəbbəni təklif edir. Bu, mağaza cemi deyil,
mən beləsini ilk dəfə burada yemişəm, “matuşka” qonaq edib.
“Matuşka” sözünün afroamerikalının deyil, afrohollandi-
yalının deməsi mənə çox gülməli göründü, onun rəfiqəsi – efi-
opiyalı qız isə əlavə etdi:
- Burda hər şey və hər kəs bir yerdədir. Bu məbəddən başqa
heç yerdə bu yoxdur.
Monastırın başçısı, çoxuşaqlı ailənin atası yaxınlaşaraq,
dəqiqləşdirdi:
229
- Onlarda kollektivçilik hissi çatışmır. Cəmiyyət bir-birin-
dən çox ayrılıb, atomlaşıb, - o, dünyəvi anlayış əlavə etdi.
– Mənim fikrimcə, hollandiyalılar qətiyyən sərbəstləşə bil-
mirlər, axı, onlar doğrudan sutkada 24 saat çalışırlar. On-
lar effektlə işləyən robotlara çevriliblər. Cəmi on altı milyon
nəfərdirlər, amma iqtisadiyyatları Avropada dördüncü yerdə-
dir. Belə yüksək əmək məhsuldarlığına və firavan həyatlarına
rəğmən, hollandlar arasında intihar faizi çox yüksəkdir. Onlar
heç kimlə danışa, qəlblərini aça, dəstək qazana bilmirlər. Yal-
nız saysız-hesabsız kafe-şoplarda sakitlik tapmaq istəyirlər,
orada isə rəsmi olaraq yüngül narkotiklər satılır.
* * *
P.S. Yeri gəlmişkən, çəkiliş günlərindən birində, mənim ba-
şım filmin qəhrəmanlarından biri ilə söhbətə qarışanda, sevim-
li operatorum sevimli səs rejissorumla birgə, mənə dedikləri
kimi, bir dəqiqəlik “qəhvə içmək” üçün icazə aldılar. Bir saat
sonra, donqar körpüdə, bir-birinə sarmaşmış, elə körpü kimi
donqarlaşmış tanışları gördüm. Bunlar Fyodor və Saşa idilər.
Onlar ara vermədən pıçıldaşır və səfeh-səfeh gülüşürdülər. On-
lar mənə yaxınlaşanda,
Fyodor gülümsəyərək, dedi:
- Nina, işləyək? – eyni zamanda axmaqcasına güldü.
“Yoxsa onlar içiblər?” – baş aça bilmirdim, çünki spirtli içki
iyi gəlmirdi.
- Göbələklər! – Fyodor öz vəziyyətini şən halda izah etdi.
Günortadan sonrakı çəkilişlər holland göbələkləri ilə kor-
landı.