231
Yujno-Saxalinsk, 1995-ci il. Skripka saxta çıxdı və filmin yanım-
dakı ssenarisini yenidən yazmalı oldum
232
İşin araşdırılması başa çatana kimi, skripka Saxalin vi-
layətinin o vaxtkı qubernatorunun seyfində qalmışdı. Biz adi
adamların “möhür”, mütəxəssislərin isə “etiket” adlandırdıq-
ları damğaya səylə baxıldıqdan sonra ilkin verdikt çıxarıldı –
skripka surətdir, yaxud Nikolay Nikolayeviçin adlandırdığı
kimi, “replika”dır.
- Stradivarinin replikaları XIX əsrdən, çox güman ki, çex
ustaları tərəfindən düzəldilməyə başlamışdı, - o, bildirdi. –
Çexlər xüsusilə “amatizləri” (Amati sözündən) hazırlayırdı-
lar, amma “stradivariuslar” da onların məhsulu idi.
“Məhsul olmağına məhsuldur, amma sensasiya alınmadı”,
- mən düşünürdüm. Amma mən uzun müddət qanımı qaralt-
maq niyyətində deyildim. Çünki filmi kiçik alətdə yaranan
səsin istənilən ürəyə yol tapmaq iqtidarında olması haqqın-
dakı hekayə kimi düşünmüşdüm. Həm də qarşıda bizi skrip-
ka düzəldən dahilərin vətəni – Kremon gözləyirdi. Amati,
Qvarneri və əlbəttə, Sradivarinin skripka yaratdıqları şəhər.
Deyilənə görə, bir dəfə, uzaq dövrlərdə dənizdə batmış
gəmidən qiymətli daşlarla yanaşı, futlyarlarda Stradivarinin
işi olan musiqi alətləri də çıxarılıbmış. Əlbəttə, onları açan-
da orada skripkanı təşkil edən hissələrin – yuxarı deka, aşağı
deka, şadara, çürüməmiş balina sümüyündən kamanın his-
sələri bir-birindən ayrılmışdı.
Amma təmizlənmiş, qurudulmuş və yapışdırılmış alətlər
skripkaçının əlində səslənəndə hadisənin şahidləri çox hey-
rətlənmişdilər. Dərindən sarsılan həmin adamlar Stradivari
haqqında səs tanrısı kimi danışırdılar. Hətta dənizin dərinlik-
lərindən salamat çıxan, hər şeyi dağıdan fəlakətə qalib gələn
səsin.
Qumilyovun yaradıcılığın mahiyyəti haqqında maraqlı şe-
iri var:
Əziz oğlan, elə şənsən, işıqlıdır təbəssümlərin,
Dünyanı zəhərləyənlərdən diləmə sən səadət,
Bilmirsən, bilmirsən, bu skripka nədir,
Oyun törədənlərin iyrənclikləri nədir!
Onu bir dəfə amiranə əllərinə götürənin,
233
Rahat işığı itəcək, həmişəlik gözlərinin,
Cəhənnəm ruhları sevir bu möhtəşəm səsləri,
Quduz qurdlar dolaşır skripkaçının yollarında.
Əbədi ağlamaq və oxumaq lazımdır, bu cingiltili simlərə,
Əbədi döyüşməli, qıvrılmalıdır havalanmış bu kaman,
Günəş, çovğun altında, həm ağaran ləpədöyəndə,
Qərb zəbanə çəkəndə, həm də şərq qızaranda,
Yorulur, ləngiyirsən, bir anlıq kəsilir nəğmə,
Və artıq qışqırıb, tərpənə, ah çəkə bilməyəcəksən.
Quduz qurdlar həmin an qana həris azğınlıqla
Dişlərilə boğazından yapışıb, pəncəsilə
sinəndə duracaqlar.
Onda başa düşəcəksən, bütün oxuyanlar necə istehza edir,
Gecikmiş, amma qüvvətli qorxu gözlərinə baxacaq.
Kədərli ölüm soyuğu parça kimi bədəninə sarılacaq,
Nişanlı qız ağlayacaq və dostun fikrə gedəcək.
Oğlan, davam et! Burda görməyəcəksən
nə şənlik, nə xəzinə!
Amma görürəm mən güldüyünü, bu baxışlar - iki şəfəq.
Al, sahib çıx, sehrli skripkaya, yırtıcının gözünə bax
Və həlak ol, öz dəhşətli skripkaçı ölümünlə.
Bax belə, Kremonda skripka divanəsi olan adam haqqında
film çəkməli idim.
İş sadə deyildi. İtalyanlar (xüsusilə də əyalətlərdə, Kremon
isə doğrudan da əyalət hesab olunur) öz doğma dillərindən
başqa heç bir dildə danışmırlar. Mən bu məsələdə çox böyük
çətinliklər görürdüm. Skripkalar haqqında film üçün mən
az məbləğ istəmişdim. Saxalinə bilet, İtaliyaya uçuş, çəkiliş
qrupunun xərcləri, əmək haqqı, texnikanın icarəsi – hər şeyi
nəzərə almaq lazım gəlirdi. Smetanı tərcüməçiyə qonorar
vermək üçün heç cür “sıxa” bilmirdim.
Həmişəki kimi russayağı “bəlkə” xilas etdi. Artıq uçuşdan
234
əvvəl mən bizim skripkalar üzrə ekspertimiz Nikolay Nikola-
yeviçə zəng etdim, o mənə Sovet İttifaqından İtaliyaya getmiş
skripka ustalarının adlarını verdi.
- Deyəsən, o, Kremona köçüb, çoxdan mühacirətdədir. Har-
dadır, nə işlə məşğuldur, - heç nə bilmirəm. Onun adını, so-
yadını yazın – Aleksandr Krılov. Birdən bəxtiniz gətirər, - o,
tərcüməçi ilə bağlı gileyimə cavab olaraq mənə təsəlli verdi.
Kremona gəldikdən sonra, skripka muzeyinə getmək,
yaxud Stradivari muzeyini tapmaq qərarına gəldim. Artıq orda
Krılov haqqında soruşacaqdım. Amma italyanlar mən onlara
ingiliscə “Excuse me, could you pleas tell us how to get to the
violin museum, if there is one your town, or to the Stradivarius
museum?” - müraciət etdikdə, belə mürəkkəb ifadəni eşidib,
cavabında başlarını yelləyirdilər. Onlar şənliklə gülümsəyərək
uzun-uzadı italyanca cavab verirdilər. Nə haqqında danışdıq-
ları isə aydın deyildi.
Nəhayət, bizim qrupun operatoru Fyodor dedi:
- Nina, bilirsiniz, bu, ingiliscə deyil. Onlardan nə haqqında
soruşmağınızı mən də başa düşmürəm. Gəlin, mən öz ingilis-
cəmdə onlardan soruşum.
O, itlə gəzən yaşlı italyanı dayandırdı. Onun təsəvvürünə
görə, Kremonun köklü sakini məhz belə olmalı idi. Və rus di-
lində soruşdu:
- Sinyor, Stradivari burda hardadır? – Sonra isə öz ingiliscə-
sində soruşdu: - Where Stradivari? – Əli ilə ətrafı göstərdi.
Və möcüzə baş verdi! İtaliyalı onu başa düşdü! Huşu özünə
gəlmiş kimi başını yellədi:
- Stradivarius! Stradivarius!
- Muzey! Skripkalar! – Fedya xəyali skripkanı çiyninə qoy-
du və sağ əlini tez-tez onun üstündə aparıb-gətirdi.
- Museo! –qoca bizim arxamızdakı binanı göstərdi.
- Qrasiya, - Fyodor ona təşəkkür etdi və təntənə ilə baş əydi.
İşə bir bax, qaraçı xoşbəxtliyi deyilən şey var imiş! İki dəqiqə
sonra biz muzeydə idik və mən ingiliscəmi yaxşı anlayan eks-
kursiyaçı qızla danışırdım. Mən ondan rus skripka ustası Ser-
gey Krılovun telefon nömrəsini tapmaqda bizə kömək göstər-
məsini xahiş etdim.
Dostları ilə paylaş: |