Süleyman sani axundov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

Milli Kitabxana

59

M e h d i b ə y. O da sənə dəyər: mən qovurmaçı Cəbi deyiləm, vot tebe na.

Gülüşürlər.

V ə l i b ə y.  Rusiyada  bir  bişmiş  tapmazsan  ki,  ona  donuz əti  qatmasınlar.

Canım, allahın kələm suyu borşu istəyirsən, içindən sosiska çıxır.

S ə f d ə r q u l u b ə y. Siz öləsiniz, şoqəribin adını çəkəndə ürəyim bulanır.

Nə yaxşı  məni  secməyiblər.  Vsyo k  çortu.  Vot  tebe  na.  Nəbi,  aşpaza  de  plovu

çəksin.

H a m ı. Sağ olsun bizim deputat bəy!

M  e  h  d  i b ə y.  Qospada,  cümə axşamı  bu  günkü  kefin  mabədi  bizdədir.

Rəhim, Kərim, siz də gələrsiniz.

R ə h i m. Mehdi bəy, mən də sizə söz verirəm ki, ona kimi bir rəng (hava) icad

ediın, orada çalaram, xoşunuza gəlsə, adını "Rəngi-dibdat bəy" qoyarıq.

R ü s t ə m b ə y. Ay sağ ol!

K ə r i m. Mən də bir təsnif düzəldərəm, oxuyaram. Bəyənsəniz, adını "Təsnifi-

dibdat bəy" qoyarıq.

M  e  h  d  i b ə y.  Dostum,  eşidirsənmi,  daha  sənin  üçün  ölüm  yoxdur.  Zeynal

bəy müvəqqəti deputat bəydir, sən isə dünya durunca... Sağ olsun Səfdərqulu bəy!

H a m ı. Sağ olsun Səfdərqulu bəy! Ura...

N ə b i. Ağa, süfrə hazırdır.

S ə f d ə r q u l u b ə y. Qospada, süfrəyə buyurunuz.

Rəhim çalır, Kərim qaval vurur, hamı yemək otağına keçir.

Pərdə

---

Milli Kitabxana

60

TÜRK BİRLİYİ

Bir pərdədə, məişətimizdən bir şəkil

İŞTİRAK EDƏNLƏR

H e y d ə r q u l u a ğ a

C ə f ə r b ə y

N ə c ə f b ə y

} Bəylər

S ə f ə r b ə y

F i r i d u n b ə y - təbib.

S ə m ə d b ə y - mühəndis.

} Ziyalılar

R ə s u l b ə y - vəkil.

M i r z ə K ə r i m - müəllim.

Ə l i b ə y - student.

H a c ı C ə b r a y ı l

K ə r b ə l a y ı H ü s e y n

}Tacirlər

M ə ş ə d i X u d a v e r d i

Əhvalat Qafqaz şəhərlərindən birində vaqe olur. Cəfər bəy axşam saat 7-də qonaqlarını

gözləyərək Heydərqulu ağa ilə söhbət edir.

C ə f ə r b ə y. Heydərqulu ağa, mən bu işi boynuma çəkmişəm və ümidvaram

ki,  yürüdəm,  ancaq  rica  edirəm  ki,  özünü  bir  az  saxlayasan.  Xasiyyətin  tünddür,

heç zad üstə barıt kimi partlayırsan.

H e y d ə r q u l u

a ğ a.  Cəfər  bəy,  sən  öləsən,  hərgah  məni  padşahlıq

dumasına vəkil seçməsələr - cəmi mülkümü, evimi, eşiyimi satıb Firəngistan deyə

birbaş gedəcəyəm. Mən belə xəcaləti, töhməti yeyə bilmərəm.

C ə f ə r b ə y.  İndi  mən  bu  məclisdə məsələnin  başını  açacağam  və səni  də

dövlət dumasına vəkil seçməyi işarə edəcəyəm.

H e y d ə r q u l u a ğ a. Nə üçün işarə edirsən? Açıq-aşkar de ki, Heydərqulu

ağadan layiqli heç kəs yoxdur. Gərək onu seçək.

C ə f ə r b ə y.  Odur  ki,  tədbirin  yoxdur. Əvvəl  camaatın  xahişini  duymaq

lazımdır. Sonra da ona görə iş görmək.

---

Milli Kitabxana

61

Bu halda Nəcəf bəy, Səfər bəy, Firidun bəy, Rəsul bəy, Hacı Cəbrayıl, Mirzə Kərim və

sair qonaqlar daxil olurlar.

C ə f ə r b ə y. Ya allah. Xoş gəlmisiniz. Buyurunuz, buyurunuz. Nəcəf bəy,

Səfər bəy,  siz  buraya  buyurunuz.  Hacı əmi,  Mirzə Kərim  buyurunuz  buraya,

divanın üstə əyləşiniz.

Qonaqlar otururlar.

H e y d ə r q u l u a ğ a (Əli bəyə). Qardaşoğlu, kefin necədir? Görünür student

paltarını çox sevirsiniz.

Ə l i b ə y. Əmi,  işarənizi  başa  düşürəm,  ancaq  təqsir  məndə deyil.  Özünüzə

məlumdur ki, bu son illərdə Rusiyada elm təhsil etmək çox çətindir.

H e y d ə r q u l u a ğ a. Məncə təqsir özünüzdədir, mənim təsəvvürümə görə

studentlər dərslərini buraxıb padşahlıq işlərinə qarışmaqları eyn səfahətdir. Bunlar

tətil  edib  dərs  oxumamaqdan  dövlətə nə zərər  toxunacaqdır.  Mənə görə hökumət

dəxi də şad olur ki, universitetlər bağlanıb padşahlığın xərci azalar.

S ə m ə d

b ə y.  Xeyr, Heydərqulu ağa,  səhv edirsiniz.  Darülfünunların

bağlanması  dövləti  neçə il  geriyə salıb  böyük  zərərlərə bais  olur.  Bu  saat

mühəndislərə böyük ehtiyac vardır.

F i r i d u n b ə y. Həkimlərə də həmçinin.

M i r z ə K ə r i m.  Doğrudanda,  studentlər hürriyyət uğrunda çalışıb böyük

qurbanlar verirlər. Bunu inkar etmək olmaz.

R ə s u l b ə y. Biz də student vaxtında az çalışmamışıq, padşahlıq dumasının

açılmasında bizim də payımız var.

N ə c ə f b ə y.  Onlar hamısı  cavanlıq əlamətidir.  Mənim  kibi  sinnə dolanda

unudulub gedir.

H a c ı C ə b r a y ı l. Bunu Nəcəf bəy doğru deyir. Mənim oğlumda göydən

gedir.  Deyirəm  oğul,  sənin  Germaniyada  aldığın  təhsil  mənə qızıl  xəzinəyə

durubdur. İndi çalış pul qazan. Bu gün, sabah evlənib arvad-uşaq sahibi olacaqsan.

Pulsuz adamın nə dili var, nə hörməti. Hamıya gərək bəli, bəli, deyəsən.

C ə f ə r b ə y. Camaat, şair deyir ki:

Məsudimiz nə qəhvə və nə qəhvəxanədir,

Didari-yarı görməyə bunlar bəhanədir.

---

Milli Kitabxana

62

İndi əzizlərim,  sizləri  buraya  yığmaqdan  mənim  də ümdə məqsədim  nəinki

qırqavulplovdur,  bəlkə,  bir  böyük  mətləb  üçün  bunlar  bir  bəhanədir.  O  mühüm

mətləb budur: dövlət tərəfindən elan olunur ki, padşahlıq duması aprel ayının 27-də

açılır.  Ona  görə hər  yerdə üzvlər  seçməyə hazırlıq  gedir. İndi  bizə lazımdır  ki,

toplaşıb bu barədə məsləhət, məşvərət edək. Fikirlərimizi birləşdirib bir layiqli şəxs

üzərində dayanaq.  Elə olmasın  ki,  aramıza  nifaq  düşüb  hərə bir  tərəfə çəkə.  Belə

olursa,  bişək  və şübhə bir  nalayiqin  biri  seçilib  bizi  cəmi  Rusiyada  rusvay

edəcəkdir...

H e y d ə r q u l u a ğ a. Cəfər bəy,bağışla sözünü kəsirəm. Deyirlər ki, Motal

Qurbanəlinin  oğlu  Ayı  Kərim  bərk  deputatlıq  şevqinə düşübdür.  Özü  də harada

oturursa  deyir  ki,  şəhər  dumasında  məndən  yaxşı  danışan  yoxdur.  Siz  öləsiniz

istəyir  onu  zarafat  üçün  seçəsən və dövlət  dumasının  vəkilləri  knyazlara,  qraflara

belə rekamandasiya  (tövsiyə)  edəsən;  rica  edirəm  tanış  olasınız,  Qafqaz  vəkili

Motal Qurbanəlinin oğlu Qalayçı Məhəmməd Cəfərin nəvəsi Ayı Kərim. Ha... ha...

ha...

C ə f ə r b ə y. Heydərqulu ağa doğru buyurur. Dövlət dumasının üzvlüyü nə

dərəcədə böyük mənsəb olduğunu cümləniz bilirsiniz. Bu duma şəhər duması deyil

ki,  hər əttar,  baqqal başmaqlarını  taqqıldada-taqqıldada  gəlib  iclasda  filan  küçədə

neçə fanar  asılsın,  filan  adama çayxana  açmağa  izin verilsin,  ya  yox  deyə

boşboğazlıq  edib  vaxt  keçirsinlər.  Bu  duma  padşahlıq  dumasıdır.  Oraya  seçilən

vəkillər də gərək padşaha layiq şəxslər olsunlar. Belə ki, hər bir şeydən artıq gərək

əsli,  nəcabəti  olsun,  taki  adı,  familiyası  çəkiləndə deməsinlər  ki,  bu  cürə adam

eşitməmişik.  Sonra  qədd-qamətli  olsun  ki,  gözə görünüb  secilsin.  Uca,  gur  səsi

olsun  ki,  danışdığı  sözünə qulaq  asıb  fikir versinlər:  mənim  təsəvvürümə görə

seçilən  vəkil  gərək  bu  süfətlərə sahib  olsun.  Səhv  edirəmsə,  buyurunuz,  səhvimi

deyiniz.

F i r i d u n b ə y. Bəli,  səhv  edirsiniz.  Özü  də artıq  dərəcədə.  Siz  vəkilliyə

ləyaqəti  bu  üç  sifətdə görürsünüz.  Nəcabət,  qəd-qamət,  uca  səs.  Məyər  padşahlıq

duması əcayib adamlar yığıncağıdır ki, elə adam göndərək? Xeyr, Cəfər bəy, bizə

qəd-qamətli  adam  lazım  deyil.  Bizə elmli,  tədbirli,  zakondan,  siyasətdən,

vətənimizin keçmişindən və hali-hazırdan baxəbər şəxs lazımdır.

M i r z ə K ə r i m. Məncə bu sifətlərdə kifayət etməz. Gərək elə şəxs olsun ki,

vətənin, millətin uğrunda pulundan, malından, hətta canından

---