194
iki ifade şeklini, ölçüsünü şaşırmadan maharetle uzlaştırmasını bilmiştir. O
kadar ki çok defa mensur ve manzum parçaları birbirinden ayırmak güç olur.
Dede Korkut hikâyelerinin kıymetini bu şekil güzelliğiyle beraber
anlatma tekniğinin mükemmelliği de arttırır. Bir defa hikâyeci hiçbir zaman
tarihi hadiseleri birinci plana koymak suretiyle, bize menkıbevi tarihlerin, hatta
büyük halk epopelerinin ağır, yorucu, çok defa tekdüze abartı mecburiyetini
yüklemez. Tarihi hadiseler daima ikinci plandadır. Türlü mücadele sahneleri
içinde beşeri bütün zaafları ve kuvvetleriyle, küçüklükleri ve büyüklükleriyle
“insan”ı vermeye çalışır. Sanatkâr şuurlu bir şekilde, hikâyeleri içinde
yaşayan kahramanlarının mukadderatına bizi bağlamak gayesini göz önünde
tutmaktadır: biz bunların bazılarını sever ve onların mücadelelerden galip
çıkmasını isteriz. Diğer bazılarının hareketlerini nefretle takip ederiz. Bir
kısmına acır, bir kısmına güler veya kızarız. Eserin bu başarısı kahramanlar
iyi seçildiği için olduğu kadar, onların iyi veya kötü fiillerinin ve sosyal hayatın
“büyük bir sanatkâr maharetiyle anlatılmış” olmasından ileri gelmektedir.
128
Boratav Dede Korkut hakkında tarihi ve edebi bu açıklamalardan sonra,
seçtiği hikâyelerin bazılarını okuyucusuyla paylaşmaktadır.
ii. İlhan Başgöz’ün Dede Korkut hakkındaki makalesi
“Folklor ve Etnografya Araştırmaları” adlı derginin 1985 yılı sayısında yer
alan makale Dede Korkut hikâyelerinden olan Deli Dumrul ve Yunus Emre’yi
128
Pertev Naili Boratav- Halil Vedat Fıratlı, İzahlı Halk Şiiri Antolojisi, Ankara, 1943, s. 46–47
195
karşılaştırmaktadır. Deli Dumrul’un Azrail ile mücadelesi, Yunus şiirindeki
mistiklikle karşılaştırılmaktadır. Başgöz, bu konuda şunları söylemektedir:
Dede Korkut kitabının beşinci hikâyesi Duha Koca Oğul Deli Dumrul
adını taşır. Bu epik hikâye, Oğuzlar Anadolu’ya göçtükten sonra oluşmuş;
Kafkas, Ermeni ve Yunan kültürlerinden alınan nakışlarla bezenerek, Dede
Korkut’un yeni bir kolu halinde Türk epik geleneğine işlenmiştir. Biz burada
Deli Dumrul hikâyesi ile Yunus Emre’nin şiirleri arasındaki bir ilişkiye dikkati
çekmek istiyoruz.
Bu açıklamalardan sonra, Başgöz; Deli Dumrul ve Azrail arasındaki hikâyeyi
anlattıktan sonra, Yunus’un Azrail temasını işlediği şiirlerine yer veriyor ve şu
açıklamalarda bulunuyor:
Yunus Emre bu şiirlerde Deli Dumrul hikâyesinin iki ana nakşını şiir dili
ile yeniden söylüyor. Bunlar Azrail’e karşı gelme ve ana babanın evlada can
vermemesi nakışlarıdır. Ama Yunus sadece bununla kalmıyor. Daha da ileri
giderek hikâyedeki söz kalıbını da şiirine almaktan çekinmiyor. Öyle
anlaşılıyor ki, hem bir medrese eğitimi ile yetişen Yunus Emre, hem de onun
okuyucusu; Deli Dumrul hikâyesini iyi biliyorlardı. Hikâye 13. Yüzyılın ikinci
yarısında iyice yaygındı. Böyle olabilmesi için Deli Dumrul hikâyesinin 12.
Yüzyılda veya daha önce oluşmuş ve sağlamca kurulmuş olması gerekir.
Yunus mistikliğinin, sofu Müslümanlık anlayışına karşı çıkarken Türk
epik geleneğine dayanması da dikkate değer. Bu demek olur ki, Yunus
Azrail’e kafa tutarken, Deli Dumrul ile bir uzlaşmaya girmekte Türk halk
edebiyatının desteğini arkasına almaktadır. Türk mistikliğinin halkın desteğini
196
elde etmek için onun kültürü ile sağlam bağlar kurması, kültürümüzün başka
alanlarında da; halk hikâyelerinde, tekke şiirinde, âşık şiirinde de görülür.
129
Başgöz, bu karşılaştırmasından sonra makalesinin ilerleyen bölümlerinde
Dede Korkut metinlerinden Salur Kazan Baba ve Avnik Kalesi adlı hikâyeleri de
kısaca okuyucusu ile paylaşmaktadır. Başgöz, bu bilgileri Orhan Şaik Gökyay adlı
bir araştırmacının “Dedem Korkudun Kitabı” adlı eserinden aldığını belirtmektedir.
Makalesinde bu kitaba bazı eleştirilerde bulunan Başgöz, kitaptaki bazı hikâyelerin
yanlış okunduğunu söylemektedir.
iii. İki halkbilimcinin Dede Korkut hakkındaki görüşlerinin
karşılaştırılması
Boratav ve Başgöz bazı çalışmalarında Dede Korkut hikâyeleri hakkında
bilgiler vermişlerdir. Özel olarak Boratav, Dede Korkut’un Beyrek hikâyesi üzerinde
durmuş, Başgöz ise Deli Dumrul hikâyesini incelemiştir. Boratav’ın incelediği
hikâye daha çok kahramanlık ve savaşları konu alan bir hikâye iken Başgöz’ün
incelediği hikâye daha ziyade insan ilişkileri ve metafizik konular üzerinde
yoğunlaşmaktadır. İki yazar da inceledikleri hikâyelerin edebi yönlerini ve anlatım
şekillerini detaylarıyla açıklamışlardır. Bu açıdan iki yazar arasında bir fark yoktur.
Başgöz, Deli Dumrul hikâyesindeki metafizik anlayışı; yaşam ve ölüm arasındaki
mücadeleyi Yunus Emre şiirleri ile karşılaştırmıştır. Boratav ise böyle bir
karşılaştırma yapmamıştır. Okuyucuya Dede Korkut hikâyelerinin geçtiği zaman ve
mekân dilimleri hakkında bilgiler vermiştir.
129
İlhan Başgöz, Dede Korkut Üzerine Notlar, Folklor ve Etnografya Araştırmaları 1985, s. 65–73
197
Boratav önemli çalışması “İzahlı Türk Halk Şiiri Antolojisi” adlı kitabında
okuyucuya bu hikâyelerden bazılarını tanıtmıştır. Başgöz ise Folklor ve Etnografya
Araştırmaları dergisindeki makalesinde Deli Dumrul detaylı bir şekilde olmak üzere,
Salur Kazan ve Avnik Kalesi adlı Dede Korkut öykülerini de okuyucusuna
tanıtmıştır. Halkbilimcilerin incelenen bu eserlerinde, diğer eserlerine oranla, dil
alanında ciddi bir fark bulunmamaktadır. İki araştırmacı da hikâyeleri hem eski yazı
ve dil ile hem günümüz yazsı ve diliyle okuyucuyla paylaşmışlardır. Genel olarak
Boratav’ın Dede Korkut’u bu konuda
*
okuyucuya daha fazla bilgi verirken,
Başgöz’ün makalesi bu konuda ve alanda Boratav’a kıyasla daha sınırlı bilgiler
içermektedir.
2.
İKİ
HALKBİLİMCİNİN,
HALKBİLİMİNİN
FARKLI
KONULARINDA
VERDİKLERİ
ESERLERİN
KARŞILAŞTIRMALI İNCELENMESİ
Bu başlık altında iki bilim adamının halkbiliminin farklı konularında
verdikleri eserler temel hatlarıyla okuyucuya tanıtılacaktır. İlk olarak Boratav’ın
eserleri incelenecektir. Eserlerin karşılaştırılması ve tartışmalar bölümün sonunda
toplu halde yer alacaktır.
a. Pertev Naili Boratav’ın Eserleri
Boratav, halk edebiyatının önemli bir dalı olan masal hakkında iki adet eser
vermiştir. Hocanın, başlık altında incelenecek ilk eseri olan “Zaman Zaman İçinde”,
ilk baskısını 1958 yılında yapmış masal türünü derinlemesine inceleyen bir
*
Dede Korkut konusunda.
Dostları ilə paylaş: |