T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
237 Dil- Folklor ilişkisine bu şekilde bir giriş yapan Başgöz, folklor teorisi alt başlığı altında bu ilişkiyi detaylandırmaktadır: Dil böyle bir konuşma olayı, konuşma da bir iletişim aracı olarak anlaşılınca, folklorcular da kendi kuramsal yaklaşımları ve araştırma yöntemleri üzerinde düşünmeye başladılar. Folklor madem dil ile tel (müzik) ile beden hareketleri ile mesajlar veriyordu, o vakit bu da çok yönlü bir iletişim olayı sayılmalıydı; folklor bir metin olarak değil, bir iletişim, bir gösterim, bir sosyal olay olarak anlaşılmalıydı. Çünkü mesajı veren insan, bu işi bir dinleyici gurubunun önünde, belli koşullar altında konuşarak, çalarak, dans ederek yapıyor. Bu mesajı doğru anlamak için sadece söylemle yetinilemezdi. Onun dinleyicisi, geleneksel metnin tarih içindeki yeri, anlatıldığı zaman, içinde bulunduğu siyasi rejim, bu rejimin söz hürriyetini tanıyıp tanımaması hesaba katılmalıydı. Yani folklor bir canlı gösterim olarak incelenmeliydi, ölü bir metin olarak değil. Metin olarak incelenince folklor bir kadavra idi. (metin sözü ile yalnız sözlü metni değil, dansın, müziğin, oyunun, bilmecenin, tek bir varyantını kastediyorum.) 151 Bu paragrafta Başgöz, folklor araştırmaları hakkında önemli bir ifade (Metin olarak incelenince folklor bir kadavra idi.) kullanmıştır. Kitabın ilerleyen bölümlerinde Başgöz, folklor-dilbilim ilişkisini taşıt yazılarından örnekler vererek açıklamaktadır. Taşıt Yazıları Kültürünün Kaynağı adlı alt başlıkta Başgöz, bu kültürün kaynağı hakkında ciddi gözlemlere dayalı tespitlerde bulunmaktadır: 151 A. g. e. s. 11 238 Taşıt yazılarında beliren kültürü doğru anlamak için onun kişisel ve sosyal kaynakları üzerinde durmak gerekecektir. Taşıt yazılarının kişisel kaynağı elbet onu yaratan insanın hem bilinçaltının itmelerine bağlı, hem de eğitimine, değerlerine, kişiliğine göre bilinçli bir yaratma çabası. Her söz yaratan gibi veya her sanat yaratısı gibi. Bu uzun bölümde Başgöz, taşıt yazılarını yaratan kültür üzerinde de durmaktadır. Bu geleneği sürdüren insanlar 1950’lerden sonra köyden kente göçmüş insanlardır. Bu insanların özellikleri kent kültürüne tam uyum sağlayamamış insanlar olmalarıdır. Durum Başgöz’ün kaleminden şu şekilde ifade edilmektedir: Sürücü kente gelince, kent de ciddi bir dönüşüm içinde hem sanayileşiyor, hem de kapitalist bir yapıya kültüre evriliyordu. Kişilik insanda donup kalmış, bir kere yapılandıktan sonra artık değişmeyen bir olgu değildir. Kişilik, insan ile onun toplumu ve kültürü arasında ömür boyu süren bir karşılıklı etkileşimdir (interaction). Bu etkileşim insanın hem kendisi hakkında düşüncesini, hem de başkalarının gözündeki görüşünü olumsuz etkileyince veya insan bir bütün içinde bunları birleştiremeyince kişilik bunalımı ortaya çıkıyor. Birey olarak yeni bir kişilik ihtiyacı beliriyor. Taşıt yazıları bu yeni kişiliğin ele güne, dosta düşmana ilanıdır. Onlarla sürücü bize ‘tekerlekli bir mektup’ göndermektedir. Bu mektupla adını, huyunu husunu, memleketini, sevgilisini, umudunu, umutsuzluğunu açıklıyor ve diyor ki, “ey insanlar beni es geçmeyin, tanıyın, ben de sizin gibi bir adem oğluyum. Kullandığım makine beni size unutturmasın. Ben şoförüm. Buradayım.” Onu artık görmezlikten gelemezsiniz. Bu yazılar kalabalıklarda kaybolan insanın verdiği 239 bireysel bir mesajdır, birey kişiliğinin geliştiğini gösterir. Çağdaşlığa doğru demokratik bir gelişmedir. Taşıt yazıları hakkında bu bilgileri veren Başgöz, bu yazıların ne gibi bir işlevi olduğuna ise şu şekilde bir açıklama getirmektedir: Zannediyorum ki; bu hem kendisini hem de dış âlemi etkilemeye dönük ikili bir beklenti. İnsanda hem başkaları hem kendisi tarafından kabul edilmek için sürekli bir gayret vardır. Bu kabul, her gün ortaya çıkan olanaklar karşısında yeniden oluşturulacaktır. Sürücü bu yazılarla ilkin kendisi ile barışmaya, kişisel bunalımlarını azaltmaya, ortadan kaldırmaya çalışıyor. Sonra da sosyal ilişkilerinde olumlu bir düzen kuruyor bu yazılarla, kendisini başkalarına da tanıtıyor. Bu çift yanlı fonksiyonda şoför gerçekten başarılı olmuş. Şoförlerle ilgilenmeyen aydınlar bu yazılar araçları donatınca makaleler ve kitaplar yazmaya başlamışlar. 152 Devam eden Taşıt Yazıları ve Popüler Kültür adlı bölümde Başgöz; hem popüler kültürün ne olduğu hakkında okuyucuyu bilgilendirmekte hem de bu kültürün taşıt yazıları ile olan ilişkisini incelemektedir: Son elli yıl içinde popüler kültür üzerinde yapılan çalışmalar bu kültürün ne olduğu, güç kaynakları ile geleneksel halk kültürü ile ilişkisi, fonksiyonu, mekânı, kültür endüstrisi ile bağlantıları üzerinde yoğunlaşmıştır. Bütün sosyal bilimlerde olduğu gibi popüler kültürü anlamak için ileri sürülen kuramsal izahlar çelişkilidir. 152 A. g. e. s. 28–34 240 Bu çelişkili kuramlardan Frankfurt Okulu görüşünü ve ona karşıt bir görüşü okuyucusuyla paylaşan Başgöz, taşıt yazılarının popüler kültürde nerede durduklarını ise şu şekilde açıklamaktadır: Görülüyor ki, taşıt yazılarını nitelemek, onun fonksiyonunu anlamak, toplumdaki güç odakları ile ilişkisini tanımakta popüler kültür üzerinde yapılan araştırmalar yeterli görünmüyor. O vakit bu yazıları ne sayacağız? Burada bize Amerikan folklor araştırmalarının son yarım yüzyılda geliştirdiği teorik bir yaklaşım yardımcı olacaktır. Alan Dundes’in açıklamasına göre, ‘folk’ halk ve ‘lore’ bilgi anlamına gelen iki isimden oluşan folklor sözündeki ‘halk’ ı (kitle, çoğunluk, köylü, olarak değil.) değişik yorumlamak gerekecektir. Ona göre halk ortak bir kültür öğesini paylaşan herhangi bir gurup insandır. Gurubu birbirine bağlayan kültür öğesinin ne olduğu önemli değildir. Bu ortak bir din olabilir, dil olabilir, bir meslek de olur. Grup hangi nedenlerle bir araya gelirse gelsin, önemli olan grubun bizim diyebilecekleri gelenekleri olmasıdır. Grup demiryolculardan veya tahtacılardan oluşuyorsa, o vakit o folklora tahtacıların veya demiryolcuların folkloru deriz. Taşıt yazılarına, bu görüşten yola çıkarak ‘taşıt folkloru’ veya ‘şoförün folkloru’ demek gerekir. Taşıt folklorunu ortaya çıkaran sosyal gelişmeyi, şoförün kişiliğini, yazıların kaynağını, anlamını, çevrenin bunlara karşı davranışını, tıpkı bir sosyal bilimcinin popüler kültürü incelediği gibi incelememiz gerekecektir. Ben bunu yapmaya çalıştım. Böyle olunca taşıt yazılarına verilecek adın önemi kalmaz. Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|