T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bernard Lewis ise bu belgenin amacının, İmparatorluğun kötü durumunun olabildiğince karanlık tasvir edilerek, Osmanlı egemen çevrelerinin yenilgiyi kabule hazırlanması olduğunu iddia etmektedir (Lewis, 1996:46). Belgenin kendisi incelendiğinde, gerekli reformların ne olduğunu tartışan Müslüman ve Hristiyan’ın tezlerinin, yabancı gözlemcilerin görüşüyle birlikte sunulduğu görülmektedir. Tartışmadaki “Müslüman” Osmanlı rejiminin ve İslamın üstünlüğünü vurgularken, “Hristiyan” ise buna karşı çıkmamakla beraber, Avrupa dünyasında gelişen yeniliklerin alınması gerekliliği üzerinde durmaktadır. Müslüman bunu onaylamasa da, tersini de iddia etmez. Sözü edilen yenilikler ise kültür ve ekonomi alanlarında değil sadece askerlik alanlarındadır (Berkes,2004:45). Lale Devrinin diğer bir askeri reform projesi de 1716 yılında Rochefort adlı bir Fransız subayı tarafından padişaha sunulmuştur. Fransa’da ortaya çıkan Katolik-Protestan savaşından kaçan ve aslen Protestan olan Huguenot grubunun başında bulunan Rochefort isimli subayın Osmanlı’dan istediği şey Eflak ve Boğdan, olmazsa başka bir yerde yerleşme izni verilmesidir. Bu amaçla o dönemki sadaret Kaymakamı olan İbrahim Paşa ile görüşmelerde bulunan Rochefort, Osmanlı ordusunda yabancı mühendis subaylardan oluşan bir fen kıtasının kurulması için bir proje sunmuştur. Rochefort, Osmanlıya kabul edildikleri taktirde “cedit nizam” alayları kurmak üzere subay eğitimi ve yetiştirmesini üstleneceğini, kendilerinin Protestan olması nedeniyle Osmanlının baş düşmanı olan Katoliklerin zulmüne uğradıklarını, Osmanlı Devletinin kendilerine yer vereceğine inandığını söyler. Ancak Rochefort’un İstanbul’a niçin geldiğini, casus tercümanlar aracılığıyla öğrenen Fransız elçisi, hükümetinin direktifine uymuş ve rüşvet yolunu kullanarak bu projenin kabul edilmesini önlemiştir (Berkes, 2004:46-49). Lale Devrinde ortaya çıkan bu reform talepleri, düşünüldüğü kadar uygulamaya koyulamadı. Denizcilik ve Gemicilik alanında bazı yenilikler yapılmaya başlandı. Osmanlı tarihinde ilk kez 1682 yılında üç ambarlı kalyon inşa edilmişti. III. Ahmet zamanında bu gemilerin yapımı tekrar ele alınıp geliştirildi ve kadırga tipi gemiler Osmanlı donanmasından kalkmaya yüz tuttu. 1720 yılında asıl adı David olan bir Fransız, Türklüğe geçerek “Gerçek” ismini aldı. İşte bu Fransız’ın İstanbul’da bir itfaiye takımı kurduğu görülmektedir. Ayrıca yine bu dönemde, Haydarpaşa’da bir birlik 74 kurularak, Avrupa usulü talimlere başlatılmıştır. Tam olarak kimin tarafından ne zaman kurulduğu belli olmayan bu birliğin toplam 300 kişiyi bulan askerlerinin tamamı padişaha en yakın ocak olan Bostancı ocağından alınmıştır. Bu seçkin birlik 1730 Patrona Halil isyanına kadar eğitimlerine devam etmiştir. (Lewis, 1996; Berkes,2004:63). Lale Devri (1718–1730) Osmanlı tarihinde daha çok batı taklitçiliğinin, zevk ve sefanın yoğun olarak yaşandığı bir devir olarak anılmaktadır. Gerçekten de bu dönemde, Paris’e elçilik göreviyle giden Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin dönerken getirdiği planlara göre İstanbul yeniden imar edilmiştir. Fransız mimari planlarına göre yapılan Kâğıthane’deki Sadabat Köşkü, Üsküdar’daki Şerefabat, Beylerbeyi bahçesindeki Bağ-ı Ferah, Fındıklı’da bugün Mimar Sinan Üniversitesi’nin bulunduğu yerde Emnabad, Alibeyköyündeki Hüsrevabad dönemin en önemli saraylarıydı. Döneme ismini veren Lale çiçeği adeta bir tutku ve prestij sembolü haline gelmişti. Yaz aylarında lale bahçelerinde eğlenceler düzenlenir, kış aylarında da helva sohbetleri yapılır olmuştu. Lalenin 239 çeşidi yetiştirilirken, bunlara çeşitli isimlerde verilmişti. Fiyatları çok pahalı olan lale soğanları, Mahbub, Müferrih-i zat, Vefk-i Meram, Nur-ı Saadet gibi isimlerle anılır olmuştu. Fransız yaşantısı ve modasının taklit edilmeye başlandığı bu dönemde, Osmanlı yüksek tabakası lale bahçeleri arasında yeni bir dünyanın zevk ve sefasına dalmışlardır. Tütün ve kahvenin serbest bırakılmasıyla İstanbul halkı da kahvehanelerde ve meyhanelerde, yöneticileri gibi eğlenir olmuştu. Devletin ileri gelenleri, devlet sorunlarını lale bahçelerinde tartışırken, halktan ayırt edilmez duruma gelen yeniçerilerde hem kendi aralarında hem de halk tabakasıyla Galata ve İstanbul kahvehanelerinde aynı konuları konuşuyorlardı. Sadrazam İbrahim Paşa ve çevresi bu eğlencelere o kadar dalmıştı ki 7–8 aydır ayaklanma hazırlığı içindeki Patrona Halil ve adamlarının farkına varamadılar (Berkes,2004:43-44;Haksun,2004:172-175). Sonunda 28 Eylül 1730 tarihinde, Yeniçeri ocağına kayıtlı 17 kişi birleşerek Sultan Bayezid Camisinin kaşıkçılar kapısında, ellerinde yalın kılıç ve bayrak açıp dört koldan harekete geçti. Oradan divan yoluna geçip et meydanına gelen asilere, Yeniçeri Odalarının kapısı açılarak I.Bab-u gün kazanı çıkarıldı. Meydanda epeyce bir kalabalık toplanmıştı. Ayaklanma devlet ileri gelenlerini şaşırtmıştı. Aslında ayaklanma gecesi asilerin yanındaki kalabalık evlerine dağıldığı için, ancak 40–50 kişi kalmıştı. Saraydan 75 bir miktar bostancı ile baskın yapılsa topluluk dağıtılırdı. Görüşmelerle zaman harcandı. Sancak-ı şerif çıkarıldı ve asilere istekleri soruldu Asiler; “Padişahımızdan her vehiç ile hoşnuduz. Lakin devletlerine karar ve kıymetleri olan 4 kişi iki saat içinde bize teslim edilsin” dediler. Sonra da 37 kişinin isimlerini saraya bildirerek bunların saraydan uzaklaştırılmasını istediler. Dört kişilik listede Sadrazam İbrahim Paşa, Şeyhülislam Abdullah Efendi, İbrahim Paşa’nın damatları Mehmet ve Mustafa Paşalar vardı. Padişah III. Ahmet, kendisini kurtarmak için asilerin istediği İbrahim, Mustafa ve Mehmet Paşaları boğdurarak cesetlerini asilere verilmek üzere At Meydanına gönderdi. Asilerin buna rağmen dağılmaması üzerine, Sultan III. Ahmet tahttan çekilerek, yerini yeğeni I.Mahmut’a bıraktı (Haksun, 2004:175-176; TSK Tarihi 3/4, 1982:276-283). Bir döneme son vererek Sadrazamın kellesini alan, Osmanlı padişahını tahtından indiren Patrona Halil ayaklanmasının aslında hiçbir ideolojik yönü bulunmuyordu. Her ne kadar ayaklanan kalabalığın ikide bir şeriat isteriz diye sesleri duyuluyorsa da isyana neden olan olayların dinle hiçbir alakası bulunmuyordu. Sadrazam İbrahim Paşa, devletin ekonomik durumu kötü olmasına rağmen halka hiçbir katkısı olmayan, sadece seçkin bir tabakanın eğlencesi için kullanılan çok sayıda saray yaptırmıştı. Nitekim isyanın sonunda bu eserlerin tamamı asiler tarafından yıkılmıştır. İbrahim Paşa’nın bütün önemli makamlara kendi akrabalarını getirmiş olması ve batı taklidi eğlenceler, dedikoduları arttırmış ve isyana zemin hazırlamıştı. Ayrıca Lale Devrinin en önemli yeniliği olan matbaanın İstanbul’da sayıları 90.000’i bulduğu söylenen hattatların bir kısmını işsiz bırakması da ayaklanmanın taraftar bulmasını kolaylaştırmıştı. Din kurumunun, matbaanın ancak din dışı yapıtları basabileceğini bildirmesi, hattatların bir kısmının işlerini korumasını sağlamış, bu durum asilerin tutumlarını da etkilemiştir. Ayaklanmanın sonunda matbaaya, tulumbacılık örgütüne, kâğıt ve kumaş fabrikalarına, çini atölyelerine dokunulmamıştı. Tepki sadece eğlenceye ve batı taklitçiliğine yönelik eserlere karşı olmuştu. Ancak Patrona Halil Ayaklanması ideolojik yönü olmamasına rağmen, gerici çevreler tarafından tepkisel halk hareketlerinin kullanıldığı ilk ayaklanma olma özelliğini taşımaktadır (Haksun, 2004:177-178; TSK Tarihi 3/ 4, 1982:276-283). 76 Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|