T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.5.3. III. Selim’e Osmanlı Devlet Adamlarının Sunduğu Layihalar
—Büyük mevkilerdekileri taklit etmeye çalışan, aşağı tabakadakiler terbiye edilmelidir. —Askerin, özellikle de topçu ve denizcilerin iyi talim yapmış olarak yaz-kış harbe hazır olarak bulunmaları sağlanmalıdır (Özkul, 2005:207-208). 3.5.3. III. Selim’e Osmanlı Devlet Adamlarının Sunduğu Layihalar: Padişah III. Selim, Ebubekir Ratib Efendinin Avusturya elçiliği görevini tamamlayarak dönüşünden kısa bir süre sonra, dönemin sadrazamı Koca Yusuf Paşa başta olmak üzere devletin ileri gelenlerinden iki yüze yakın kişinin yapılması gereken reformlar hakkındaki fikirlerini sormuş ve bunlardan ötürü kimsenin cezalandırılmayacağını bildirmiştir. Yusuf Akçura, devlet adamlarından istenen bu layihaların, Fransız İhtilalinin “Chahier”lerinden örnek alınarak istenildiğini ileri sürerken, diğer bir kaynakta padişahın hazırladığı yenilik programının devletin tümüne mal edilmesini sağlamak amacıyla layihaların istenildiğini bildirmektedir (Çataltepe, 1989:63; Yücel ve Sevim, 1995:161; Berkes,2004:92). Elimizdeki bilgilere göre layiha sunması istenilen devlet adamı ve ulemaların çoğunluğu bu isteği yerine getirmemiştir. Bir kısmının sunduğu projelerinde padişahı güldürecek kadar saçma olduğu görülmektedir. Cevdet Paşa, bunların bir kısmının gülünç olduğunu bildirmekle beraber, bu durumun alay konusu edilerek, özellikle padişahın yakını birkaç cahil kişi tarafından “herkesin istidad derecesi layihasından malum ve kişinin idrak mertebesi zade-i tab’ından meczum olurmuş...” söylentisinin yayılarak, Nizam-ı Cedit aleyhinde bir havanın yaratıldığını anlatmaktadır. Ancak padişaha sunulan 2’si Osmanlı hizmetindeki Avrupalı, 20’si Türk uyruklu devlet adamlarının olmak üzere toplam 22 adet layiha, Padişah III. Selim’in yapmayı düşündüğü yenilikler konusunda, devlet adamlarının ve ulemanın fikirlerini alarak bir hareket tarzı belirlemesine yardımcı olmuştur (Çataltepe, 1989:61-62;Özkul, 2005:209). Padişah III. Selim’e layiha sunan devlet adamlarının başında, Sadrazam Koca Yusuf Paşa, Veli Efendizade Emin Efendi, Defterdar Şerif Efendi, Tatarcık Abdullah Efendi ve Çavuşbaşı Efendi gelmektedir. Padişaha Layiha sunan Avrupalılar ise Osmanlı ordusunda çalışan Fransız kökenli Brentano ve İsveç elçiliğinde görev yapan D’ohsoon idiler. Padişaha arz edilen projelerde ortak bir görüş birliği mevcut değildi, fakat bütün 98 projelerin tek ortak noktası askerlik alanında yenilik yapılması gerektiğiydi. Projelerden önemli olanların çoğunun ordu mensuplarından değil, sivil üyelerden gelmiş olması oldukça önemlidir. Bunların 13 tanesi bürokrasiden, 5 tanesi ulemadan gelmiştir. Bu projelerden en dikkat çekici olanı yine ulemadan Tatarcık Abdullah Molla tarafından sunulmuş olanıdır. Tatarcık Abdullah Molla tarafından yazılan layihanın ayrıntılarına geçmeden önce genel olarak 22 layihadaki fikirlerin özetinin verilmesi oldukça yararlı olacaktır (Yücel ve Sevim, 1995:161; Berkes,2004:92-96). Padişah III. Selim’e sunulan Layihalar ikisi tam metin, diğerleri özetlenmiş olarak Enver Ziya Karal tarafından yayımlanmıştır. Bütün layihalar incelendiğinde görüşlerin başlıca üç eğilim çerçevesinde toplandığı görülmektedir. Birinci grupta bulunanlara Muhafazakârlar ya da Gelenekçiler adı verilmektedir. Onlara göre Osmanlı Ordusunun düzeltilebilmesi için Timarlı Örgütü ve Kapıkulu Ocaklarının Kanuni Sultan Süleyman’ın kanunnamelerine göre düzenlenmesi gerekmektedir. İkinci grupta bulunanlara ise Uzlaştırmacılar adı verilmektedir. Bu görüşü paylaşanlara göre Yeniçeriler ve diğer ocaklı askerlere Avrupa eğitim yöntemi ve silahları kabul ettirilmelidir. Yeniçerilere “Sultan Süleyman Kanunudur....” diyerek Avrupa askerlerinin talimlerini ve silahlarının aynısını yapıp, kabul ettirdikten sonra, onların harp bilimine ait kitaplarını da Türkçeye çevirmek gerekir. Yine onların görüşüne göre “Ocaklı” adı altında yeni yöntemlere göre eğitilmiş askerler yetiştirildikten sonra İstanbul’a getirilebilir. Bu gruptakiler, görüldüğü gibi ne tam anlamıyla yeniliği savunuyor ne de birinci grup gibi yenilik olarak eskiye dönüşü görüyordu. Değişimi, planlı bir şekilde zamana yayarak kabul ettirmenin genel fikirleri olduğu söylenebilir. Üçüncü grup olarak görülenlere ise Devrimciler adı verilmiştir. Bu grupta toplanan devlet adamları, Yeniçeri Ocağını kaldırmayı ve ıslah etmeyi mümkün görmüyorlardı. Bu nedenle Yeniçeri Ocağının dışında, Avrupa teknik ve yöntemlerine göre yeni bir askeri birlik kurmayı öneriyorlardı. Onlara göre eğer Avrupa usulüne göre yetiştirilen askerler Yeniçerilere katılacak olursa, onlara uyabilir ve akıbetleri sürat topçularınınki gibi olabilir, bu nedenle Yeniçerileri kuşkulandırmadan dikkatli bir şekilde hareket edilmelidir (Karal, 1946; Çataltepe, 1989:64-65; Yücel ve Sevim, 1995:162). 99 Aslında bizim, Enver Ziya Karal, Y.Yücel-A.Sevim ve S.Çataltepe kaynaklarına dayanarak üç eğilim olarak sınıflandırdığımız layihaları, Mithat Sertoğlu Mufassal Osmanlı Tarihi adlı eserinde iki grupta incelemektedir. Ona göre, birinci grupta Kapıkulu Ocaklarının, önce Kanuni devrindeki kanunların tatbikiyle ıslahı sağlandıktan sonra Avrupa usulü ile yetiştirilmesi ve yeni silahlarla donatılması görüşünü savunanlar; ikinci grupta ise bu ocaklardan hayır kalmadığını, ıslah edilemeyecekleri ve zamanın ihtiyaçlarına cevap veremeyeceklerini belirterek en doğru hareketin, bu ocakları kapatarak Avrupa usulünde yeni bir askeri teşkilat kurulması gerektiğini düşünenler bulunmaktadır (Sertoğlu,1958). Padişah III. Selim’e sunulan proje tekliflerindeki ortak nokta, ordunun ıslah edilmesinin gerekli olduğudur, ancak hemen hemen bütün projeler bunun için farklı yöntemler önermektedir. Mesala, Çavuşbaşı Mehmet Raşit’e göre Anadolu’dan Müslüman ve Hristiyanlardan isteyenler devşirilerek padişaha sadık yeni bir kapıkulu ocağı kurulmalıydı. Bunlara yeni silahlar verilecek, yedirilip giydirilecek, sadakatleri ve sürekli askerlikleri sağlanacaktı. Bu askerlere iki kat maaş verilip, yaşlananlara emeklilik hakkı tanınacaktı. Bu yeni ordu 20–30 bin kişiye ulaşınca da yeniçeri ocağı kaldırılacaktı (Berkes, 2004:93). Yeni bir asker kıtası oluşturulmasını savunan Abdullah Berri Efendi’ye göre ise İstanbul’dan uzak bir yerde, yetim ve yoksul çocukların devşirilmesiyle yılda 3–4 bin asker yetiştirilebilirdi. Prusya’dan yüz kadar uzman getirtilerek, bunların eğitimi için görevlendirilebilirdi. Yine aynı şekilde Mabeyinci Mustafa Efendi de Avrupa usulünde en az yüzbin talimli asker oluşturulmasını teklif etmiştir. Bu askerlere Hristiyan askerlerinin kullandığı harp aletlerinin kullanımı öğretilmeli ve bütün ihtiyaçları devletçe karşılanmalıdır. Ayrıca, Anadolu ve Rumeli’deki her bir vali, bölgesinde gücü nisbetinde, asker yetiştirip daha sonra da İstanbul’a göndermelidir (Özkul, 2005:211- 212). Defterdar Şerif Efendi ise, Kapıkulu ocaklarını disiplin etmenin mümkünü yoksa başka bir sınıf asker oluşturulması gerektiğini söylemiştir. Ona göre, sadrazam ve diğer idareciler sık sık değiştirilmemelidir; eğer çok önemli bir suç işlerse hemen cezası verilip, ailesine ve çevresine dokunulmamalıdır. Böylece onun yerine getirilen kişi kurulu bir düzen bulacağından işlere kaldığı yerden devam edecektir. Şerif Efendi bu 100 Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|