Tafakkur psixik faoliyat sifatida miyaning vazifasi hisoblanadi .
Oddiy psixik jarayonlar, masalan,
sezgilar uchun asos vazifasini o‘taydigan yuqoriroq darajadagi miya jarayonlari tafakkurning fiziologik
asosini tashkil etadi . Lekin hozirda tafakkur jarayonini ta’minlovchi barcha fiziologik tuzilmalarning
o‘zaro ta’sir etish tartibi va ahamiyati haqida aniq fikr mavjud emas.
06
Tushunchali
tafakkur
–
bu
ma’lum
tushunchalar qo‘llaniladigan tafakkur. U yoki bu
aqliy masalalarni echishda boshqa odamlar
tomonidan
aniqlangan
va
tushunchalar,
mulohazalar, xulosalar shaklida ifodalangan
tayyor bilimlardan foydalanamiz.
Obrazli tafakkur –
bu obrazlar yordamida
mulohaza yuritish jarayonining bir turi. Ular
xotiradan olinadi yoki tasavvurda hosil qilinadi.
Ko‘pincha tafakkurning bu turi badiiy ijodkorlik
faoliyati bilan shug‘ullanuvchi odamlarda ustun
bo‘ladi.
Tushunchali tafakkur voqelikni aniq va
umumlashtirgan holda aks ettiradi, lekin
bunday aks ettirish mavhumdir. O‘z
navbatida,
obrazli tafakkur atrofimizdagi olamni aniq va
sub’ektiv aks ettirish imkonini beradi. Shunday
qilib, tushunchali
va obrazli tafakkurlar bir-
birini to‘ldiradi.
08
Amaliy tafakkur tajriba, amaliy harakatlar asosida amalga oshiriladi va aniq vazifalarni
bajarishga
qaratilgan, nazariy – tajriba bilan ish ko‘rmasdan tushunchalardan foydalanadi.
Diskursiv tafakkur – kengaytirilgan tafakkur, ichki sezgi kechishining tezligi, aniq
ifodalangan
bosqichlarning mavjud emasligi, oz darajada anglanganligi bilan xaraterlanadi.
Reproduktiv, ishlab chiqaruvchi tafakkur – bu namuna bo‘yicha tafakkur, ijodkorlik esa –
yangi kashfiyotlar, yangi natijalarga olib boruvchi tafakkur.
Realistik tafakkur voqelikni
to‘g‘ri aks ettiradi, odam o‘z hulq-atvorini anglaydi,
autistik tafakkur esa, asosan, ob’ektga
emas, affektga mos bo‘lganlarni ifodalaydi, ehtiyojni qondirishga,
kelib chiqqan hissiy
zo‘riqishni kamaytirishga yo‘naltirilgan bo‘ladi.