Ta’lim vazirligi 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi
. Boquvchisini y o ‘qotganlik pensiyasi olishga
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7.2 . Boquvchisini y o ‘qotganlik pensiyasi olishga
haqli ho‘lgan shaxslar qaramog‘ida bo‘lish Boquvchisini yo ‘qotganlik pensiyalarini tayinlashda ushbu pensiya turini olishga haqli b o lg an shaxslar doirasining to ‘g ‘ri belgilanishi muhim ahamiyatga ega, chunki uning noto‘g‘ri bel- gilanishi fuqarolaming asossiz ravishda pensiya olishlariga yoki boMmasa pensiya olishga haqli bo'lgan shaxslarning konsti- tutsiyaviy huquqlarining g‘ayriqonuniy tarzda cheklab qo‘yilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Boquvchisini yo‘qotganlik pensiyasini olish huquqiga ega bo‘l- gan shaxslar doirasiga kirish uchun quyidagi talablar qo'yiladi: a) bolalar, aka-ukalar, opa-singillar va nabiralar 16 yoshga tolm agan bo‘lsa yoki 16 yoshdan katta bo ‘lsa ham 16 yoshga toMmasdan nogiron bo‘lib qolgan bo‘lsalar. Bunda aka-ukalar, opa-singillar va nabiralaming mehnatga qobiliyatli ota-onalari bo‘l- masa; b) ota, ona, o ‘gay ota, o ‘gay ona, xotin, er, basharti, ular 7-moddada nazarda tutilgan pensiya yoshiga to ‘lgan yoki nogiron bo‘lsalar; d) yoshidan va m ehnat qobiliyatidan q at'i nazar, ota va onadan biri yoki er (xotin) yoxud buva, buvi, aka-uka, opa- singil, agar u vafot etgan boquvchining bolalari, aka-ukalari, opa-singillari yoki nabiralarini, ishlovchilarga bolaga qarash uchun ish haqi saqlanmagan ta'tilda bo‘lish huquqini beradigan yoshga to ‘lgunga qadar boqish bilan mashg‘ul bo‘lsa va ishlamasa; e) buva va buvi — agar qonunga muvoflq ularni boqishi shart bo‘lgan kishilar boMmasa. 0 ‘quvchilar 18 yoshga toMgunga qadar boquvchisini yo‘qot- ganlik pensiyasi olish huquqiga egadirlar. Boquvchisini yo'qotganlik pensiyasini olish huquqiga ega bo‘lgan voyaga yetmagan farzandlar, ular farzandlikka olingan- larida ham bu huquqni saqlab qoladilar. 64 www.ziyouz.com kutubxonasi 0 ‘gay o ‘g‘il-qiz, agar ular ota-onalaridan aliment olmagan boMsalar, haqiqiy farzandlar singari pensiya olish huquqiga egadirlar. 0 ‘gay ota-ona, agar vafot etgan o'gay o ‘g ‘ilni (qizni) 18 yoshga to ‘lgunga qadar kamida 5 yil tarbiyalagan yoki boqqan bo'lsalar, haqiqiy ota va ona singari pensiya olish huquqiga ega bo‘ladilar. Boquvchisini yo'qotganlik pensiyasini olish huquqi vafot etgan shaxslar bilan bir qatorda belgilangan tartibda bedarak ketgan yoki o ‘lgan deb e'lon qilingan shaxslaming1 oila a'zolarida ham paydo bo‘ladi. M arhum boquvchi bilan qarindoshlik aloqalari 0 ‘zbekiston Respublikasi „Oila kodeksi“ qoidalari bilan belgilanadi2 * * 5 . Jumladan, ushbu kodeksning 57-moddasiga muvofiq: Bir um um iy uchinchi shaxsdan (ajdoddan) kelib chiqqan shaxslar qarindoshlar hisoblanadi. Ikki shaxs o ‘rtasidagi to ‘g‘ri shajara bo‘yicha qarindoshlikning yaqinligi qarindoshlik darajasi, ya’ni tug‘ilish soni bilan belgilanadi. Bolalar ota-onasiga nisbatan to ‘g‘ri shajaradagi birinchi, nevara bobosiga, buvisiga nisbatan ikkinchi, evara katta bobosiga, katta buvisiga nisbatan uchinchi darajadagi qarindosh hisoblanadi va hokazo. A ka-uka, opa-singil, ularning bolalari, o ta-o n an in g aka- ukasi va opa-singlisi hamda ularning bolalari, bobo va buvilarning aka-uka ham da opa-singillari va ularning bolalari va shunga o'xshashlar yon shajara bo'yicha qarindoshlar hisoblanadi va hokazo. T o ‘g‘ri shajara bo ‘yicha qarindoshlar yon shajara bo‘yicha qarindoshlarga nisbatan yaqinroqdir. lkki shaxs o'rtasida qarindoshlikning uzoq-yaqinligini aniq- lashda, darajalaming soni yoki shu shaxslardan birining o ‘zini hisobga qo‘shmay turib, undan kelib chiqqan avlodlar soni hi- sobga olinadi. Hisob ajdodlar tom on to ‘g‘ri shajara bo'yicha ular uchun umumiy boMgan shaxsga (ajdodga) qarab va undan esa avlodlar tom on ulardan boshqasiga qarab olib boriladi. Tug‘ishgan aka-uka va opa-singil qarindoshlikning ikkinchi 1 Q a ra n g : O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 33, 34, 36- moddalari; Fuqarolik protsessual kodeksining 286—290-moddalari. 1 Q a ra n g : O'zbekiston Respublikasining Oila kodeksiga sharhlar. T., „Adolat“, 2000-yil. 5 — Ijtimoiy ta'm inot huquqi 65 www.ziyouz.com kutubxonasi darajasida, tog‘a va amaki, amma va xola o ‘z jiyanlari bilan qarindoshlikning uchinchi, tog'avachcha, amakivachcha, am m a- vachcha va xolavachchalar esa to‘rtinchi darajasida turadilar. „Oila kodeksining“ 58-moddasiga ko‘ra esa aka-uka va opa- singillar yot aralashmagan va yot aralashgan qarindosh bo‘lishi mumkin. Aka-uka va opa-singillar bir ota-onadan kelib chiqqan bo‘lsa, yot aralashmagan, ota bir ona boshqa yoki aksincha ona bir ota boshqa bo‘lsa, yot aralashgan qarindosh hisoblanadi. Yot aralashmagan qarindoshlikda aka-uka va opa-singillar tug‘ishgan, yot aralashgan qarindoshlikda esa, aka-uka va opa-singillar o ‘gay hisoblanadi. Er-xotinning ilgarigi nikohlaridan bo‘lgan bolalari o ‘zaro qarindosh hisoblanmaydi. Er (xotin) va uning yaqin qarindoshlari bilan xotin (er) qarindoshlarining bir-biriga nisbatan munosabatlari (qayinbo'yin- chilik va quda-an d ach ilik ) o ‘zaro huquq va m ajburiyatlarni keltirib chiqarmaydi. Bolaning nasl-nasabini belgilash asoslari „Oila kodeksi“ning 60-moddasida belgilab qo'yilgan va bolaning shu onadan tug‘il- ganligi (onalik) fuqarolik holati dalolatnom alarini qayd qilish organi tom onidan tibbiy muassasaning hujjatlariga ko‘ra, bola tibbiy muassasada tug'ilm agan hollarda esa, boshqa dalillarga asosan belgilanadi. Ayolning nikoh tuzilgandan keyin yoki erining o ‘limi, ni- kohdan ajratilganligi yoxud nikoh haqiqiy emas deb topilganiigi tufayli nikoh tugaganidan so‘ng uch yuz kun ichida tug'ilgan bolasi nikohda tug'ilgan bola hisoblanadi. Agar nikoh tugaganidan keyin uch yuz kun ichida bola tug'ilsa va bu davrda ayol yangi nikohga kirgan bo‘lsa, bola awalgi nikohdan tug'ilgan hisoblanadi. Bunday hollarda sobiq er yoki uning ota-onasi bolaning nasl-nasabi xususida nizolashish huqu- qiga ega ekanliklari belgilangan. O ta -o n a rasm iy qayd etilm agan nikoh m u n o sab atlarid a (fuqarolik nikohida) b o ‘lganlari holda tug'ilgan farzandlarning nasl-nasabi (onasi ham, otasi ham, er-xotinning ixtiyoriy tarzda birgalikda bergan arizasiga ko‘ra, bunday ariza mavjud bo‘lmagan va otalikni ixtiyoriy tan olishdan bo ‘yin tovlanayotgan hollarda otalik belgilangan tartibda sud yo‘li bilan aniqlanishi m um kin1. 1 Q a ran g : 0 ‘zbekiston Respublikasi „Oila kodeksi“ning 61—62-moddalari; 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2001-yil l-maydagi „Otalikni belgilash haqidagi ishlarni ko'rishda sudlar tomonidan qonunlarning tatbiq etilishi to‘g‘risida“gi qarori. „Qonun nomi bi!an“ , 2001-yil, 3—4-son, 31-bet. 66 www.ziyouz.com kutubxonasi M arhum boquvchi fuqaroning qaram og'ida b o ‘lganlik tu- shunchasi ta ’rifi „Fuqarolarning davlat pensiya ta'm inoti to 'g '- risida“gi qonunning 20-moddasida bayon etib berilgan. U shbu m oddada k o ‘rsatilishicha, qonunda nazarda tutib qo‘yilgan oila a'zolari (yuqoridagi qonunning 19-moddasi) agar ular marhumning to ‘liq boquvida bo ‘lgan yoki undan yordam olib turgan bolsalar, bu yordam ular uchun doimiy va asosiy kun kechirish m ablag'ining manbayi hisoblangan bo‘lsa, mar- humning qaramog‘ida turgan deb hisoblanadilar. M arhumning biron turdagi pensiya olayotgan oila a'zolari, agar m arhum ning yordami ular uchun doimiy va asosiy kun kechirish mablag‘ining manbayi hisoblangan bo‘lsa, boquvchisini yo'qotganlik pensiyasiga o ‘tish huquqiga egadirlar. Boquvchisini yo‘qotganlik pensiyasi tayinlanishini so ‘rab murojaat qilayotgan va hech qanday daromadga ega bo‘lmagan oila a’zolarini (yosh bolalar, pensiya olmaydigan nogironlar va boshqalar) marhum boquvchi shaxs qaramog‘ida bo‘lib kelganligi faktini aniqlash hollari qiyinchilik tug'dirmaydi va osonlikcha hal etilishi mumkin. Biroq m arhum boquvchi hayotlik paytida bir oila bo ‘lib yashagan, um um iy darom adga ega boMgan bo‘lsa-da, am m o mustaqil ish haqi (pensiya, nafaqa) yoki boshqa daromadga ega b o ‘lgan shaxslarning m arhum qaram og‘ida b o ‘lib kelganligini aniqlash muayyan murakkabliklar tug'diradi. Bunda marhumning ish haqi, stipendiya yoki pensiya oluvchi oila a'zolari uning qaramog‘ida turgan-turmaganligi masalasini hal qilishda ko‘rsatiladigan moddiy yordam doim iy xarakterga va boshqa d aro m ad larg a q arag an d a qanday hajm da ekanligini aniqlash lozim b o ‘ladi. Oila a ’zosining ish haqi, stipendiya yoki pensiya olishi uni oilaning qaramog‘ida deb tan olishga monelik qilmasligi kerak, buning uchun sanab o ‘tilgan oila a'zolarining daromadi emas, vafot etgan shaxsning yordami yashash uchun asosiy va doimiy mablag1 manbayi bo‘lishi kerak. Bolalar ota-onalarining ish haqlari miqdori qancha bo‘lishi- dan qat'i nazar har ikkalasining qaramog‘ida deb hisoblanadilar. Uy xo‘jaliklari bilan shug‘ullanuvchi ishlamaydigan onalarning bolalari uning qaramog‘ida deb tan olinadi. Ota oMgandan keyin tug‘ilgan yoki tug‘ish paytida onasi o ‘lgan bola qaramog'da deb hisoblanadi. 67 www.ziyouz.com kutubxonasi Marhum boquvchining qaramog‘ida bo‘lganlik masalasida nizo kelib chiqqani taqdirda ushbu masala qonun hujjatlarida bel- gilangan tartibda sud yo'li bilan ko‘rib, hal etiladi'. Er (xotin)ning vafot etganligi sababli tayinlangan pensiya yolg‘iz qolgan er (xotin) yangi nikohdan o'tganida ham saqlanib qoladi. Oilaning pensiya olish huquqiga ega bo‘lgan barcha a ’zolariga bitta umumiy pensiya tayinlanadi. Oila a’zosining talabi bilan uning pensiyadagi ulushi ajratilib, alohida to ‘lanadi. Pensiyadan ulush ajratib berish pensiyani bo‘lish to ‘g‘risida ariza tushgan oydan keyingi oyning birinchi kunidan boshlab amalga oshiriladi. Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|