Ta'limda raqamli texnologiyalarni tadbiq etishning zamonaviy tendensiyalari va rivojlanish omillari
Ta'limda raqamli texnologiyalarni tadbiq etishning zamonaviy tendensiyalari va rivojlanish omillari
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ta'limda raqamli texnologiyalarni tadbiq etishning zamonaviy tendensiyalari va rivojlanish omillari
www.pedagoglar.uz 20-to’plam iyul 2023 213 Aksiz solig‘i - bilvosita soliqqa tortishning eng qadimiy shakllaridan bir turi bo‘lib, qo‘shilgan qiymat solig‘idan farqli ma’lum bir chegaralangan tur va guruhdagi mahsulotlarning narxiga qo‘shiladi. “Aksiz” so‘zi fransuz tilidan kelib chiqqan bo‘lib, “chopib tashlash, kesilgan” ma’nosini bildiradi. Bu soliq XVII asr oxiri va XVIII asr boshlarida Yevropa davlatlarida ma’muriy davlat apparatlari shakllanayotganda, bevosita va bilvosita soliqlar guruhi tashkil topa boshlagan. Bunda bilvosita soliqlardan aksizlar asosiy o‘rin tutgan va u shahar darvozasidan chiqarilgan va kiritilgan mollardan bevosita 5% dan 25 % gacha undirilgan. O‘zbekistonda esa bu soliq yangi tarkib topgan soliqlardan biri hisoblanadi. Shuni ta’kidlash lozimki aksiz solig‘i-ijtimoiy zararli tovarlarni iste’mol qilishni ushlab turishga xizmat qiladi degan fikrlar xam mavjud. O‘zbekistonda aksiz solig‘iga katta rentabellikka ega bo‘lgan tovarlar tortiladi. Aksiz solig‘i o‘z mohiyatiga ko‘ra tovar bahosiga kiritiluvchi va oxirgi iste’molchi tomonidan to‘lanadigan bilvosita soliqdir. Uning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati faqat taqsimot darajasiga qarab ifodalanadi va takomillashtiriladi. Aksiz solig‘i O‘zbekiston Respublikasining 1991-yil 15-fevralda qabul qilingan “Korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan undiriladigan soliqlar to‘g‘risida”gi qonuniga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari bilan keyinchalik kiritilgan va respublika iqtisodiyoti bozor munosabatlariga o‘tishi bilan bog‘liq o‘zgarish va qo‘shimchalarni hisobga olgan holda ilk marotaba 1992-yilda joriy etilgan edi. O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksiga asosan aksiz solig‘i bilvosita soliq ko‘rinishida byudjetga undiriladigan, narxda va qo‘shilgan qiymat solig‘i bazasida hisobga olinadigan sof daromadning bir qismidir. Aksiz solig‘i qo‘shilgan qiymat solig‘i bilan ma’lum bir o‘xshashliklarga ega, lekin o‘zining alohidalik, aniq tovarlar bilan bog‘liqlik darajasi bilan ajralib turadi. Bilvosita soliqlar ko‘p yillik tarixga ega. Temuriylar saltanati davrida g‘aznani to‘g‘ri soliqlar, jumladan yer solig‘i (xiroj), jon solig‘i (juzya), salt xayvonlar yetkazib berish majburiyati (uloq) va ba’zi bir favqulotda soliqlar (ovorizot) kabi asosiy soliqlar hisoblanar edi. Temuriylar davrida bevosita soliqlar sifatida “tamg‘a” yig‘imi keng tarqalgan, bu yig‘im asosan hunarmand va savdogarlardan olinar edi. Vaqt o‘tgach aksiz solig‘iga tortiladigan |