Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
adlandırıldıklarını söylemiĢlerdir 12 . Buna rağmen Türkmen adını, Türkmenlerin Ġslam dinini seçmeleriyle bağlantılı olarak görmemiĢlerdir. Aynı zamanda Türkmen sözcüğünün, Oğuzların değil de Çu, Talas ve Yedisu bölgelerinde yaĢayan Karlukların kullanmıĢ oldukları siyasi bir mahlas olması gerektiğini savunan tarihçiler de bulunmaktadır 13 . Ġslam dininin Türk boyları arasında ilk olarak Türkmenler arasında revaç bulduğu görülmektedir. Özellikle Oğuzlar ve diğer Türk boyları arasında Ġslam dininin yayılması noktasında en çok çaba gösteren kimselerin Türkmen fakihleri olduğu bilinmektedir 14 . Ġbn Fadlan da seyahatnamesinde Oğuzları dokuzoğuz, uyguz ve üçguz Ģeklinde taksim ederek onlardan Müslüman olanlara Türkmen dendiğini ve bunların iyi Müslümanlar olduklarını ve gayri Müslim Türklerle savaĢtıklarını anlatır
15 . Osman Turan, Türkmen ve Oğuz ayrımı yaparken, Türkmenlerin Orta Asya Türk boylarının aksine Ġranlılara olan benzerlikleriyle Oğuzlardan bir nebze ayrıldıkları üzerinde durmaktadır 16 . Bununla beraber Osman Turan, Türkmen kelimesinin Türk manend veya Türk iman terkiplerinden değil de kendine has bir fazilet anlamı katan man ekinin eklenmesiyle Türkmen sözcüğünün ortaya çıktığını ifade ederek kelimenin tamamen Türkçe olduğunu savunmaktadır. Bunun yanında Türkmen sözcüğünün, Türklerin Ġslam dinini kabulünden sonra ortaya çıkan bir kavram olmadığını savunan bilim adamları; Güney Rusya'daki Uz topluluklarına da Torkmen dendiğini buna örnek olarak vermektedirler 17 . Bunun yanında Ġbn Batuta, Germiyan ilini ziyareti sırasında buradaki Türkmenlerin Yezidiliğe inandıklarından bahsetmektedir 18 . Bu durum Türkmenlerin hepsinin henüz Ġslam dinine girmediğini ve budan dolayı da Türkmen sözcüğünün Türk iman terkibinden gelmiĢ olmasının sadece güzel bir benzetmeden ibaret olduğunu göstermektedir. Buna ek olarak Ġslam dinine giren bütün Oğuzların, Türkmen olarak adlandırılmamıĢ olmaları da bu görüĢün isabetli olmadığını
12 Ġbrahim Kafesoğlu, age, Ġstanbul, 1984, s. 144; Reha Oğuz Türkkan, agm, s. 409-423. 13 Gulam Rıza Hasanî, agm, s. 144. 14 Zekeriya Kitapçı, Fıkıh Kelam ve Ġslam Felsefesinin GeliĢmesinde Müslüman Türklerin Yeri, Konya, 2008, s. 53. 15 Ramazan ġeĢen, Ġbn Fadlan Seyahatnamesi, Ġstanbul, 2010, s. 69. 16 Osman Turan, age, s. 30. 17 ġevket Koçsoy, "Türk Tarihi Kronolojisi", Türkler Ansiklopedisi, C. I, Ankara, 2002, s. 73-188. 18 Ahmet YaĢar Ocak, "Anadolu", TDV Ġslam Ansiklopedisi, C. 3, Ġstanbul, 1991, s. 113. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 37 göstermektedir 19 . Çünkü baĢka bir dine giren bir milletin isminin bu ihtîdadan dolayı değiĢtirilmiĢ olması akla uzak gelmektedir. Bunun yanında Türkmen lafzının, Ġskender istilası döneminde Kafkaslarda evsiz barksız olarak göçebe bir Ģekilde yaĢayan Saka topluluklarına verilen bir isim olduğu da söylenmektedir. Vehb bin Münebbih ve Taberî'nin nakletmiĢ olduğu bu rivayetlere göre bu toplulukların evsiz barksız olmalarından dolayı, kendilerine oturdukları yerleri sürekli olarak değiĢtiren anlamında Terküman adı verilmiĢ ve bu ıstılah zamanla Türkemen Ģeklini almıĢtır 20 . Bu görüĢle ilgili KaĢgarlı Mahmûd da bir takım hikâyeler anlatmıĢ ve Ġskender istilası döneminde, Kafkaslar ve Ģimdiki Azerbaycan toprakları üzerinde, Türklere benzer uzun saçlı ve badem gözlü Saka topluluklarından bahsederek bunların Türkmen olduklarını anlatmıĢtır 21 . Yine Taberî, Sâsânîlerin kuruluĢ döneminde Sâsânîlerden kaçan AĢkani soylularının Türkmenlere sığındıklarından bahsetmektedir. Bu durumda, MS III yüzyılda Ġran topraklarında Türkmen varlığından söz etmek mümkündür. Aslında bu dönemde Türkmen olarak adlandırılan toplulukların Ön Asya'ya Sümerlerin son dönemlerinde gelerek onlarla irtibat kurmuĢ ve Ahamenid toprakları üzerinde Ariler, Harzemliler, Soğdlular ile beraber dördüncü büyük gücü oluĢturan Partlara dayandıran bilim adamları da mevcuttur 22 . Ġran toprakları üzerindeki Türkmen topluluklarının Orta Asya'dan koparak Ön Asya'ya gelen ilk Turanî topluluk olan Partlar olduğu da ifade edilmektedir. Bundan dolayı günümüzde Suriye, Irak ve Ġran toprakları üzerinde yaĢayan Türkmen topluluklarının MÖ III yüzyılda Ön Asya'da kurulan Part Devletinden geriye kalan topluluklar olduğu iddia edilmiĢtir 23 . Ayrıca bu görüĢlerin dıĢında Türkmen ıstılahının el-turku‟l-mudun Ģeklinde Ģehirlerde oturan Türkleri ifade etmek için kullanıldığı ve sonraları Türkmen halini aldığı gibi yakıĢtırmalar da bulunmaktadır. Ġskender‟in doğu fütuhatı sırasında, Maveraünnehir bölgesinde yerleĢik vaziyette olan tarım ve ziraatla uğraĢan Türkmenlerin; Ġskender hâkimiyetini kabul ettikleri ve topraklarını terk etmedikleri, KaĢgarlı Mahmûd ve Birûnî tarafından rivayet edilmektedir. Bunun yanında yine aynı ravilerin rivayetine göre; göçebe yaĢam
19 Gulam Rıza Hasanî, agm, s. 144. 20 Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine GiriĢ, Ġstanbul, 1981, s. v. 21 Osman Turan, age, s. 30. 22 Mir Fatih Zekiyev, "Ön ve Orta Asya, Kafkasya, Karadeniz'in Kuzeyi, Ġdil-Ural ve Batı Sibirya'daki, Eski Türkler", Türkler Ansiklopedisi, C. I, Ankara, 2002, s. 424-431. 23 Mir Fatih Zekiyev, agm, s. 424-431. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|