Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÖN ASYA VE ORTADOĞU‟DAKĠ TÜRKMEN VARLIĞININ TARĠHĠ KÖKENLERĠ Ahmet ALTUNGÖK ÖZET
- Anahtar Sözcükler
- KeyWords
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 33
ÖN ASYA VE ORTADOĞU‟DAKĠ TÜRKMEN VARLIĞININ TARĠHĠ KÖKENLERĠ Ahmet ALTUNGÖK
Türkmenlerin Ortadoğu'daki varlıklarının kökenlerine inebilmek için öncelikle bilmemiz gerek bazı hususlar vardır. Bunlardan birincisi, Türkmen kavramının ne zaman ve nasıl ortaya çıktığı ve bu kavramın neyi ifade ettiğini bilmemiz gerekmektedir. Ġkinci olarak da Türkmenlerin kim olduğu, hangi kökenden geldikleri, kimlere Türkmen dendiğini bilmemiz icap eder. Bu sorulara vermiĢ olduğumuz cevaplar bizi, onların Ortadoğu'daki kökenlerine ulaĢtıracak ve Ortadoğu'daki varlıklarının hangi döneme dayanmıĢ olduğunu saptamamızı sağlayacaktır. Acaba Türkmenler Selçuklularla beraber mi Ortadoğu'ya indiler, yoksa onlardan önce de Ortadoğu'da Türkmenlerin mevcudiyetleri var mıydı? Bunun incelenmesi gereken önemli bir konu olduğunu düĢünüyoruz.
There are some aspects we should know as to retrace the existences of Turcomen in Middle East. One of them is about when and how the notion “Turcoman” appeared, and what this notion is attributed. Secondly, we should know that who “Turcomen” are, from which they descended, to whom
Yrd. Doç. Dr., Bilecik ġeyh Edebali Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi: ahmet.altungok@bilecik.edu.tr 34
“Turcoman” was said. Answers to these questions would ensure that we can determine their origins in Middle-East and the term on which their existences were based. Wonder if, Turcomen came down to Middle East with Seljukians or is there any proof about Turcomen‟s existence before Seljukians? We consider it to be studied.
Türkmen adının anlamı konusunda farklı görüĢler bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi Beyrunî'nin savunduğu ve KaĢgarlı Mahmûd'un da destek verdiği bir görüĢtür. Bu görüĢe göre Türkmenler, Türk boylarına olan benzerliklerinden dolayı Türk manend Ģeklinde adlandırılmıĢ ve zamanla bu kavram Türkman Ģekline dönüĢmüĢtür 1 . Bu görüĢe göre Türkmenleri türk manend Ģeklinde adlandıranlar Ġranlılardır. Ġranlılar kendileriyle birlikte yaĢayan ve Türklere benzeyen topluluklara bu adı vermiĢlerdir. Yine ReĢideddin de Ġran coğrafyasında yaĢayan Oğuzların, Taciklere olan benzerliklerinden dolayı Ġranlıların kendilerine Türklere benzeyen anlamında Türk manend dediklerinden bahsetmektedir 2 . Bu anlamıyla Türkmenleri Karluk, Kalaç, Kırgız, Kıpçak ve Uygurların dıĢında tutmaktadır. Oğuz kavramı; Arap ve Ġran kaynaklarında Guz Ģeklinde telaffuz edilmekle beraber, bu isim Türkler arasında MS 8 yüzyıl Orta Asya yazıtlarında ilk olarak ortaya çıkmıĢtır 3 . Ok kelimesinden gelen Oğuz kavramı Türk boy ve budunları arasındaki siyasi teĢekkülleri ifade etmek için kullanılmıĢ genel bir kavramdır. Çünkü Ġslam Öncesi Türklerde Türk boy ve budunlarının bağlı olduğu siyasi teĢekküller oklarla ifade edilmekteydi 4 . Buna göre Ġranlıların ve Arapların kendileri ile irtibat halinde oldukları farklı Oğuz boylarını onların Türklüklerine vurgu olması açısından Türkmen Ģeklinde ifade etmeleri ve bu isimle kendilerine yakın Oğuzları kastetmiĢ olmaları mümkündür. Bunun yanında batılı tarihçiler, Kuman sözcüğündeki man ekinin Türkmen sözcüğünün sonundaki
1 Reha Oğuz Türkkan, "Türk Tarih Tezleri", Türkler Ansiklopedisi, C. I, Ankara, 2002, s. 409-423. 2 Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefküresi Tarihi, Ġstanbul, 1999, s. 29. 3 Gulam Rıza Hasanî, "Revend ve Ferayend-i Tahavvulat-ı Tarihî Sahtar-ı Ferhengî-Ġctimaî Akvam-ı Ġranî ba Tekîd ber Kavm-i Türkmen", PejuhiĢ Name-i Ulûm-i Ġctimaî, Sal-ı Sevvom, ġomarey-i Evvel, Bahar, 1388, s. 141; Asameddin Göglan, "Adâb ve Rusûm-u Mezhebî Türkmenhâ", Hablu'l-Metin, ġomarey-i Pencom, Sal-i Devvom, Zemestan, 1392, s. 101.
4 Ġbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ġstanbul, 1984, s. 216. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 35 man ekiyle aynı olduğunu ifade etmektedirler 5 . Buna göre Kuman'ın "sarı adam" anlamına geldiği gibi Türkmen‟in de "Türk adam" anlamına gelebileceğini ifade etmiĢlerdir. Ceyhun nehrinin batısıyla Hazar Denizinin güney kısımlarına kadar olan sahada Ġran kökenli Soğdlar ve Alanlarla iç içe yaĢayan Oğuz boyları Ġran kültürünün etkisinde kaldıklarından dolayı, kendileri ile aynı ırktan olan diğer Oğuz boylarından bazı noktalarda farklılık arz etmekteydiler 6 . Mesela Türkmenlerin giyim tarzları Oğuzların aksine Ġranlıların giyim tarzlarına benzemekteydi 7 . Bunun yanında bazı tarihçiler Türkmenlerin, Türkler arasında kızıl tenli ve elmacık kemikleri çıkık yapılarıyla onların Oğuzlar gibi beyaz tenli Türklerden bu yönleriyle ayrıldıklarını ifade etmektedirler 8 .
Oğuzlardan tefrik etmek için Ġranlılar; kendileri ile iç içe yaĢayan Oğuzlara bir ihtimal Türkmen adını takmıĢ olabilirler. Türkmenler uzun bir dönem kendilerine takılan bu isme yabancı kalmıĢlardır. Oğuzların geniĢ kütleler halinde Ġran topraklarına indikleri dönemde ise; kendilerini onlardan ayırt etmek için Türkmen tabirini sahiplenmeye baĢlamıĢlardır 9 . Günümüzde bile Ġran coğrafyasında uzun bir dönem kalmıĢ ve Ġranlılarla iç içe yaĢamıĢ, yoğun bir Ģekilde Ġran kültürünün etkisinde kalmıĢ Saka kökenli topluluklar ile Türkmenler halen daha bulunmaktadır. Türkmen adının anlamı noktasında ortaya atılan diğer bir görüĢe göreyse; Ġslam dinini kabul eden Oğuzları, Müslüman olmayan Oğuzlardan ayırt etmek için kendilerine verilen bu isim, anlamını Türk ve Ġman sözcüklerinden almaktaydı 10 . Bu görüĢü ilk olarak ortaya atan ise Ġbn Kesir olmuĢtur. Türk iman tabirini destekleyen görüĢe katkı sağlayan Barthold, ilk Müslüman olan Karlukların Türkmen sayılmaları gerektiğini çünkü Karahanlı reisine Türkmen Beyi dendiğini ifade etmektedir 11 . Faruk Sümer ve Ġbrahim Kafesoğlu Türkmen tabirini, Oğuzların siyasi mahlasları olarak kabul etmiĢler ve Oğuzların Ġslam Dünyasına dahil olmalarından sonra Türkmen Ģeklinde
5 Jean Paul Roux, Türklerin Tarihi, Milliyet Yay. 1991, s. 166. 6 Zeki Velidi Togan, age, s. 212. 7 W. Barthold, age, s. 62. 8 Asameddin Göglan, agm, s. 100, 101. 9 Reha Oğuz Türkkan, age, s. 409-423. 10 ġaban Teoman Duralı, "Toplum-Devlet Ülküsü Olarak Tarihte Türklüğün OluĢması", Türkler Ansiklopedisi, C. I, Ankara, 2002, s. 335-349; Reha Oğuz Türkkan, agm, s. 409-423. 11 W. Barthold, Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (K. Y. Kopraman; Ġsmail Aka), Ankara, 2006, s. 62. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|