Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 51
üzerine Mustafa Cevad temel düzeyde Fransızca öğrenmek için Mısır‟a gitti.
Kâhire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi‟nde Fransızca dersler aldı.
25
Bu arada
Mısır‟dakiilim ve edebiyat çevreleriyle de tanıĢarak Arap dili sahasında yapılan
çalıĢmaları takip etti. Mısır‟daki bir yıllık Fransızca öğreniminin ardından
1943‟ün sonunda Paris‟e giderek Paris-Sorbonne Üniversitesi‟nde doktora
programına baĢvurdu.
MeĢhur müsteĢrik Louis Massignon
26
, Mustafa Cevad‟ın Paris-Sorbonne
Üniversite‟sinde doktora programına girmesine yardım etmiĢtir. Yine bu
hocanın danıĢmanlığında “Son Asırlarında Abbâsî Devleti‟nin Siyaseti”
konulu Fransızca tezini tamamlamıĢtır. Ancak II. Dünya SavaĢı‟nın ilan
edilmesi dolayısıyla tezini bir jüri önünde savunamamıĢtır. Mustafa Cevad,
Ġtalya‟nın savaĢa katıldığını ilan etmesinden birkaç gün önce Bağdat‟a
dönmüĢtür (1939).
27
Mustafa Cevad Paris‟e gidince yapacağı inceleme ve araĢtırmalar için
önünde yeni ufuklar açıldı. Paris‟te Mirza Muhammed Kazvînî ile tanıĢmıĢ,
onun sohbetlerine devam etmiĢtir. Mustafa Cevad sık sık Kazvînî‟nin yanına
gider, yünik el yazmaları ve daha önce hiç görmediği metinlerle dolu
kütüphanesinden çıkmazdı. Kazvînîbütün kitaplarını cömertçe onun
hizmetine sunmuĢ, Mustafa Cevad‟ın tarihi metinlere vukufunun artmasına ve
ilmi Ģahsiyyetinin tekâmülüne büyük katkılar sağlamıĢtır.
Mustafa Cevad, 1940‟ta Dârü‟l-Muallimîn el-Âliyye‟ye öğretim üyesi
tayin edildi.Buradaki görevine devam ederken, çıkarılan bir emirle Kral II.
Faysal‟ın
28
özel öğretmenliğine getirildi (1942).
29
Mustafa Cevad, üç yıl devam
25
Mehdî Zâhid, (2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Mustafa Cevad‟ın
kendi sesinden.
26
Louis Massignon, Hallâc-ı Mansûr üzerine yaptığı çalıĢmalarıyla tanınan meĢhur Fransız
Ģarkiyatçıdır; bk. Faruk Bilici, “Massignon, Louis (1883-1962)”,
DĠA, XXVIII, Ankara 2003,
s. 100.
27
el-Bükâ‟, a.g.e., s. 38.
28
1939-1958 yılları arasında Irak krallığını yapmıĢtır. ġerif Hüseyin b. Ali büyük dedesidir.
1958 yılında General Abdülkerim Kâsım tarafından gerçekleĢtirilen askeri bir darbe ile
tahttan indirilmiĢ ve idam edilmiĢtir. Onun ölümüyle Hicaz ve Suriye‟nin ardından, HâĢimî
ailesinin Irak‟taki hâkimiyeti de sona ermiĢtir; bk. Mustafa Bilge, “Faysal II”, DĠA, XII,
Ġstanbul 1995, s. 265.
29
Mehdî Zâhid, (2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Mustafa Cevad,
Kral II. Faysal‟ın özel öğretmenliğine getirilmesi sürecini ve daha sonra bu görevden
alınmasının sebeplerini açıklamıĢtır.
52
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
edecek olan bu göreve getirildiğinde kral II. Faysal henüz 7 yaĢındaydı.
30
Kendi ifadesiyle, Ġslamtarih kitaplarında hayatlarını okuduğu sultanların
küçüklüklerine az da olsa benzemesi ve II. Faysal‟ın iyi bir kral olması için
tam bir özveriyle bu iĢe kendini vermiĢti. Ancak kralın üzerindeki aile baskısı,
Mustafa Cevad‟ın iĢini tam olarak yapmasına mani oluyordu. Kral, dersleriyle
ilgili isteklerinde dahi ailesine sözünü geçiremiyor ve bu durumdan da Ģikâyet
ediyordu. Birgün Mustafa Cevad, “Sen bu ülkenin kralısın, istediğin her ne
iseonu emret, yerine getirirler, emrine karĢı gelemezler” Ģeklinde telkinde
bulunmuĢtu. Nitekim bunun üzerine Kral II. Faysal, isteklerinin derhal yerine
getirilmesini emretmiĢtir. Çevresindekiler bu senin üslûbun değil, isteklerini
bu Ģekilde dile getirmeni sana kim öğretti? diye sorduklarında; esasen kralın
küçük yaĢta olması, özgüven sahibi olmayıĢı ve baskı altında tutulması gibi
sebepler dolayısıyla, “Bunları bana öğreten Mustafa Cevad‟dır”
demiĢtir.
31
Mustafa Cevad‟ın bu küçük yaĢtaki kral üzerinde tesirleri görülmeye
baĢladığında, çıkarılan bir emirnâme ile görevine son verilmiĢtir. Sâlim el-
Âlûsî‟nin ifadesine göre, Kral II. Faysal‟ın üslûbunda Mustafa Cevad‟ın derin
tesirleri görülmekteydi.
32
Mustafa Cevad, Kral II. Faysal‟ın öğretmenliği görevinin ardından bir
müddetMüzeler Genel Müdürlüğü‟ne getirilmiĢtir. 1956 senesinde Dârü‟l-
Muallimîn el-Âliyye‟de Arap Dili ve Edebiyatı alanında profesör ünvanını
kazanmıĢtır. 1958
33
yılında Bağdat Üniversitesi‟nin kurulmasıyla birlikte
Dârü‟l-Muallimîn el-Âliyye‟nin Eğitim Fakültesi‟ne dönüĢmesinden sonrada
görevinedevam etmiĢtir.
34
Eğitim Fakültesi yıllarında Ġslâm AraĢtırmaları
Enstitüsü‟nü kurma görevi kendisine verildi ve 1963 yılına kadar adı geçen
30
II. Faysal, ġerif Hüseyin‟in torunlarından olan Irak‟ın ikinci kralı Gâzî‟nin oğludur. Kral
Gâzî, 1939 yılında bir trafik kazası sonucu hayatını kaybedince yerine henüz dört yaĢındaki
oğlu II. Faysal geçmiĢtir. II. Faysal reĢit oluncaya kadar naipliğine Hicaz‟ın eski kralı Ali b.
Hüseyin‟in oğlu Prens Abdülillah getirilmiĢtir. 14 Temmuz 1958‟de General Abdülkerim
Kâsım önderliğindeki “Hür Subaylar” grubu bir darbeyle iktidarı ele geçirmiĢ, kraliyet
ailesinin diğer üyeleriyle beraber Kral II. Faysal‟ı da öldürmüĢlerdir; bk. Marion Farouk
Sluglett, Peter Sluglett, “Irak, 3. Son Dönem”, DĠA, XIX, Ġstanbul 1999, s. 96.
31
Mehdî Zâhid, (2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Mustafa Cevad‟ın
kendi sesinden.
32
Sâlim el-Âlûsî‟ye göre Mustafa Cevad, Kral II. Faysal‟ın eğitiminde oldukça önemli bir
rol oynamıĢtır. Kral‟ın üslubunda da Mustafa Cevad‟ın izleri görülmektedir; bk. Mehdî Zâhid,
(2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Mustafa Cevad‟ın kendi sesinden.
33
Azmi Özcan, “Bağdat; IV Son Dönem” DĠA, IV, Ġstanbul 1991, s. 442.
34
Mehdî Zâhid, (2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Mustafa Cevad‟ın
verdiği demeçten.