Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 47 HAYATI Mustafa Cevad XX. yüzyılın baĢında Irak‟ta yetiĢmiĢ en önemli Arap dil bilimci, edib ve tarihçilerdendir. 1904 (1322) 2 yılında Bağdat‟ın doğu yakasındaki Rusâfe bölgesinde,KıĢla Mahallesi‟ndemütevazı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. 3 Babası Cevad b. Mustafa, Hân-ı Mercan civarındaki Sûku‟l-Hayyâtîn‟de terzilik yaparak ailesinin geçimini sağlamaktaydı. 4 Okuma yazma bilmeyen Cevad b. Mustafa Türkmen Türkçesi ve âmmî Arapça konuĢmaktaydı. Mustafa Cevad‟ın ailesi aslen Bağdat‟ın kuzeyindeki Hâlıs kazasına bağlı Karatepe‟den 5 olup, Bayat Boyunun Saraylı Oymağı‟ndandır. 6
Babası ânî bir rahatsızlık sonucu âmâ olduğunda Mustafa Cevad henüz 7 yaĢındaydı. Baba âmâ olunca aileel-Hâlıs (Diltâve) kazasına taĢınmıĢtır (1911). Cevad, oğlu Mustafa‟yı Kur‟ân-ı Kerîm öğrenmesi içinDiltâve ilçe merkezindekiMülliyye Safiyye adında bayan bir Küttâb muallimesine teslim etmiĢtir. Mustafa Cevad bumuallimedeusûl-i kadîm 7 üzere
Kur‟ân-ı Kerim okumasını öğrendikten sonra hafızlığını tamamlamıĢ, ardından
8 1914 yılında babası onu Diltâve‟deki ibtidâî mektebe kaydettirmiĢti.Bu okuldaki derslerin çoğu Türk hocalar tarafından Türkçe
2 Mustafa Cevad‟ın doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. 09.05.1953 tarihli makalesinde Mustafa Cevad doğum tarihini Osmanlı usûlüne göre “وا یکیا یمرگی زوی چ” (üç yüz yirmi iki) Ģeklinde kaydetmiĢtir. Mustafa Cevad‟ın doğumu hakkında birbiriyle çeliĢen tarihler bulunmakla birlikte, araĢtırmacılar 1322 (1904) tarihini tercihe Ģayan bulmaktadırlar. Bununla birlikte Mustafa Cevad‟ın doğum tarihinin resmi kayıtlarda 1910 olarak geçtiği ifade edilmiĢtir; bk. Muhammed Abdülmuttalib el-Bükâ‟, Mustafa Cevad ve Cühûdühü‟l-Lüğaviyye, Dârü‟Ģ-ġüûni‟s-Sekâfeti‟l-„Âmme, Bağdad 1987, s. 27. 3 KıĢla Mahallesi olarak da bilinen bölge, günümüzde el-Maslûb Camii olarak bilinen el- Ma‟rûf Camii civarında yer almaktaydı. KıĢla Mahallesi Abbâsîler devrinde el-Me‟mûniye Mahallesi olarak bilinmekte ve Bağdat‟ın doğu yakasındaki en büyük cadde buradan geçmekteydi; bk. el-Bükâ‟, a.g.e., s. 27. 4 Bu belgeselde, vefatından birkaç gün önce yapılan röpotajda Mustafa Cevad‟ın kendi sesini de ihtiva eden nadir kayıtlar mevcuttur; bk. Senaryo ve Yapım: Mehdî Zâhid, (2010), el- Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], el-Irâkiyye Televizyonu Belgesel Programları Birimi.
5 Karatepe, günümüzde Diyala Muhafazasına bağlı el-Hâlıs (Diltâve) kazasının nahiyelerindendir. 6 Habîb el-Hürmüzî, Ekrem Pamukçu, „AĢâirü‟t-Türkmâniyye fi‟l-„Irâk, Kerkük 2004, s. 11.a 7 Geleneksel eğitim sistemi üzere. 8 Mehdî Zâhid, (2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Vefatından birkaç gün önce kayda alınan Mustafa Cevad‟ın kendi sesi
48
olarak okutulmaktaydı. 9 Mustafa Cevad, Diltâve‟deki bu ibtidâîde Abdülmecid el-Âzamî adındaki hocasından, ömrü boyunca kullanacağı rika hattını meĢk etti.
10 Diltâve‟deki ibtidâîye baĢladığı yıl (1914) babası vefat edince, ağabeyi Kâzım‟ın himayesine girdi (1333/1914). Mustafa Cevad, Ġngiliz iĢgal kuvvetlerinin Diltâve‟ye girdiği 1917 kıĢına kadar Diltâve Ġbtidâî‟sindeki derslerine devam etti. Osmanlı eğitim sistemine göre ilk iki yılını bu ibtidâîde tamamlamıĢ, üçüncü sınıfa devam ederken, Ġngiliz iĢgal birliklerinin Diltâve‟ye girmesiyle 11 bu eğitim sistemindeki hayatı sona ermiĢtir. 12
11 Mart 1917 tarihinde Bağdat‟ın iĢgal kuvvetlerinin eline düĢmesinin ardından 13 , Osmanlı birlikleri kuzey istikametinde çekilmeye baĢlamıĢtı. Çekilen Osmanlı kuvvetlerinin ardından kuzeye doğru ilerleyen iĢgal kuvvetleri özellikle Orta Fırat, Diyala ve merkezi Ba‟kûba ile Diltâve gibi nahiyelerinde büyük katliamlar gerçekleĢtirmiĢti. Mustafa Cevad Irak‟taki bu tarihi hadiseye Ģâhit olmuĢtur. 14
eklenince Mustafa Cevad için sıkıntılı günler baĢlamıĢtır (1917-1920). Mustafa Cevad, ağır Ģartlara ve bütün sıkıntılara rağmen eğitimine devam etmiĢ, 1918 yılında Bağdat‟a giderek Ca‟feriyye Ġbtidâîsine kayıt olmuĢtur. Bu okuldaki dersler onun seviyesine göre ileride olduğundan, Bâbü‟Ģ-ġeyh Medresesi Ġbtidâîsine geçmiĢtir.Bu arada Arapça ilimlerinde yeteneği olan ağabeyi Kâzım‟ın da yardımlarıyla eksiklerini gidermiĢtir.Mustafa Cevad Irak‟taki sıkıntılı günlerinin tesiriyle henüz gençlik yıllarında Ģiir yazmaya baĢlamıĢtı. Bu
9 Muhammed Abdülmuttalib, el-Bükâ‟, Mustafa Cevad ve Cühûdühü‟l-Lüğaviyye, Dârü‟Ģ- ġüûni‟s-Sekâfeti‟l-„Âmme, Bağdad 1987, s. 31. 10 Mehdî Zâhid, (2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Senaryo ve Yapım: Mehdî Zâhid (2010), Mustafa Cevad‟ın arkadaĢı tarihçi Prof.Dr. Hüseyin Emin‟in konuĢması. 11 Mehdî Zâhid, (2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Senaryo ve Yapım: Mehdî Zâhid (2010), Vefatından birkaç gün önce kayda alınan Mustafa Cevad‟ın kendi sesi. 12 Anistas Mari el-Kermeli,”Mustafa Cevad”, Lüğatü‟l-„Arab, Cild: VI, Cüz: 9, Bağdat 1928, s. 646. 13 Zekeriyya Türkmen, Musul Meselesi Askeri Yönden Çözüm ArayıĢları (1922-1925), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003, s. 13. 14 Mehdî Zâhid, (2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Vefatından birkaç gün önce kayda alınan Mustafa Cevad‟ın kendi sesi: “O gün Osmanlı devrindeki eğitimimin son günü oldu.” Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|