Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 53 enstitünün müdürlüğünü yaptı. 1963‟te tekrar Eğitim Fakültesindeki görevine döndü. Bu yıldan sonra hastalandı ve dersleri bırakarak 1967 yılında emekliye ayrıldı. Hastalığı fakültedeki dersleri bırakmasına neden olsa da, vefat ettiği tarihe kadar inceleme ve araĢtırmalarına devam etmiĢ, ömrünün son yıllarında da bolca eser ve makale neĢretmiĢtir. Mustafa Cevad‟ın Fransa sonrası ilmi hayatı oldukça verimli geçmiĢtir. Paris Bibliothèque Nationale Yazma Eserler ve el-Kazvînî‟nin özel kütüphanesinden istinsah ettiği yaklaĢık beĢ bin sayfa nadir metnin yanında, yüzlerce nadir elyazmasının fotoğrafını beraberinde getirmiĢti. 35 Hemen tahkik ve neĢirlerine baĢlayarak, kısa zamanda bir dizi kitap yayımlamıĢtır. Müstakil eserlerinin yanı sıra Irak‟ta ve çeĢitli Arap ülkelerinde çıkan dergi ve gazetelerde çok sayıda yazı kaleme almıĢtır. 36
Mustafa Cevad, doktorasını tarih alanında tamamlamıĢ olsa da, Arap dili ve edebiyatı Mustafa Cevad‟ın çalıĢmalarının önemli bir kısmını teĢkil eder. Yalnızca kitapları dikkate alındığında dahi, bunlar arasında Arap dili ve edebiyatının önemli bir ağırlığının olduğu görülür. Irak‟ta ve diğer Arap ülkelerindeki Ģöhretini de daha çok dil ve edebiyat sahasındaki çalıĢmalarına borçludur. Arap dili ve edebiyatı üzerine kaleme aldığı 15 kitap ve çeĢitli dergilerde neĢrettiği 200‟e yakın makale Mustafa Cevad‟ın dil ve edebiyat sahasındaki gayretlerini gözler önüne sermektedir. 37
1967 yılında tedavi maksadıyla Londra‟ya gitmiĢ, Londra‟dan döndükten sonra yeni bir tedavi talebiyle bu kez Prag‟a gönderilmiĢtir. Ardından tedavisine bir müddet Bağdat‟ta ki Ġbnü‟l-Baytâr Hastanesine devam edilmiĢtir. Yapılan tetkikler ve muayeneler iyi bir netice vermediği gibi ömrünün son iki yılında sağlığı günden güne kötüye gitmiĢtir. Mustafa Cevad 17 Aralık 1969 tarihinde Bağdat‟ta hayata veda etti. 38
35 el-Bükâ‟, a.g.e., s. 39. 36 Mustafa Cevad, “el-Muallimü‟l-Cedîd”, “Ğurfetü Ticâreti Bağdâd”, “el-Mecmai‟l-Ġlmi‟l- „Irâkî”, “el-Mecmai‟l-„Arabî”, “el-Muktetaf”, “el-Hilâl”, “el-Ma‟rife (Mısır)”, “Külliyyetü‟l- Câmiati‟l-Amerikiyye (Beyrut)”, “el-Aklâm (Irak)”, “el-„Arabî (Kuveyt)”, “el-Menâhil (Bağdad)”, “et-Türâsü‟Ģ-ġa‟bî”, “el-Beyân” ve “el-Ġ‟tidâl” gibi dergilerin yanı sıra “en-Nasr”, “el-Bilâd”, “el-Ahbâr”, el-Eyyâm”, “el-Fecrü‟s-Sâdık”, “er-Râî”, “el-Hâtip” gibi Irak gazetelerinde çok sayıda araĢtırma ve incelemesini neĢretmiĢtir; bk. el-Bükâ‟, a.g.e., s. 40. 37 Yapılan kaynak taramasında, Mustafa Cevad‟ın dil ve edebiyat sahalarında kaleme aldığı, 15 kitap, 187 makale, 3 tercüme ve 7 tahkik çalıĢması tespit edilmiĢtir; bk. Tablo 2. 38 el-Bükâ‟, a.g.e., s. 44. 54
Mustafa Cevad, Irak‟ta Osmanlı devri (940/1534-1917), Ġngiliz manda yönetimi (1920-1932), Irak HâĢimî Krallığı (1921-1958), Cumhuriyet Devri (1958- ) gibi Irak tarihi bakımından kırılma noktaları kabul edilen önemli siyasi geliĢmelere tanıklık etmiĢtir. Irak HâĢimî Krallığı, Mustafa Cevad‟ın hayatındaki en uzun ve bir ilim adamı olarak yetiĢmesinde de en önemli siyasi dönemi teĢkil eder. Mustafa Cevad‟ın yetiĢmesinde bu dönemin önemli bir etkisi vardır. Dârü‟l-Muallimîn‟den mezun olup öğretmen olarak meslek hayatına baĢlamasına, eğitim için Fransa‟ya burslu olarak gönderilmesine kadar Mustafa Cevad‟ın ilmî hayatındaki en önemli geliĢmeler krallık devrinde meydana gelmiĢtir. Bu yüzden Mustafa Cevad için, Irak HâĢimî Krallığı‟nın yetiĢtirdiği bir münevver denilebilir. Mustafa Cevad‟ın Fransa‟da hazırladığı doktora tez konusunun, Hz. Peygamberin soyundan gelen Irak kralıyla alakadar olması dikkat çekmektedir. 39 Fransa‟daki çalıĢmalarında geç Abbâsî Devleti‟nin genç müceddidi Halife Nâsır li-Dînillâh dönemi üzerinde yoğunlaĢması, Irak HâĢimî Krallığı‟nın devlet siyasetine referans olarak görülebilir. Mustafa Cevad‟ın bir ilim adamı olarak yetiĢmesinde ve bazı önemli idari mevkilere tayininde krallık devrinin mühim payı vardır. Nitekim cumhuriyetin ilanından (1958) sonra, Bağdat Üniversitesi Eğitim Fakültesi‟deki hocalık görevinin dıĢında Mustafa Cevad‟ın önemli bir idari kademeye getirilmediği görülür. Mustafa Cevad‟ın hayatındaki bazı geliĢmelerle Irak‟taki siyasi değiĢimler arasında paralellikler mevcuttur. General Abdülkerim Kâsım‟ın baĢını çektiği “Hür Subaylar” grubu, 14 Temmuz 1958‟de askeri bir darbeyle iktidarı ele geçirmiĢ, kraliyet ailesinin diğer fertleriyle birlikte Kral II. Faysal‟ı öldürerek Cumhuriyet ilan etmiĢti. 40 Mustafa Cevad‟ın Müzeler Genel Müdürlüğü vazifesinden Eğitim Fakültesi‟ndeki hocalık görevine dönmesi aynı zamana denk gelmektedir. Yine 1963 ġubatında Abdüsselâm Ârif liderliğindeki milliyetçi ve Baasçı subaylar tarafından gerçekleĢtirilen bir darbe sonucu General Abdülkerim Kasım idam edilmiĢtir. 41 Mustafa Cevad‟ın aynı yıl Ġslâm AraĢtırmaları Enstitüsü müdürlüğü görevinden alınması da dikkat çekicidir. Mustafa Cevad‟ın katkıda bulunduğu 1961 yılında basılan Delîlü‟l-
39 Siyâsetü‟d-Devleti‟l-„Abbâsiyye fî Evâhiri „Usûrihâ, Son Asırlarında Abbâsî Devleti‟nin Siyaseti baĢlıklı doktora konusunu seçmiĢtir; bk. Mehdî Zâhid, (2010), el-Allâme ed-Doktor Mustafa Cevad, [Belgesel], Mustafa Cevad‟ın kendi sesinden. 40 Marion Farouk Sluglett, Peter Sluglett, “a.g.m.”, DĠA, XIX, s. 96. 41 Marion Farouk Sluglett, Peter Sluglett, “a.g.m.”, DĠA, XIX, s. 96. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|