15.2-Amaliy mashg’ulot Un va boshqa mahsulotlar chiqishini hisoblash.
Darsning maqsadi: donni tegirmonga tayyorlash tadbirlari bilan tanishish. Talabalarga turli donlardan navli un mahsu-lotlari chiqishini hisoblashni o’rgatish.
Ishlash tartibi: ma’lumki, donni yanchish natijasida olin-gan mahsulot unning chiqish miqdori deyiladi. Unning chiqishi qayta ishlangan miqdoriga nisbatan foiz bilan belgilanadi. Bar-cha don unga to’liqligicha aylantirilganda u 100 foizlik (amalda 99,5 %) bo’lishi mumkin. Ammo bu unning sifatida bir qator nuqsonlar – g’archillash, o’zgargan ta’m, xunuk rang kuzatilishi mumkin. SHuning uchun bunday un olish qo’llanilmaydi.
Respublikamizda unni quyidagi olish usuli va chiqishi mav-jud: Bug’doy uni: 72-75 foizli – bir navli
72-78 foizli – ikki va uch navli
96 foizli – bir navli (kepakli)
Javdar uni: 63 foizli – bir navli
78-85 foizli – ikki navli
87 foizli – bir navli
95 foizli – bir navli (kepakli)
Aralash (bug’doy-javdar; javdar-bug’doy)
Bug’doy-javdar 96 foizli – bir navli
Javdar-bug’doy 95 foizli – bir navli:
Eslatma: 70% bug’doy, 30% javdardan olingan un bug’doy-javdar uni; 60% javdar, 40% bug’doydan olingan un javdar-bug’doy uni deyiladi. Quyida un tortish usuliga ko’ra un va boshqa mahsu-lotlarning chiqishi keltirilgan (39-jadval)
39-jadval
Tortish usuliga ko’ra un va boshqa mahsulotlarning chiqishi
Mahsulot
|
Bug’doy uni
|
Javdar uni
|
Aralash
|
Bir navli
75%
|
Ikki navli
72-78%
|
Uch navli
72-78%
|
Bir navli (kepakli) 96%
|
Bir navli 63%
|
Ikki navli 78-85%
|
Bir navli 87%
|
Bir navli (kepakli) 95%
|
bug’doy-javdar 96%
|
javdar-bug’doy 95%
|
Asosiy mahsulot
|
Umumiy un SHundan:
|
72-75
|
72-78
|
72-78
|
96
|
63
|
78-85
|
87
|
95
|
96
|
95
|
Oliy nav
|
72-75
|
25-65
|
25-65
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Birinchi nav
|
-
|
10-45
|
10-45
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Ikkinchi nav
|
-
|
-
|
15% gacha
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Elangan un
|
-
|
-
|
-
|
-
|
63
|
10-30
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Obdir
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
48-75
|
87
|
-
|
-
|
-
|
Kepakli
|
-
|
-
|
-
|
96
|
-
|
-
|
-
|
95
|
96
|
95
|
Qo’shimcha mahsulot
|
Ozuqaviy un
|
3-6
|
3-6
|
0-6
|
-
|
3-8
|
3-6
|
2-3
|
-
|
-
|
-
|
Kepak
|
19,3 gacha
|
19,3 gacha
|
19,3 gacha
|
1,0
|
19-26
|
18,1
|
6-7
|
2,0
|
1,0
|
2,0
|
I, II kategoriya chiqindi
|
2,0
|
2,0
|
2,0
|
2,0
|
2,0
|
2,0
|
2,0
|
2,0
|
2,0
|
2,0
|
III ktegoriya chiqindi
|
0,74
|
0,7
|
0,7
|
0,7
|
0,7
|
0,7
|
0,7
|
0,7
|
0,7
|
0,7
|
Quritish
|
0,3
|
0,3
|
0,3
|
0,3
|
0,3
|
0,3
|
0,3
|
0,3
|
0,3
|
0,3
|
Jami
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
1-vazifa: 400 tonna bug’doy donini qayta ishlab ikki navli un olishda tayyor mahsulot va chiqindilar miqdorini hisoblang.
Vazifa quyidagicha bajariladi:
Toshpiriqni bajarishda yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan foydalanib, proportsiya usulida yechiladi.
1. Umumiy un chiqishi:
2. Umumiy undan oliy nav:
3. Birinchi nav:
4. Qo’shimcha mahsulotlar, shundan ozuqaviy un:
5. Kepak:
6. I va II kategoriya chiqindilar:
7. III kategoriya chiqindilar:
8. Quritishda mahsulotning kamayishi:
Demak: 400 t bug’doy donidan ikki navli un olishda o’rtacha 260 t oliy navli, 52 t birinchi navli un olish mumkin. Bunda 86,8 t qo’shimcha mahsulotlar chiqadi. Quritishda umumiy vazndan 1,2 t kamayish kuzatiladi.
2-vazifa: 600 t bug’doy donini qayta ishlab, uch navli un olishda tayyor mahsulot chiqishini hisoblang.
3-vazifa: 350 t javdar donini qayta ishlab, ikki navli un olishda tayyor mahsulot chiqishini hisoblang.
4-vazifa: 240 t bug’doy va 160 t javdar donini qayta ishlab bug’doy-javdar uni olishda tayyor mahsulot chiqishni hisoblang.
Jihoz va meteriallar: un namunalari, jadvallar, kal-kulyator.
O’zlashtirish uchun savollar:
Aralashgan, yirik tortilgan va elangan unlar qanday olinadi.
Donni navli va yirik tortish texnologiyasini qisqacha bayon eting.
Aralash unlar qanday ahamiyatga ega?
Un tortish texnologik tizimlarini ta’riflab bering.
16-Amaliy mashg’ulot Omixta yem retsipturasini tuzish printsiplari
Darsning maqsadi: Omixta yem turlari Fizikaviy holati bo`yicha omixta yemning quyidagi turlarii mavjud: sotiluvchan, briketlangan, donalar va galet ko`rinishidagi yemlar.
Omixta yem, omixta yem turlari, sochiluvchan, briket, donador va galet ko`rinishidagi yemlar, to`liq ratsionli omixta yem, omixta yem kontsentratlari, ratsion, ozuqa birligi, almashinadigan energiya, ho`l kleykovina, ho`l protein, ratsion, texnologik jarayon, texnologik jarayonning samaradorligi.
Sochiluvchan omixta yem etarlicha bir xil maydalangshan mahsulotdir. Sochiluvchan omixta yem ishlab chiqarishda ingredientlar byog`ona aralaashmalardan tozalanadi, qobiqsizlantiriladi, maydalanadi. SHunchaday qilib tayyorlanadigan ingredientlar me`yorlagich va arlashtirgich orqali o`tkaziladi.
Briketlangan omixta yem odatda to`liq ratsionli holda ishlab chiqariladi. Briketlar sakkizburchak shaklli bo`lib, uzunligi 160 – 170 mm, kengligi 70 – 80 mm, kalinligi 30 – 60 mm. Ularni ishlab chiqarish uchun maydalangan ingredientlar bilanmaydalangan pichan aralashmasi tayyorlanadi. Olingan okuvchan massa maxsus aralashtirgichga tushadi, va bir vaqtning uzida undan me`yorlangan va tarkok melassa ham uzatiladi. Maydalangan ingredient, pichan va melassa aralashmasidan tashkil topgan massa presslarga tushadi va briketlanadi.
Donador (granulali) omixta yem ma`lum diametr va balandlikka ega bo`lgan uncha katta bo`lmagan tsilindrlarning iborat bo`lgan granula deb ataluvchi okuvchan massani namoyon qiladi. Granulalar ishlab chiqarishda 2 ta: quruq va ho`l usul qo`llaniladi. Granunali omixta yem odatda parrandalarni va xovuz baliqlarini bokishlar uchun ishlatiladi.
Galetlar. Teshikli to`g`ri burchak shaklidagi lepyoshka ko`rinishida bo`ladi. Galet ishlab chiqarish uchun avval soluvchan omixta yem olinadi, sungra undan achitqili hamir koriladi, galetlar pishiriladi va kuritiladi.
Uzidan tarkibi va yem – xashak qiymati bo`yicha omixta yem 2 ta asosiy guruxga bo`linadi: to`liq ratsionli va kontsentratlar.
Omixta yemning kimyoviy tarkibi. Normal hayot kechirish uchun zarur bo`lgan taxminan barcha moddalarni hayvonlar ozuqa moddalar orqali oladi. Hayvonlar tanasida kimyoviy elyementlarning 50 tasi topilgan: azot, uglevod, vodorod, kislorod, kal’tsiy, fosfor, natriy, kaliy, oltingugurt, temir, yod, kobaol’t, mis, marganets va boshqalar. Ularning ogirligi bo`yicha 95 foizi ugleroshd, kislorod, vodorod va azotga to`g`ri keladi. O`simliklar ham shunga uxshash tarkibga ega. Hayvonlar organizmi va o`simliklardagi tu turt elyement turli nisbatlarda bo`lib, ko`plab moddalarni hosil qiladi. Bu moddalar guruxlarga jamlangan bo`lib, ular quyidagi sxyemada keltirilgan.(1 – rasm.).
27.1.Rasm Omixta yemning kimyoviy tarkibi.
Yemdagi turli to`yimli moddalarning ahamiyati. Quruq modda. Hayvonlarni normalashtirilgan oziqlantirishni tashkil yetishda ularning quruq moddalarga bo`lgan ehtiyojini va ratsiondagi quruq modda miqdorini hisobga olish lozim. Oziq yoki ratsiondakgi quruq moddaning miqdori to`yimlilikdan dalolat buruvchi muhim ko`rsatkich hisoblanadi. Quruq moddaning iste`mol etilishi ko`plab omillarga bog`liq; ratsionligi oziqalarning turli – tumanligiga, ratsion strukturasiga (oziqlantirish tipiga), energiya kontsentratsiyasiga, oziqlarning sifatiga, ularning ta`m va fizik xossalariga, ularni yemishga tayyorlashga, mollarning mahsuldorlik darajasiga to`yimli moddalarning qay tarzda hazm bo`lishiga va hokazolarga bog`liq.
Ratsionlagi quruq moddaning hazm bo`lishi ancha qiyin bo`lsa, hayvonlar, ayniqsa yuqori mahsuldorli mollar uni shuncha kam iste`mol qilishadi. Masalan, sog’in sigirlarni oziqlantirishda ratsiondagi hazm bo`ladigan quruq modda miqdori, kamida 60 protsentni tashkil yetishi kerak. Ratsiondagi quruq moddaning hayvonlar tomonidan iste`mol etilishi, bundan tashqari, ratsion tarkibi va uning zurur to`yimli moddalar bilan balanslashtirilganiga ham bog`liq. Bu to`la qiymatli oziqlantirishning asosini tashkil etadi.
Sermahsul sigirlar ratsionning 1 kg quruq moddasiga teng keladigan energiya kontsentratsiyasiga ko`proq talabchan bo`ladi.
Dostları ilə paylaş: |