«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

Donli xomashyo va chiqindilar tavsifi
Turli ekin donlari va urug’lari, shuningdek un va yorma ishlab chiqarish sanoati chiqindilari ko’pgina omuxta yemlarning majburiy holda asosiy tashkil qiluvchi qismlari hisoblashadi.
Donli yem-xashakning katta ahamiyatga ega ekanligi uning yuqori ozuqa qiymatligidadir. yem-xashak ekini sifatida eng ahamiyatlisi makkajuxori, arpa va sulidir.
Omuxta yemdagi don miqdori don rodidan, hayvon turidan va ularning xo’jalik-ekspluatatsion guruxidan bog’liq holda o’zgarib turadi. Turli omuxta yem tarkibiga aralashma yoki alohida - alohida ko’rinishda 10 dan 50 % gacha suli, 30 dan 50 % gacha va undan ko’p arpa, 20 dan 35 % gacha va undan ko’p makkajuxori, 15 dan 30 % gacha javdar, 20 dan 30 % va undan ko’p bug’doy kushiladi.
Omuxta yem ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan donlarning sifat ko’rsatkichlari: namlik, ifloslantiruvchi aralashmalar, zararli aralashmalar, donli aralashmalar, makkajuxori uchun esa- kasallangan yoki tulakonli bo’lmagan va sutadan tukilgan donlar miqdori bilan baholanadi.
Omuxta yem ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan don normal hidga va ta’mga ega bo’lishi; zararkunandalar bilan zararlanganligi esa kanalar uchun 2-darajadan oshmasligi kerak.
Tegirmon, yorma zavodlari va elevatorlardan chiqadigan chiqindilar kontsentrlangan ozuqa va ingrediyentlar sifatida qo’llaniladi. Bu ishlab chiqarishlardan olinadigan ko’pgina chiqindilar hattoki o’zining yuqori oqsil, yog’, kletchatka va mineral moddalar miqdoriga boyligi bilan boshlangich donlardan farq qiladi.
Tegirmon va yorma zavodlarining ba’zi chiqindilari (kepak, tegirmon changi, ozuqabop un) avvalo ozuqa maqsadida ishlatiladi.
Bug’doy va javdar kepagi ulardan navli va oddiy un tortish natijasida hosil bo’lgan qo’shimcha mahsulot sifatida olinadi. Ular don qobiqlarining maydalangan bulakchalari va kurtak aralashmalarining turli kattaliklaridan iborat.
Un tortish turidan va navli unning chiqishidan bog’liq holda bug’doyni qayta ishlashda kepakning miqdori 9,5 - 18,5 %, javdarni qayta ishlaganda esa 9,0 % dan 18 % gacha yetishi mumkin. Uning tarkibida oz yoki ko’p miqdorda endosperma, va binobarin turli miqdorda kletchatka hamda kul bo’lishi mumkin.
Tegirmon changi bug’doy va javdarni maydalashdan olinadi. U mag’izning changsimon qismlari va qobiqdan aralashmasidan tashkil topgan. Ozuqa yem maqsadida oq va kul rang tegirmon changi ishlatiladi.
Ozuqa uni turli ekin donlaridan yorma olishda yoki bug’doy va javdardan bir navli un tortishda hosil bo’ladi. Ular mag’iz qismchalaridan, meva va urug’ qobiqlaridan, qisman murtakdan, agar gul qobiqli donlarga ishlov berganda - gul qobiq bulakchalaridan iborat bo’ladi.
Ozuqa uni miqdori ishlab chiqarishga tushadigan donning vazniga nisbatan olinadigan yorma turidan va navidan bog’liq holda 5-20 % gacha, bug’doy va javdardan un tortishda esa 6 – 15 % gacha yetishi mumkin.
Donli chiqindilar asosiy oziq-ovqat ekinlari donlarini don qabul qilish punktlarida, elevator, tegirmon va yorma zavodlarida donli va ifloslantiruvchi aralashmalardan tozalashdan olinadi. Omuxta yem tarkibiga donli chiqindilar bilan foydali donni 60 % gacha kiritishga ruxsat beriladi. donli chiqindilar tarkibidagi foydali donlar dev asosiy ekin donlari va donli aralashma tarkibiga kiruvchi donlarga aytiladi. Donli chikindilarning ozuqaviyligi ularning tarkibidan bog’liq holda sezilarli o’zgaradi.
Tegirmon, yorma zavodlari va elevator chikindilarini omuxta yemga kiritishning maksimal me’yori 5 – 50 % gacha qiymatda bo’ladi.
Omuxta yem xomashyosi sifatida ishlatiladigan un va yorma sanoati chiqindilari o’rnatilgan talablarni qondirishi lozim.
Bug’doy va javdar kepagi davlat standarti talablariga jabov berishi shart.
Bug’doy ozuqa uni normal hidli va ta’mli bo’lishi, rangi esa kulrang - malla bo’lishi kerak, chaykash usuli bo’yicha kislotaviyligi 5 dan oshmasligi, kuldorligi 3,5 dan past va 4 % dan yuqori bulmasligi, namligi 15% dan oshmasligi, qorakuya va qorakasov miqdori alohida - alohida yoki birgalikda 0,05% dan ko’p bulmasligi; gorchak va vyazel ham xuddi shunday 0,04 % dan oshmasligi lozim va shuning bilan birgalikda zararkunandalar bilan zarar-
langanlik ruxsat berilmaydi.
Omuxta yemga donli chikindilarni ishlatganda asosiy e’tibor zaharli aralashmalar miqdoriga qaratiladi. Ularning miqdori OZIQ - OVQAT va yem - xashak uchun belgilangan.