«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

51-rasm. L-2 x 100 elevatori

Uzatish va bazaviy elevatorlar

Uzatish elevatori. Donni bir turdagi transportdan boshqasiga qayta yuklashga mo`ljallangan (suv transportidan tyemir yo`l transportiga, tyemir yo`l transportidan suv transportiga). Ayrim hollarda elevatorlar donni tyemir yo`lda tor izdan keng izga o`zatishda qo`llaniladi. Ular tashish uchun eng arzon transport – suv transportidan foydalanish imkoniyatini beradi.
Donni tashishning eng yaxshi sxyemasi – «barja – vagon» yoki «vagon – barja» hisoblanadi. Ammo bunda yuklash – bo`shatish ishlari bilan bog’liq bo`lgan qiyinchiliklar hamda yuk ko`taruvchanligi, tyemir yo`l vagonlarida keltiriladigan don massasidan yuqori bo`lgan barjalarning turib qolishi bilan bog’liq bo`lgan ortiqcha harajatlar yuzaga keladi.
Bundan tashqari yirik bir jinsli don turkumlarini shakllantirish ham talab qilinadi. SHuning uchun uzatish elevatorining vazifasi nafaqat donga ishlov berish va transportning bir turidan ikkinchisiga o`tkazish, balki kerakli don turkumlarini shakllantirishdan ham iboratdir.
Uzatish elevatorining sig’imi taxminan 15…17 – karrali sutkalik zahirani tashkil qiladi va donni tashib keltirish jadalligiga bog’liq bo`ladi. Odatda bu elevatorlarning sig’imi 25…50 ming t bo`lib, ba`zida 100 ming tonnagacha va undan ko`proqqa oshirilishi mumkin. Bu holda uzatish elevatori bazaviyga aylanadi.


Bazis elevator. Uning vazifasi - yirik don turkumlarini saqlashdan iborat. Bu elevatorlar katta miqdorda iste`mol qilish punktlarida don oqimlarining harakatlanish yo`llarida quriladi. Ular tayyorlov korxonalarining sig’imini o`rtacha hosilga hisoblash, ya`ni donni xo`jaliklardan qabul qilish uchun kerakli bo`lgan sig’imni kamaytirish imkoniyatini beradi.
Joylashgan o`rniga qarab bazis elevatorlar jarayonlarining tavsifi aniqlanadi. Ularda rivojlangan qabul qilish – jo`natish fronti mavjud bo`ladi. elevatorlarda don tegirmon va eksport konditsiyalarigacha yetkaziladi. Bazaviy elevatorlarning sig’imi katta bo`ladi. Ularni qurish zarurati va maydonni tanlash chuqur va har tomonlama izlanishni talab qiladi.

Ko`p hollarda bazaviy elevatorlarning vazifasi uzatish elevatorlariniki bilan moslashtiriladi. Bu iqtisodiy tarafdan foydali bo`lib, bunda qo`shimcha yuklash – bo`shatish harajatlari suvda tashish tannarxining pastligi bilan qoplanadi. Uzatish elevatorlarining yuk aylanish koeffitsienti 3,6…6,0; sig’im kichik bo`lganida 10 va undan ortiq bo`ladi. Bu elevatorlarda odatda unumdorligi 175…350 t/soat bo`lgan noriyalar o`rnatiladi. Uzatish va bazaviy elevatorlar noriyalarinig yilik ish hajmi jadvalda keltirilgan.