Telman hüseynov azərbaycan Respublikasının əməkdar iqtisadçısı, iqtisad elml
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "franko-vaqon stansiya"
- 4. Firmanın xarici iqtisadi f əaliyy ətinin t ənziml ənm əsi vasit əl əri
- birin- cisi
- dxalın m əhdudla şdırılması is ə, əsas ən, yerli istehsalçıların daxili bazardan sıxı şdırılmasının qar şısını almaq, dig
- Kvota – mü əyy ən müdd ət ərzind ə konkret əmt əənin idxal v ə ixracına t ətbiq olunan d əy ər v
Telman Huseynov
540 nin istehlakçıya çatdırılması ilə əlaqədar xərclərin (yükləmə-boşalt- ma, nəqliyyat və hətta, bəzən yükün sığortalanma xərcləri) kimin tə- rəfindən ödənilməsinin əvvəlcədən şərtləndirilməsindən gedir (bax: cədvəl 21.2.) Cədvəl 21.2 Franko qiymətlərinin yaranması Məhsul göndərmə üsulundan asılı olaraq qiymətlərin növləri Qiymətə daxil edilən nəqliyyat xərcləri Məhsul göndərənin franko- anbar qiyməti Məhsulgöndərənin anbarına qədərki nəqliyyat xərcləri Yola salmanın franko- stansiya qiyməti Məhsulgöndərənin franko-anbar qiyməti üstəgəl məhsulun göndəriləcəyi stansiyaya çatdırılması ilə bağlı xərclər Yola salmanın franko-vaqon stansiya qiyməti Yolasalmanın franko-stansiya qiyməti üstəgəl məhsulun vaqona yüklənməsi ilə bağlı xərclər Franko-vaqon stansiya təyinatlı qiymət Yolasalmanın franko-vaqon stansiya qiyməti üstəgəl məhsulun təyinat aldığı stansiyaya çatdırılması ilə bağlı xərclər Franko-stansiya təyinatlı qiymət Franko-vaqon stansiya təyinatlı qiymət üstəgəl məhsulun təyinat almış olduğu stansiyada vaqondan boşaldılması ilə bağlı xərclər. stehlakçının franko-anbar qiyməti
Franko-vaqon stansiya təyinatlı qiymət üstəgəl məhsulun təyinat aldığı stansiyadan istehlakçının anbarına çatdırılması ilə bağlı xərclər Frankolardan bəzilərinin tərkibinə nəzər salaq. Məsələn, əgər is- tehsalçı öz məhsulunu istehlakçının "məskunlaşdığı" məkanda onun anbarına təhvil verirsə, bu halda bütün xərclər – yükləmə, nəqletmə, boşaltma, məhsulun korlanması riski ilə əlaqədar xərclər əmtəənin qiymətinə əlavə edilir. Frankonun bu növü «istehlakçının franko- anbar qiyməti» adlanır. Frankonun başqa bir növü «məhsul göndərənin franko-anbar qiyməti» adlanır. Bu halda, müqaviləyə görə məhsulgöndərən məh- sulunu öz anbarından istehlakçı müəssisəyə təhvil verir. Əmtəələr is- tehlakçının göndərdiyi vaqona yükləndikdən sonra alıcı müəssisənin mülkiyyətinə çevrilir. Yükün istehlakçıya çatdırılması ilə əlaqədar bundan sonrakı bütün xərclər onun (istehlakçının) üzərinə düşür. Frankonun digər bir növü də "franko-vaqon stansiya" qiyməti- dır. Bu halda, məhsulgöndərmənin şərtinə görə, yük istehlakçının
Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti
541 "məskunlaşdığı" dəmiryolu stansiyasının ünvanına istehsalçı müəs- sisə tərəfindən göndərilir. Yükü təhvil aldıqdan sonra məhsulun ba- zara və ya istehlakçılara çatdırılması ilə əlaqədar məsuliyyət və bütün qalan xərclər alıcı firmanın öhdəsinə düşür. 4. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin tənzimlənməsi vasitələri Ölkənin iqtisadi inkişaf strategiyasından və mövcud vəziyyətdən ası- lı olaraq xarici iqtisadi əlaqələrin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi həya- ta keçirilir. Bu əlaqələrin tənzimlənməsini zəruri edən amillərə, birin- cisi, ölkədə iqtisadi artıma nail olmaq və məşğulluğun təmin edilməsi aiddir. Çünki idxalın həddən artıq liberallaşdırılması nisbətən aşağı rə- qabətqabiliyyətinə malik sahələrin müflisləşməsinə gətirib çıxara bilər.
qorunması ilə bağlıdır. Bu, əsasən, ayrı-ayrı sənaye sahələrinin prioritet inkişafı ilə əlaqədar olur. Həm yerli bazar, həm də xarici bazar üçün sə- naye məhsullarının istehsalı iqtisadi cəhətdən stimullaşdırıla bilər. Belə ki, yeni sahələrin inkişafının ilk dövrlərində bu sahədəki firma və müəssisələrin rəqabətqabiliyyəti nisbətən aşağı olur. Üçüncüsü, ölkəyə xarici investisiyanın cəlb edilməsi məqsədilə idxalın məhdudlaşdırıl- ması, investisiya idxalının stimullaşdırılması həyata keçirilə bilər. Bütövlükdə, xarici iqtisadi əlaqələrin tənzimlənməsi ölkənin iqti- sadi və siyasi mövqeyinin möhkəmləndirilməsi ilə əlaqədardır. Bu baxımdan tədiyə balansının tənzimlənməsinin böyük əhəmiyyəti var- dır. Çünki tədiyyə balansının vəziyyəti valyuta kursuna, ölkənin iqti- sadi inkişafına ciddi təsir göstərən bir amildir. Bazarda qiymətləri tənzimləmək, yerli istehsalçıların müəyyən məhsul istehsalı üzrə sti- mullarını azaltmaq, onların müəyyən məhsul istehsalını və satışını xaricdən ölkəyə keçirməsi məqsədilə ixracın həddi məhdudlaşdırıla bilər. dxalın məhdudlaşdırılması isə, əsasən, yerli istehsalçıların
Yuxarıda qeyd olunan məqsədlərə nail olmaq üçün firmaların xarici iqtisadi fəaliyyətinin tənzimlənməsi müxtəlif vasitələrlə həyata keçirilir. Həmin vasitələrin bir hissəsi yalnız məhsulların qiymətinə, bir hissəsi isə, həm də onların həcminə təsir göstərirlər.
Telman Huseynov
542 Ölkədə xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsi vasitələrini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar. Birincisi, iqtisadi proseslərə təsir istiqamətləri baxımından tənzimləmə tədbirləri proteksionist və liberal tədbirlərə bölünür. Proteksionist tədbirlər daxili bazarın xarici rəqabətdən qorunmasına yönəlir. Liberal tədbirlər isə əksinə, xarici ticarətdə maneələrin ara- dan qaldırılmasına istiqamətlənir ki, bu da daxili bazarda xarici firma və müəssisələr tərəfindən rəqabəti gücləndirir.
zibati üsullara xarici iqtisadi fəaliyyətin lisenziyalaşdırılması, kvota- laşdırılması, valyuta tənzimlənməsi və s.-ni aid etmək olar. qtisadi tənzimləmə üsulları iqtisadi proseslərə onun iştirakçılarının iqtisadi maraqları vasitəsilə təsirə əsaslanır. Bunlara gömrük rüsumlarını, standartların tətbiq edilməsini, inzibati maneələrin aradan qaldırılma- sını, xidmətlərin məhdudlaşdırılmasını, valyuta kursunun idarə edil- məsini, vergi mexanizmini və s.-ni aid etmək olar. xrac-idxal əməliyyatlarının məhdudlaşdırılmasının ən geniş yayılmış formalarından biri kvotaların müəyyən olunmasıdır. Kvota – müəyyən müddət ərzində konkret əmtəənin idxal və ixracına tətbiq olunan dəyər və natural ifadədə yol verilə bilən məhdudiyyətləri əks etdirir. Onun tətbiqi yerli istehsalçıların yerli bazarda təmin edilmiş paya sahib olmaları ilə nəticələnir. d- xal kvotalarının tətbiqi nəticəsində adətən ixracatçı-firmalar məh- sul vahidinə daha çox gəlir əldə edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, idxal kvotaları heç də həmişə yerli istehsalçıları müdafiə etmək məqsədi güdmür, onlardan, bəzən, xarici iqtisadi siyasətin vasitəsi kimi də istifadə edirlər. dxal kvotaları müxtəlif ölkələr üzrə müəyyən edilir və bununla da idxalın bir və ya məhdud sayda öl- kədən asılılığı aradan qaldırılır. Digər tərəfdən, kvotalar müəyyən edilərkən ölkə öz məhsulunu kvota verdiyi ölkəyə ixracı ilə bağlı danışıqlarda ondan (kvotadan) bir vasitə kimi istifadə edir. Qeyd edilənlərlə yanaşı, idxal kvotasının mənfi tərəfi onunla əlaqədardır ki, bir ölkədə istehsal olunmuş məhsulun digər ölkənin kvotası da- xilində üçüncü ölkəyə gətirilməsi hallarının müəyyən olunması və bunun qarşısının alınması işi nibətən çətin olur.
Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|