Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti
535
Kreditə
ixrac faktiki mə
hsul ixracından sonra haqqı müə
yyə
n
şə
rtlərlə və hər hansı müddət ərzində ödənilən məhsulların ixra-
cını nə
zə
rdə
tutur.
Azərbaycan Respublikasının dövlət müəssisələri və əmlakında
dövlətin payı 50 faizdən az olmayan digər müəssisələr məhsulların
kreditə ixracını, bağlanan müqavilələrin qtisadi nkişaf Nazirliyin-
də qeydiyyatdan keçirməklə aparırlar. Digər müəssisələr isə, məh-
sulların kreditə ixracını yalnız gömrük orqanlarında bəyan etməklə
həyata keçirirlər. Əgər bu zaman ixrac olunan məhsulun istehsalçısı
dövlət müəssisəsidirsə, onda bu məhsulun dəyəri dövlət müəssisəsi-
nə tam ödənildikdən sonra ixrac oluna bilər.
Təkrar ixrac (reeksport) əməliyyatları ölkənin gömrük ərazi-
sinə daxil olan xarici mənşəli malları yenidən emal etmədən digər
xarici ölkələrə ixracını nəzərdə tutur. Belə əməliyyatlar üzrə bağ-
lanmış müqavilələr Azərbaycanın beynəlxalq öhdəliklərində tələb
olunan hallarda qtisadi nkişaf Nazirliyində qeydiyyatdan keçiril-
məklə, digər hallarda isə gömrük orqanlarında bəyan edilməklə icra
olunur.
Konsiqnasiya yolu ilə ixrac əməliyyatları xarici subyektlərlə bağ-
lanmış müqavilələrə əsasən respublika hüdudlarından kənarda müəy-
yən müddət ərzində satmaq məqsədilə məhsulların ixrac edilməsidir.
Konsiqnasiya komisyon şərtləri əsasında ticarətin formalarından
biridir. Lakin konsiqnasiya adi komisyon ticarəti deyil və ondan prin-
sipial şəkildə fərqlənir: adi komisyon ticarətindən fərqli olaraq əm-
təənin qiymətini əmtəəni ixrac edən (konsiqnat) firma deyil, onun
satışını həyata keçirən xarici firma (konsiqnator) müəyyən edir.
Konsiqnasiya ticarəti üçün ayrılan müddət əmtəələrin gömrük or-
qanlarında bəyan edildiyi gündən etibarən 180 günə qədər müəyyən
olunur. Satışdan əldə olunan vəsaitlər məhsullar satıldıqca 10 bank
günündən gec olmayaraq məhsul ixrac edənin ölkədəki bank hesabı-
na daxil olmalıdır. Məhsullar yuxarıda göstərilən müddətdə satılma-
dıqda 30 gün ərzində ölkəyə geri qaytarılır. Dövlət müəssisələri tərə-
findən məhsulların konsiqnasiya yolu ilə ixracı üzrə, bağlanan müqa-
vilələri qtisadi nkişaf Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilməklə aparı-
lır. Digər müəssisələr məhsulların konsiqnasiya yolu ilə ixracını yal-
nız gömrük orqanlarında bəyan etməklə həyata keçirirlər. Bu zaman
Telman Huseynov
536
ixrac olunan məhsulun istehsalçısı dövlət müəssisəsidirsə, onun də-
yəri istehsalçıya tam ödənilməlidir.
Müvə
qqə
ti ixrac ə
mə
liyyatları – xarici ölkə
lə
rdə
xidmə
t göstə
-
rilmə
si, lizinq ə
mə
liyyatlarının aparılması, sə
rgilə
rdə
, yarmarka-
larda iş
tirakı və
s. üçün mə
hsulların – yenidə
n iş
lə
nmə
də
n – ölkə
-
yə
qaytarılması şə
rtilə
ixracıdır. Dövlət müəssisələri tərəfindən məh-
sulların müvəqqəti ixracı əməliyyatları üzrə bağlanan müqavilələr qti-
sadi nkişaf Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilməklə, digər müəssisələr
tərəfindən isə gömrük orqanlarında bəyan edilməklə icra olunur.
dxal əməliyyatları da ixrac əməliyyatlarına müvafiq olaraq növlərə
ayrılır. dxalla məşğul olan firmaların idxal etdikləri məhsulların göm-
rük dəyərlərinə nəzarəti gömrük orqanları həyata keçirir.
Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətində qeyd edilən idxal-ixrac əmə-
liyyatları ilə yanaşı, barter, kooperasiya əməliyyatları və sərhədyanı
ticarət də mövcuddur.
Barter ə
mə
liyyatları də
yə
ri ödə
nilmə
də
n ekvivalent mə
bləğ
də
qarş
ılıqlı ə
mtəə
(mə
hsul) mübadilə
sini nə
zə
rdə
tutur. Barter əmə-
liyyatlarında ekvivalent məbləğində məhsulların göndərilməsi və
alınması müddəti 90 günə qədər müəyyən olunur. Ekvivalent məb-
ləğdə qarşılıqlı əmtəə mübadiləsi əgər göstərilən müddətdə başa çat-
mazsa, onda hesablaşma müqavilədə göstərilən valyuta ilə 10 bank
günü ərzində yerinə yetirilməli və vəsait ixracatçının ölkədəki bank
hesabına köçürülməlidir. Əgər qeyd edilən müddətlər ərzində ekviva-
lent məbləğdə əmtəə alınmadıqda və qarşılıqlı hesablaşma aparılma-
dıqda alınmamış əmtəənin dəyəri gizlədilmiş gəlir hesab edilir və fir-
ma buna görə məsuliyyət daşıyır. Barter əməliyyatları üzrə göndəri-
lən və ya gətirilən məhsulların gömrük bəyannamələrinin bir nüsxəsi
əmtəə bəyan olduğu tarixdən etibarən 7 gün ərzində gömrük orqan-
ları tərəfindən müvəkkil banklara və qtisadi nkişaf Nazirliyinə gön-
dərilir. Bütün müəssisələr tərəfindən bağlanmış barter müqavilələri
qtisadi nkişaf Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilməklə realizə oluna
bilər.
Kooperasiya ə
mə
liyyatları xammal, yarımfabrikatlar, mə
mu-
latların bu və
ya digə
r (tə
mir, emal, son mə
hsul şə
klinə
gə
tirmə
,
qablaş
dırma və
s.) mə
qsə
dlə
müvə
qqə
ti olaraq ixracını və
ya
idxalını nə
zə
rdə
tutur.