Telman orucov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
62 Qlobalaşmanın mahiyyəti özlüyündə transsərhəd xarakterli hərəkətlərin səviyyəsinin yüksəlməsi prosesindən və ya sərhədlərin artan şəffaflığından ibarətdir. Onun təzahürləri informasiyanın, pulun, maddi və qeyri-maddi obyektlərin dövlət sərhədini keçən yerdəyişməsində özünü büruzə verir. Qloballaşma pullar və mallar üçün sərhədsiz olan dünya birliyinin mövcudluğunu nəzərdə tutur və bu nöqteyi-nəzərdən kommunistlərin «İnternasional»ındakı «Köhnə dünyanı dağıdıb, öz yeni dünyamızı quracağıq» şüarından fərqli olaraq hərfi mənadakı dağıntılara ehtiyac duymadan köhnə, arxaik stereotipləri, dünyabaxışları aradan götürərək, yeni, öz tələblərinə uyğun gələn modellərin tətbiqini zəruri sayır, lakin dünyanı dəyişmək, yeniləşdirmək məqsədini də gizlətmir. Milli dövlətlərə bölünmüş dünya bu prosesdə öz konfiquryasiyasını dəyişərək, sərhədlərin mövcudluğu şəraitində belə iqtisadi cəhətdən birləşməyə, inkişaf etdirməyə, özünü insanlara ləyaqətli həyat bəxş edən məkana çevirməyə cəhd edir. Buna doğru irəlilədikcə, qloballaşma bəşər övladının həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq imkanları yaradır. Bu nəcib işə isə başqa ad vermək mümkün deyildir. Qarşılıqlı iqtisadi münasibətlərdən, dünya ticarətindən dövlətlər, xalqlar daim faydalanmışdır, bu həm də xalqların yaxınlaşmasına, ünsiyyət yaratmasına, bir-birlərini yaxından tanımalarına yol açmışdır. Xalqlar arasında, Qərblə Şərq arasındakı əlaqələri yaratmaq və gücləndirmək nöqteyi-nəzərindən Makedoniyalı Aleksandrın və Çingizxanın islahatları və yaratdıqları imperiyalar öz ənənəvi neqativ qiymətlərini dəyişərək, bir qədər cəzbedici çalarlar alır. Birincinin işğalları Qərblə Şərqin vəhdətinə can atan ellin dünyasının yaranmasına, ikincinin imperiyası isə Uzaq Şərqlə Avropanı ticarətə qovuşduran «İpək yolunun» təhlükəsiz və daha səmərəli fəaliyyət göstərməsinə, həqiqi ticarət arteriyasına çevrilməsinə şərait yaratmışdı. Asiyalılar dəniz ticarəti sahəsindəki geniş fəaliyyətləri ilə yanaşı, naviqasiyanın və onda tətbiq ehtiyaclarından doğan dəqiq elmlərin inkişafına samballı töhvə vermişlər. Kolumbun Yeni Dünyanı kəşf etməsindən sonra zəngin bir sivilizasiyanın məhvinə səbəb olan istilalar baş versə də, Atlantik okeanının hər iki sahilində yerləşən qitələrin bir-biri ilə ticarət əlaqələri və təsərrüfat təcrübəsi mübadiləsi, Amerikadan Avropaya tanış olmayan mühüm ərzaq bitkilərinin gətirilib, Köhnə Dünyada yayılması ümumən bəşəriyyətin daha uğurlu inkişafı üçün şərait yaratdı. Ölkələr, xalqlar arasındakı əlaqələr, ünsiyyət və əməkdaşlıq ümumən bəşəriyyətin hərtərəfli irəliləyişində mühüm rol oynamışdır. Avropalılar və amerikalılar Yaponiyaya daxil olub, onu dünyaya açdıqları kimi, daim izolyasiyada yaşamağa üstünlük verən və feodalizmin sarsılmaz bastionuna çevrilən bu adalar ölkəsi də dünyanı özləri üçün açmış, tarixən olduqca qısa müddətdə böyük elmi, texniki inkişaf, sənaye inqilabı yolu keçmiş, qərbləşməyə yol açan Meyci inqilabından heç bir əsr belə keçməmiş, başqa sözlə, XX əsrin ortalarında öz «iqtisadi möcüzəsi» ilə dünyanın təəccübünə səbəb olmuşdu. Bu tarixi faktlar dünyanın birliyinə, birləşməsinə aparan qloballaşmanın mahiyyətini daha yaxşı anlamağa kömək edir. İndiki proseslər isə muasir dünyanı qarşılıqlı surətdə bir-birindən asılı etmişdir. Ona görə də qloballaşma dünyanın sıxılmasına yol açması ilə yanaşı, 63 qlobal qarşılıqlı asıllığa bütöv bir şey kimi baxan dünya şüurunun intensifikasiyası kimi düşünülür. «Qarşılıqlı asılılıq» çoxlu formalarda olmaqla, siyasi, diplomatiya, sosial, iqtisadi və mədəniyyət sahələrini əhatə edir və dövlətləri məcbur edir ki, bütün bu qarşılıqlı asılılıqlar kompleksini idarə etmək məqsədi ilə əməkdaşlıq etsinlər. Bu konteksdə qloballaşma bütün dünyanın ən yeni kommunikasiya və informasiya texnologiyaları əsasında maliyyə-iqtisadi, ictimai-siyasi və mədəni əlaqələrə cəlb edilməsi deməkdir. İqtisad elmində qloballaşmanın bir neçə istiqamətləri qeyd edilir. Bu hər şeydən əvvəl maliyyə qloballaşmasıdır, qlobal müəssisələrin təşəkkül tapmasıdır, iqtisadiyyatın regionlaşması, dünya ticarətinin intensifikasiyasıdır, konvergensiyaya olan meyldir. Bu proses hər şeydən əvvəl iqtisadi məzmuna malikdir, dünyanın regionlarının maliyyə, kommersiya və ticarət müstəvisində bərabərləşdirilməsi, düzləndirilməsidir. Bu bərabərləşmə hər şeydən əvvəl rəqabət imkanlarının bərabərliyini nəzərdə tutur. Qloballaşma dünya ölkələrinin iqtisadi cəhətdən qarşılıqlı asılılığı ilə yanaşı həm də kapitalın beynəlxalq axınına təkan verir, texnologiyaların yayılmasını sürətləndirir və genişləndirir. Bu vaxt ölkələrin qarşılıqlı asılılığının güclənməsi ilə müşayiət olunan transmilliləşmənin sürətlənməsi də vacib şərtə çevrilir. Bunlar ona gətirib çıxarmışdır ki, artıq XX əsrin sonunda heç bir dövlət real suverenliyə və müstəqilliyə malik deyildi. Sərhədlərin şəffaflığının və bir çox atributlardan dövlətlərin özlərinin məhrum olmağının bariz nümunəsini biz Avropa İttifaqının timsalında aydın görürük. Qurumun əhatə etdiyi 27 ölkə arasındakı münasibətlər digər ölkələr arasında mövcud olan, əvvəllər isə öz aralarındakı münasibətlərdən kəskin surətdə fərqlənir. İttifaqın köhnə üzvlərinin artıq hamısı, yeni üzvlər isə tədricən vahid valyuta sisteminə keçərək, iqtisadi qaydaları nizamlayan geniş qanunlar kompleksi yaradılmışdır. Ümumi miqrasiya sərbəstliyi beynəlxalq əmək bölgüsünə də əsaslı təsir göstərmiş, işçi qüvvəsinin başqa ölkələrdə öz istifadə imkanını tapmasına şərait yaratmışdır. Beləliklə, dünyanın inkişafında müşahidə edilən iqtisadi dominanta qloballaşmanın həyata keçirilməsində mühüm faktora çevrilmişdir. Bu prosesin istehsal münasibətlərinə təsirini əks etdirən cəhətlərdən biri istehsalın özünün təyinatının və məqsədinin klassik formulasının dəyişilməsidir. Dəyər (əmtəə) istehsalı tədricən öz yerini istehlak dəyəri (məhsul) istehsalına verir. Kapitalist münasibətlərinin iqtisadi mahiyyətini əks etdirən bu günki qloballaşma özünü sosiallaşmanın ümumi mahiyyətini əks etdirən xüsusiyyət kimi də göstərir, çünki qloballaşmanın həqiqi mahiyyəti həm də sosial münasibətlərin bütün məzmununda, məhz insanın məqsəd və özlüyündə məqsəd olduğunu təsdiq etməkdən ibarətdir. Qloballaşma fenomeninin müsbət cəhətlərindən biri elmin və elmi nailiyyətlərin inkişafına şərait yaratmasıdır. Doğrudan da bəşəriyyət özünün mövcud olduğu minilliklər ərzində ilk dəfə faktiki olaraq bütövlüyə, qarşılıqlı əlaqədə olan bir kompleksə çevrilir, beləliklə əsasən əvvəlki nominal birlik durumunu arxada qoyur. Sivilizasiyalaşma prosesi qlobal miqyasda öz universallığını nümayiş etdirir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|