Tema:Ǵárezsizlik jıllarında mámleket basqarıwı sistemasında ámelge asırılǵan reformalar Joba

Tema:Ǵárezsizlik jıllarında mámleket basqarıwı sistemasında ámelge asırılǵan reformalar

Joba:
1. Ǵárezsizlik jıllarında Ózbekstanımız basıp ótken rawajlanıw jolı.
2. Jergilikli ózin ózi basqarıwdıń dúziliwi.
3. Ǵárezsizlik jıllarında mámleket basqarıwı sistemasında ámelge asırılǵan reformalar.
Paydalanılǵan ádebiyatlar
Ǵárezsizlik jıllarında Ózbekstanımız basıp ótken rawajlanıw jolı
Mámleketimiz bunnan 19 jıl aldın óz ǵárezsizligin járiyalay otirip, tariyxıy rawajlanıwdıń jańa basqıshına qádem qoydı. Ótken dáwir dawamında basıp ótken quramalı, usı waqıtta dańqlı jolımızǵa názer taslar ekenbiz, watanımız ozodligi qanshelli mashaqatlı hám tınımsız gúresler, xalqımızdıń qanday salmaqli hám janbazona miyneti ornına qolǵa kiritilgeni, ǵárezsiz rawajlanıwımız dawamında ámelge asırǵan jumıslarımız, erisken nátiyjelerimiz eriksiz kóz ońımızdan ótedi. Bul haqqında sóylegende, eń dáslep ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında jurtımızda qanday salmaqli jaǵday húkim súrgenin esta saqlaw hám oyda sawlelendiriwge tuwrı keledi. Ekenin aytıw kerek, burınǵı sovet sisteması qatań oraylastırılǵan halda joybarlaw hám bólistiriw usılına tiykarlanǵan edi. Áne sol sistemaǵa tán bolǵan illetler menen bir qatarda respublikamız ekonomikasınıń biryoqlama rawajlanıp, shiyki zat tayarlawǵa jóneltirilgani, ekonomikaǵa, ekologiya hám xalıq genofondiga ólimli tásir ótkeretuǵın paxta jalǵızhokimligining úlken dárejege jetkeni sol waqıtta jurtımızdaǵı jaǵdaynı jar yoqasiga alıp kelip qoyǵan edi.
Oǵada úlken tábiyiy, mineralxomashyo hám miynet resurslarına, insaniy potencialǵa ıyelewine qaramay, respublikamız burınǵı SSSRda adamlardıń turmıs dárejesi, social hám gumanitar tarawlar rawajlanıwı boyınsha aqırǵı orınlardan birinde turar edi. Bunday sharayatta ekonomikanıń ólimli túrde krizisqa júz tutıwı hám inflyatsiyaning oǵada keskin dárejede ósip ketiwine shek qoyıw, qáliplesken xojalıq, islep shıǵarıw hám finanslıq baylanıslardıń pútkilley izdan shıǵıwına toqtatıw beriw, jumıssızlıqtıń jáne de artıp ketiwine jol qoymaw ayrıqsha zárúrli áhmiyet kásip etar edi.
Prezidentimiz Islam Karimov tárepinen áne sol jaǵdaylardıń barlıǵı itibarǵa alınıp, ǵárezsizliktiń dáslepki kúnlerinen baslap dúnya tájiriybesin hár tárepleme úyreniw tiykarında mámleketimizde social jóneltirilgen bazar ekonomikasına tiykarlanǵan ashıq demokratiyalıq mámleket qurıw programması islep shıǵıldı. Ol jaǵdayda milliy urfodat hám dástúrlerinemizni saqlapavaylash hám jáne de bekkemlew, ulıwmadunyalıq qádiriyatlarǵa húrmet menen munasábette bolıw arqalı Ózbekstannıń jáhán jámiyetshiligi menen uyqas hám sáykes rawajlanıwına bólek itibar qaratildi. Mámleketimiz basshısı «Ózbekstannıń 16 jıllıq ǵárezsiz rawajlanıw jolı» qollanbasında xalqımız basıp ótken milliy rawajlanıw jolin tereń analiz etip, buǵan baylanıslı eki tariyxıy dáwir zárúrli orın tutqanın hár tárepleme tiykarlab bergen edi. Áwele, ótiw dáwiri hám milliy mámleketshilik tiykarların qáliplestiriw menen baylanıslı birinshi náwbettegi reforma hám ózgerislerdi óz ishine alǵan dáslepki basqısh - 1991 jıldan 2000 jılǵa shekem bolǵan dáwir mámleketimiz hám xalqımız turmısında kútá úlken hám úlken, shın mániste tariyxıy ız qaldırǵan dáwir boldı. Usınıń menen birge, mámleketimizdi aktiv demokratiyalıq jańalaw, reformalaw hám modernizaciyalaw dáwiri - 2001 jıldan búgingi kunge shekem bolǵan múddetti óz ishine alǵan náwbettegi basqısh bolsa ekonomikamızdı turaqlı rawajlandırıw, siyasiy turmısımızdı, nızamshılıq, sudhuquq sisteması jáne socialgumanitar tarawlardı izbe-iz reformalaw, xalıq turmıs dárejesiniń turaqlı ósip barıwın támiyinlew boyınsha jáne de zárúrli áhmiyet kásip etdi. Bul haqqındada sóz barǵanda, ǵárezsizlik jıllarında erisilgen barlıq tabıs hám shekler - eń dáslep, mámleketimiz ekonomikasın reformalaw, erkinlestiriw hám modernizaciyalaw, onıń strukturalıq dúzilisin diversifikatsiya qılıw boyınsha waqıtında baslanǵan, hár tárepleme puqta oylanǵan, uzaq perspektivaǵa mólsherlengen siyasattiń nátiyjesi ekenine tákirartakror isenim payda etemiz. Prezidentimiz Islam Karimov tárepinen islep shıǵılǵan, dúnyada ózbek modeli retinde tán alınǵan Ózbekstannıń ayriqsha rawajlanıw jolı, onıń abzallıqları haqqında jáhán daǵı abıraylı siyasatshı hám ekonomistler, ekspert hám analizshiler tárepinen kóplegen shın pikirler, joqarı bahalar bildirilgen. Tiykarǵı negizin ekonomikanıń ideologiyadan xoliligi, siyasattan artiqmashliǵin názerde tutatuǵın pragmatik ekonomikalıq siyasat ; mámlekettiń bas reformashılıq wazıypasın óz moynına alıwı ; nızam ústinligin támiyinlew; kúshli social siyasat aparıw ; reformalardı basqıshmabosqich ámelge asırıw sıyaqlı ataqlı bes princip quraytuǵın bul rawajlanıw modeli ásirese 2008 jılda baslanǵan jáhán finanslıqekonomikalıq daǵdarısı sharayatında óziniń qanshelli tuwrı ekenin taǵı bir bar tastıyıqladı.
Ǵárezsizlik jıllarında mámleket basqarıw hákimiyat tupten isloh etildi. Áwele, burınǵı Birlespe dáwirinde iskerlik júrgizip kelgen Ózbekstan mámleket hákimiyatınıń atqarıw etiwshi hám basqarıwshı joqarı organı Ministrler Sovetining mártebesi tupten ózgertirildi. 1990 jıl 24 martda Ózbekstanda prezidentlik lawazımı shólkemlestiriw etilgennen keyin turmıstıń ózi atqarıw etiwshi húkimet mártebein ózgertiwdi talap etdi. 1990 jıl 15 noyabrde Ózbekstan Prezidentiniń " Ózbekstan SSR Prezidenti janındaǵı ministrler Mákemesiniń quramın tastıyıqlaw tuwrısında" pármanı shıqtı. Oǵan muwapıq Ózbekstan Prezidenti janında ministrler Mákemesi tuzildi, Prezident onıń Baslıǵı boldı. Respublikada vitse Prezident lawazımı shólkemlestiriw etilip, onıń moynına ministrler Mákemesine basshılıq qılıw jáne onıń jumısın uyushtirish wazıypası júklendi. 1992 jıl 4 yanvarda vitsePrezident lawazımı tamamlanıldı hám Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń Bas ministri lawazımı shólkemlestiriw etildi. Bas ministr moynına ministrler Mákemesine basshılıq qılıw, onıń jumısın shólkemlestiriw wazıypası júklendi. Ózbekstanda mámleket Ijroiya hákimiyattı jetilistiriwde Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyası zárúrli faktor boldı. Konstitutsiyaning 98 statyasına muwapıq ministrler Mákemesiniń quramı Ózbekstan Respublikasınıń Prezidenti tárepinen qáliplestiredi. Ózbekstan Respublikası Bas ministri kandidati Prezident usınısına qaray Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń palatalari tárepinen kórip shıǵıladı hám tastıyıqlanadi. ministrler Mákemesi aǵzaları quramına Bas ministr, onıń orınbasarları, ministrler, mámleket komitetleri baslıqları hám Qaraqalpaqstan Respublikası ministrler Sovetiniń baslıǵı kiredi. ministrler Mákemesi Ózbekstan Respublikasınıń húkimeti bolıp, Atqarıw etiwshi húkimet bolıp tabıladı. Onıń wazıypaları :
-davlat byudjetin islep shıǵadı hám Joqarı Jıynalısqa usınıs etedi hám de onıń orınlanıwın támiyinleydi; Joqarı Jıynalısqa mámleket byudjetiniń orınlanıwı haqqında esabat beredi;
-yagona finans, kredit hám rul siyasatı júritiliwinı támiyinleydi;
-madaniyat, pán, bilimlendiriw, social támiynat, ekologiya salasındaǵı birden-bir mámleket siyasatı júritiliwinı támiyinleydi;
-mamlakatni qorǵaw, mámleket qawipsizligi, sırtqı siyasatti ámelge asırıwdı támiyinlew boyınsha ilajtadbirlarni ámelge asıradı ;
-qonuniylik, puqaralardıń huqıqları hám erkinliklerin támiyinlew, jeke menshik hám jámiyetlik rejimin qorǵaw, ayıpkerlikke qarsı gúres boyınsha ilajtadbirlarni ámelge asıradı ;
-ekonomikanıń, social hám ma'nayiy tarawlardıń nátiyjeli iskerligine basshılıq etedi;
-Ózbekstan Respublikası nızamları, Joqarı Jıynalıs qararları Prezident húkimleri, qararları hám buyrıqları atqarılıwın támiyinleydi;
-barcha organlar, kárxanalar, mákemeler, shólkemler, lawazımlı shaxslar hám puqaralar tárepinen orınlanıwı májburiy bolǵan qararlar hám buyrıqlar shıǵaradı.
Reformalar processinde ministrler Mákemesiniń quramı barǵan sayın rawajlanıwlasıp, qısqartirib barıldı. Eger 1990 jıl 30 martda Respublika ijroiya hákimiyat 41 kisiden ibarat etip dúzilgen bolsa, 1995 jıl 5 mayda ministrler Mákemesi 35 kisiden ibarat etip tuzildi. 2000 jıl 11 fevralda bolǵan Ekinshi shaqiriq Ózbekstan Respublikasınıń Joqarı Jıynalısı Prezident usınısına kóre ministrler Mákemesi quramın 34 kisiden Bas ministr, Bas ministrdiń birinshi orınbasarı, 8 dana Bas ministr orınbasarları, 15 dana ministr hám 9 dana mámleket komitetleri baslıqlarınan ibarat etip tastıyıqladi. 2003 jıl 2425 arrel kúnleri bolıp ótken Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń XI sessiyasında qabıl etilgen " Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyasına ózgerisler" hám qosımshalar kirgiziw tuwrısında" gi Nızamǵa muwapıq ministrler Mákemesiniń quramı, onı dúziw hám tastıyıqlaw tártibi ózgertirildi. Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası 89 statyasınıń " Ózbekstan Respublikası Prezidenti áyne waqıtta ministrler Mákemesiniń Baslıǵı esaplanadı" delingen bólegi alıp taslandı. ministrler mákemesi quramında Baslıq lawazımı bolmaydı. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń usınısına qaray Ózbekstan Respublikasınıń Bas ministri kandidatin aldın Nızamshılıq palatasında, keyininen Senatda kórip shıǵıladı hám tastıyıqlanadi. ministrler Mákemesiniń basqa aǵzaları bolsa Bas ministrdiń usınısına qaray Ózbekstan Respublikası Prezidenti tárepinen tastıyıqlanadi. Vu jaǵday mámleketimizde ámelge asırılıp atırǵan demokratiyalıq processlerdi jáne de tereńlestiriwge kómeklesedi. Bas ministrdiń, húkimet hám pútkil húkimet sistemalarınıń kepillikleri asadı, juwapkerligi kúshayadi.
Paydalanılǵan ádebiyatlar

1.