Tema: Mádeniyat hám kórkem óner mákemeleri finansı funkciyası, wazıypaları hám onıń qásiyetleri. Joba

Tema: Mádeniyat hám kórkem óner mákemeleri finansı funkciyası, wazıypaları hám onıń qásiyetleri.
Joba

1. 
   Mádeniyat hám kórkem óner mákemeleri finansı funkciyası, wazıypaları hám onıń qásiyetleri
   
2. 
   Mádeniyat hám kórkem óner mákemeleri finansınıń ekonomikalıq mánisi
   
3. 
   Mádeniyat hám kórkem óner mákemeleri finansın rejelestiriw hám qadaǵalaw
   

Kirisiw
Jańa Ózbekstanda mádeniyat orayları iskerligin tupten reformalaw processlerinde tarawdı finanslıq támiynlewdiń jańasha sistemasın jáne de jetilistiriw maydanınan bir qansha ámeliy ilajlar ámelge asırılıp kelinip atır. Sebebi, búgingi bazar sharayatı mádeniy-aǵartıwshılıq tarawdıń materiallıq bazasın bekkemlew.
Házirgi global ekonomika mádeniyat hám kórkem óner tarawına da tásir kórsetipgine qalmay, tarawdı finanslıq támiynlewdiń tiykarǵı faktorların hár tárepleme integraciyalawdı talap etedi. Kúshli jáhán bazarınıń ulıwma qásiyetine Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev tómendegishe pikir bildirgen edi.
Jáhán bazarındaǵı ekonomikalıq jaǵday quramalılasdı, mámleketler ortasındaǵı ekonomikalıq munasábetler tábiyaatı tupten ózgerdi. Ekonomikalıq báseki asa kúsheyip, barǵan sayın keskin hám shápáátsiz tús alıp atır. Bunday ekonomikanıń úzliksiz rawajlanıwlasıp barıwın támiyinleytuǵın mexanizmlerdi engiziw, turaqlı ekonomikalıq rawajlanıw menen baylanıslı wazıypalardı puqta belgilep alıw máselesi aktual áhmiyetke iye bolıp atır. Zotan, milliy rawajlanıw strategiyasınıń ústin turatuǵın baǵdarlarınan biri de sonnan ibarat. Ámeliy nátiyjelilik, insan mápleri hám taǵı bir bar insan mápleri - ekonomikalıq reformalarımızdıń ózek máselesi bolıp tabıladı. Búgingi kúnde ekonomikanı jáne de rawajlandırıw boyınsha aldımızda qatar strategiyalıq wazıypalar turıptı. Olardıń barlıǵı ústin turatuǵın áhmiyetke iye esaplanadı.
Jańa Ózbekstanda ámelge asırılıp atırǵan islohatlarning strategiyalıq wazıypaların islep shıǵıwda barlıq tarawdıń finanslıq támiynlew dárekleriniń faktorların ápiwayılastırıw hám rawajlandırıw, usınıń menen birge olardıń sanın hám sapasın asırıw zárúr. Mádeniyat orayları Ózbekstan Respublikası Mádeniyat ministrligi hám bir neshe juwapker shólkem hám keńseler tárepinen finanslashtiriladi.
Soniń menen birge, Mádeniyat orayları iskerligin finanslıq támiynlew dárekleri:
Ózbekstan Respublikası Mámleket byudjeti qarjları ;
2019 -jıl 30 -mart daǵı Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń 264-san sheshiminiń birinshi qosımshası menen tastıyıqlanǵan Mádeniyat orayları tuwrısında Úlgili qaǵıydada belgilengen tiykarǵı wazıypalardan kelip shıǵıp, pullıq tushum tiykarda shólkemlestirilediǵan mádeniy-aǵartıwshılıq ilajlar, to'garaklar, túrli xızmetler hám basqalar esabınan alınatuǵın dáramatlar ; yuridikalıq hám fizikalıq adamlardıń qáwenderlik qayırqomlıqları ; nızam hújjetlerinde qadaǵan etnmagan basqa derekler.
Oraylarda islengen pulli to'garaklardan túsetuǵın aqshalardıń 50 procenti olardıń materiallıq-texnikalıq bazasın bekkemlewge, qalǵan 50 procenti to'garak basshılarınıń mıynet haqına hám de olardı xoshametlewge sarplanadı.
Oraylardıń byudjet hám byudjetten tısqarı qarjları boyınsha esap -kitapı hám esabatı rayon (qala ) mádeniyat bólimleriniń oraylıq buxgalteriyası tárepinen byudjet mákemeleri ushın belgilengen tártipte júritiledi. Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qalası boysınuvidagi Oraylardıń byudjet hám byudjetten tısqarı qarjları boyınsha esap -kitapı hám esabatı óziniń buxgalteriyası tárepinen ámelge asıriladı.
Bul quramalı process esaplanadı. Biraq, mádeniyat orayları iskerligindegi tiykarǵı finanslıq támiynlew faktorları kóbinese oray buxgalteriyasında qáliplesedi. Qoyındaǵı 1-kestede Jizzaq wálayatı Forish rayonı mádeniyat orayınıń 2021 jılda shtatlar kestesi boyınsha belgilengen byudjet qarjları smetasini keltiramiiz. Keste arqalı Forish rayonı mádeniyat orayınıń tiykarǵı finans faktorların analiz etemiz.
Qandayda -bir jámiyet óz rawajlanıwın támiyinlewde mádeniyat hám kórkem ónerdi, óziniń milliy-ruwxıy qádiriyatların rawajlantirmay turıp óz perspektivasın oyda sawlelendire almaydı. Óziniń áyyemgi hám dástúriy mádeniyatı menen jáhán civilizatsiyasına úlken úles qosqan xalqımız tárepinen jaratılǵan bay materiallıq miyraslarımız dúrdanaların saqlap -álpeshlew, ózbek xalqi mádeniyatı hám kórkem óneriniń strukturalıq bólegi bolǵan áyyemgi dástúrlerinemiz, babalarımızdan bizgeshe jetip kelgen ruwxıy baylıq - xalıq qosıqları, asbap hám namaları, tamashalar, dástanlar, mártebeler, oyınlar hám milliy dástúrlerdi búgingi kún talabınan úyreniw, oǵan úlken húrmet menen munasábette bolıw, kelesi áwladlarǵa túwel jetkiziw Ǵárezsizlik jıllarında mámleket siyasatı dárejesine kóterildi.
Financia - (итал.) – tólew, dáramat, pul qarjıları degen mánisti ańlatadı. Finanstıń mazmunı, rawajlanıw nizamlıqları mámleket funkciyalari hám ekonomikaliq sistema menen belgilenedi. Yaǵnıy finans bul mámlekettin funkciyaları hám waziypalarin orinlaw maqsetinde oraylastirǵan hám oraylastirilmaǵan pul fondların qáliplestiriw, bólistiriw hám olardan paydalanıw processleri, yaǵnıy:
-maqsetli pul fondlarini payda etiw, jıynaw, bólistiriw hám jumsaw maydanında payda bolatuǵın ekonomikalıq munasábetler kompleksi;
-pul qarjların qáliplestiriw, bólistiriw, olardı sarplaw sisteması (mısalı, finans jılı, finans kapitalı, finans sisteması);
-qandayda bir shaxs, shańaraq, jámáát, shólkem yamasa mámleket ıqtıyarındaǵı pul qarjları (mısalı, mákeme finansı).
-tovar-materiallıq baylıqlardı satıp alıw, ónim hám xızmetlerdi realizaciya qılıw processinde mákemelar ortasında júzege keletuǵın pul munasábetleri;
-oraylastırılǵan pul qarjıları fondların jaratıw hám olardı bólistiriw boyınsha mákemelar hám olardıń joqarı shólkemleri ortasında payda bolatuǵın pul munasábetleri;
-byudjet sistemasına salıqlardı tólew hám qárejetlerdi byudjetten finanslıq támiynlew processinde mákeme hám mámleket ortasında payda bolatuǵın pul munasábetleri;
-soliqlar hám basqa qálegen tólewlerdi tólew processinde mámleket hám puqaralar ortasında payda bolatuǵın pul munasábetleri;
-tólemlerdi ámelge asırıw hám resursların alıw processinde mákemelar, puqaralar hám byudjetten tıs fondlar ortasında júzege keletuǵın pul munasábetleri;
-byudjet sistemasınıń bólek buwınları ortasında payda bolatuǵın pul munasábetleri;
-qamsızlandırıw tólemlerin tólew hám zálellerdi qaplaw, qamsızlandırıw jaǵdayı júz bergen waqıtta xalıq, mákemelar hám de múlkshilik hám jeke qamsızlandırıw shólkemleri ortasında payda bolatuǵın pul munasábetleri;
-korxona fondlarining turaqlı dóńgelek aylanıwına xızmet etiwshi pul munasábetleri.

Finans
Mámleket hám jergilikli ózin-ózi basqarıw shólkemleri dárejesinde dúziletuǵın pul qarjıları fondları oraylastırılǵan fondlar, xojalıq subektleri dárejesinde dúzilgen pul fondları bolsa oraylastırılmaǵan pul fondları dep ataladı
Pul dáramatları hám fondlarınıń eń tiykarǵı materiallıq deregi bolıp mámlekettiń MD esaplanadı. MDtıń kólemi ulıwma mámleketlik mútajliklerin qandırıw hám social islep shıǵarıwdı keńeytiw múmkinshiliklerin anıqlap beredi. Áyne MD hám onıń bólek bólimleriniń-tutınıw fondı hám jıynaw fondınıń kólemin esapqa alǵan halda ekonomikanıń rawajlanıw proporciyaları (koefficientler) hám strukturası anıqlanadı. Sol sebepli barlıq mámleketlerde MD statistikasına zárúrli áhmiyet berilip atır.