Termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish instituti

Har xil me’yordagi azotli o‘g‘itlarning rukkola o‘simligining o‘sishi va rivojlanishiga ta‘siri
Rukkola o‘simligi karamdoshlar oilasiga mansubligi tufayli meneral o‘g‘itlardan azotga talabchan sababli tajribamizda 1 gektar maydonga o‘rtacha 90: 120: 150 kg dan N li o‘g‘itlarni o‘simlikning vegetatsiya davrida quydagicha qo‘lladik.
3.13-jadval
Mineral o‘g‘itlarni qo‘llash muddatlari

Variant tartibi	Mineral o‘g‘itlarning yillik meyori, kg/ga				Kuzgi shudgorda kg/ga		ekish bilan birga 15%	2-3 chinbarg paydo bo‘lgandan keyin 85%, kg/ga
	N	P2O5	K2O	P2O5		K2O	N	N
nazorat	-	-	-	-		-	-	-
90 kg	90	65	45	65		45	14	76
120 kg	120	65	45	65		45	18	102
150 kg	150	45	45	65		45	23	127

Jadvaldagi ma‘lumotlarga qaraganimizda birinchi variant nazorat variant bo‘lganligi sababli asosiy va qo‘shimcha oziqlantirishda hech qanday o‘g‘it qo‘llanmadi. Ikkinchi variantda esa 90 kg azot 65 kg fosfor 45 kg kaliy, uchunchi 120 kg azot, 65 kg fosfor 45 kg kaliy, to‘rtinchi variantda esa 150 kg azot 65 kg fosfor 45 kg kaliy qo‘llanildi.
Azotli o‘g‘itlarni qo‘llash rukkola o‘simligi o‘sish va rivojlanishini kuchaytiradi, ammo yorug‘likni kamligi esa, nitrat to‘planishi va kimyoviy tarkibiga salbiy o‘zgarishlsr ro‘y beradi.

3.14-jadval
Rukkolani oziqlantirish jarayonida uning fenologik kuzatuvlari quydagicha kuzatildi.

Variant lar	Urug‘ ekilgan sana	Urug‘ning unib chiqishi		Chinbargning paydo bo‘lishi					Mahsulotning texnik pishishi
				1-Chinbargning paydo bo‘lishi		2-chinbargning paydo bo‘lishi
		10%	75%	10%	75%	10%	75%		1-o‘rin
1	04.03	06.03	07.03	14.03	16.03	16.03	18.03		06.03
2	04.03	06.03	07.03	14.03	16.03	16.03	18.03		06.03
3	04.03	06.03	07.03	14.03	16.03	16.03	18.03		06.03
4	04.03	06.03	07.03	14.03	16.03	16.03	18.03		06.03

3-jadvaldagi ma’lumotlarga qaraganimizda 1- variantdagi o‘simlik mahsulotlarining texnik pishishi 06.04.2022 da, 2-variantdagi o‘simlik mahsulotlarining texnik pishishi 08.04.2022 da, 3-variantdagi o‘simlik mahsulotlarining texnik pishishi 09.04.2022 da, 4-variantdagi o‘simliklar esa 10.04.2022 da kuzatildi.
3.15-jadval
Rukkola o‘simligining rivojlanish fazalari davomiyligi
3.15-jadvaldagi ma’lumotga etibor qaratsak nazorat variantidagi o‘simlik

variantlar	Ekishdan unib chiqishgacha kun		Yoppasiga unib chiqqandan, kun				Hosilning texnik pishib yetilishi gacha, kun
			1-chinbarg paydo bo‘lishigacha		2- chinbarg paydo bo‘lishigacha
	10%	75%	10%	75%	10%	75%
1	2	3	7	9	9	11	30
2	2	3	7	9	9	11	32
3	2	3	7	9	9	11	33
4	2	3	7	9	9	11	34

Mahsulotlarining texnik pishishi urug‘lar yoppasiga unib chiqqandan so‘ng 30 kunda kuzatildi. Qolgan variantlar nazorat variantiga nisbatan olinganda 2-variant 2 kunga, 3-variant 3 kunga, 4-variant 4 kunga farqlandi. Shundan kelib chiqib xulosa qilish mumkinki azotli o‘g‘itlar meyori ortirilib qo‘llanganda Rukkolaning o‘sib rivojlanishiga va uning vegetatsiyasining cho‘zilishiga ta’sir ko‘rsatishi aniqlandi.
3.16-jadval
Rukkola o‘simligining barg tavsifi

variantlar	Barg
	Soni, dona			Uzunligi, sm				Eni, sm
	1-o‘rim	2-o‘rim	3-o‘rim		1-o‘rim	2-o‘rim	3-o‘rim		1-o‘rim	2-o‘rim	3-o‘rim
nazorat	7	9	16		16,5	17,8	18,4		6,8	7,0	7,1
90kg	8	9	18		16,7	20,2	20,6		7,2	7,4	7,6
120kg	10	11	19		17,2	20,4	20,8		7,3	7,5	7,8
150kg	11	13	21		17,5	20,9	21,3		7,5	7,7	7,9

Rukkolaning barg tavsifiga etibor qaratadigan bo‘lsak undagi barglar soni, barg uzunligi, barg eni vaqt o‘tishi bilan keying o‘rimlarda ortib borganligini kuzatishimiz mumkin. Bunga sabab rukkolaning kun sayin ildiz sistemasi kuchli rivojlanib uning barg soniga, uzunligiga, barg eniga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Azotli o‘g‘itlar turli xil me’yorlarda qo‘llash natijasida Rukkolaning barg mahsuldorligi
ortishini ham kuzatishimiz mumkin. Quydagin jadvalda bitta o‘simlikdagi barg mahsuldorligi keltirilgan
3.17-jadval
Barg mahsuldorligi gr/ o‘simlik hisobida

variantlar	Takrorliklar				Takrorlikdagi o‘rtacha mahsuldorlik, gr/o‘simlik
	I	II	III	IV
Nazorat	27,6	32,9	28,3	24,8	28,4
90kg	34,8	30,6	35,1	28,2	32,2
120kg	32,7	33,5	31,8	34,9	33,2
150kg	40,1	32,9	41,7	36,1	37,7

Biz tajribamizda mineral o‘g‘itlardan azotning ammiakli nitratli turiga kiruvchi ammiakli selitra (NH₄NO₃) dan foydalandik. Ammiakli selitra o‘z tarkibida o‘rtacha 34,6% nitrat ammiak shaklidagi azot tutadi. Ammiakli selitra keng qo‘llaniladigan azotli o‘g‘itlardan biri. Har xil me’yordagi azotni Rukkolaning variant va takrorliklariga qo‘llaganimizda har bir o‘simlikning mahsuldorligiga turli miqdordagi ta’sir ko‘rsatganini yuqoridagi jadval ma’lumotlarida ko‘rishimiz mumkin. Nazorat variantidagi o‘simliklar bilan 90, 120, 150, kg azot qo‘llangan variantlardan olingan har bir variant o‘simlik mahsuldorligi o‘rtasidagi farqlar mavjudligini ko‘rishimiz mumkin. Nazorat variantida bitta o‘simlik mahsuldorligi 28,4 gr, 90 kg azot o‘g‘it qo‘llaganimizda bitta o‘simlik mahsuldorligi 32,2 gr, 120 kg azot qo‘llanilgan variantimiz esa bitta o‘simlik mahsuldorligi 37.7grni tashkil etganligi ko‘rishimiz mumkin.
3.18-jadval
3.5 Har xil me’yordagi azotli o‘simligining Rukkola hosildorligiga ta‘siri

variantlar	Takrorlik				Takrorliklardagi o‘rtacha hosildorlik, kg/3m^2	O‘rtacha hosildorlik, kg/m^2
	I	II	III	IV
1	1,3	1,7	1,4	1,6	1,5	0,5
2	1,9	1,6	1,8	1,7	1,7	0,6
3	1,8	1,9	2	1,9	1,9	0,6
4	2,2	2	2,1	2,1	2,1	0,7

Ko‘rib turgan jadvalimiz har bir variantimizning hosildorligini o‘zida aks ettirgan bo‘lib, o‘g‘itsiz variantda olingan hosilga 0,5kg/m² nisbatan qilib olingan bo‘lsak bunda ikkinchi varianga 90 kg `qo‘lanilgani variantimiz hosildorligi o‘rtacha 0.6kg /m² .Uchinchi variantimizda esa 120kg qo‘llanilga azot me’yorida 0.6kg /m² bo‘lganlinini ko‘rishimiz mumkin. To‘rtinchi varianda eng yuqori me’yorida 150kg azot qo‘llanilgan bo‘lib bunda variantning hosildorligi boshqa variantlarga qaraganda ancha yuqori 0,7kg/m² turibdi.
3.19-jadval
Rukkolaning hosildorligi kg/m² hisobida

variantlar	O‘rtacha hosildorlik, kg/m2	Nazorat variantiga nisbatan, %da
nazorat	5,0	-
90 kg	6,0	20
120 kg	6,0	20
150 kg	7,0	40

Rukkolaning Gratsiya navi bargining o‘lchamlari va mahsuldorligi

T/R	Barg uzunligi sm	Barg eni sm	Bitta o‘simlik vazni gr	Bitta o‘simlikdagi barg soni dona	Bo‘lmachadan olingan hosil kv/m 2
1	8	2	11	10	3.5 m^2– 2.1 kg
2	9	2	8	12	1 m ^2 – x kg
3	8	3	12	9	X=1.2=0.6 gr=600 gr
4	10	3.5	10	13	3.5
5	9	3.5	15	14
6	11	2	9	15
7	10	3	8	13
8	8	3	11	16
9	12	3.5	8	12
10	12	2	15	16

Bundan shuni xulosa qilish mumkinki azotli o‘g‘itlar Rukkola o‘simligining hosildorligiga yaxshi ta’sir etganligi va keying tajribalarda ham mana shu me’yor eng samarasini ya’ni 150kg ni qo‘llash maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.