Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti iqtisodiyot kafedrasi

5.
 
Aytaylik, nominal valyuta kursi xarid qobiliyati paritieti bilan belgilansin. 
Bunda bir xil telivizor AQShda 500 dollarga, Xitoyda esa 2000 yuannga sotiladi. 
Yuannnig dollarga nominal ayirboshlash kursini aniqlang. 
MAVZU. VALYUTA KURSI 
To‗lov balansi mamlakatning harid qobiliyatini ifoda etuvchi ko‗rsatkich 
bo‗lib, mamlakatning ma‘lum bir vaqt davomidagi barcha tushumlari va chetga 
qilgan barcha xarajatlari unda o‗z aksini topadi. To‗lov balansning asosiy 
moddalari joriy operatsiyalar va kapital harakati bilan bog‘liq operatsiyalar 
hisoblanadi hamda ular makroiqtisodiy modellarda ham qo‗llaniladi. 
To‗lov balansning asosiy moddalari bir-birlari bilan o‗zaro bog‘langan, ya‘ni 
birinchisining taqchilligi kapitalning sof oqib kelishi bilan moliyalashtiriladi. Bu 
ikki bo‗lim aslida bir-birlarini baravarlashtirib turishi lozim, ammo haqiqatda 
doimo taqchillik yoki ortiqchalik hollari mavjud. Mamlakatlarning Markaziy 
banklari rasmiy valyuta rezervlari yordamida to‗lov balansni tartibga soladi, ya‘ni 
uning qoldig'ini nolga keltiradi. 
To‗lov balansi taqchilligi Markaziy bank rasmiy zahiralarini qisqartirish 
hisobiga moliyalashtirilishi mumkin. Bunday vaziyatda ichki bozorda chet el 
valyutasi taklifi oshadi. To‗lov balansining ijobiy qoldig‘i Markaziy bankning 
rasmiy valyuta zahiralari miqdorining ortishiga olib keladi. Bunda Markaziy bank 
valyuta zaxiralarini to‗ldirish uchun chet el valyutasini sotib olishi natijasida ichki 
bozorda milliy valyuta taklifi nisbatan oshadi, uning almashinuv kursi kamayadi, 

---

244 
bu hol esa iqtisodiyotga, investitsiyalar hajmi va iqtisodiy o‗sishga 
rag‘batlantiruvchi ta‘sir ko‗rsatadi. 
Jahon foiz stavkalarining oshishi kapital harakati hisobi b o‗yicha 
taqchillikka, joriy operatsiyalar hisobi b o‗yicha musbat qoldiqqa erishishga olib 
keladi. Jahon foiz stavkalarining pasayishi esa joriy operatsiyalar hisobi bo‗yicha 
taqchillikka, aksincha kapital harakati hisobi b o‗yicha musbat qoldiqqa erishishga 
olib keladi. 
l.
Nemis markasiga nisbatan dollar kursi 3:1 ni tashkil etadi. Bir xil tovar AQShda 
400 doll., Germaniyada esa 1200 marka turadi deb tasavvur qilamiz. Agar dollar 
kursi sun‘iy tarzda 1:2 gacha pasaysa, qaysi eksportchi qo‗shimcha daromad oladi 
(AQShmi, yoki Germaniyami). 
Qo‗shimcha daromad qiymatini aniqlang. 
▲ ▲ ▲
2.
Faraz qilaylik, yevroga nisbatan dollaming kursi 1:3, ya‘ni bir xil tovar AQShda 
masalan 400 dollar tursa, Germaniyada bu tovarning narxi 1200 yevro bo‗ladi. 
Agar dollaming kursi sun‘iy ravishda 1:2 gacha pasaysa, qaysi eksport qiluvchi 
qo‗shimcha daromad oladi (AQSh yoki Germaniya)? Bu qo‗shimcha daromadning 
hajmini aniqlang. 
▲ ▲ ▲
3.
Faraz qilaylik, B mamlakatning hukumati o‗z valyuta kursini A mamlakatning 
milliy valyutaga nisbatan barqarorlashtirib olmoqchi. A mamlakatdagi 
inflyatsiyaning sur‘ati yiliga 5%ni tashkil etadi. 
a)
B mamlakatda bu maqsadga erishish uchun inflyatsiya sur‘ati qanday 
bo‗lish kerak? 
b)
Uzoq muddatli davrda pul aylanish tezligi o‗zgarmasa va ishlab 

---

245 
chiqarishning o‗sish sur‘ati 3%ni tashkil etsa, valyuta kursini barqarorla shtirish 
uchun pul massasining o‗sish sur‘atlari qanday bo‗lishi kerak? 
▲ ▲ ▲
4.
Xarid qobiliyati paritetiga ko‗ra agar Frantsiyada televizor 500 yevro va Xitoyda 
2000 yuanga sotilsa, unda nominal ayirboshlash kursi - bir birlik 
yevroning yuan miqdorida ifodalangan bahosi - qanday bo‗ladi? 
▲ ▲ ▲
a)
Dollar va yevroning barqaror valyuta kurslarini aniqlang. 
b)
Valyuta bozorida dollar va yevro qanday hajmda sotib olinadi? 
▲ ▲ ▲
6.
O‗zbekistonda bir yillik inflyatsiya sur‘ati -7%, Qozog‘istonda nominal foiz 
stavkasi 16%ni, bir yillik inflyatsiya sur‘ati esa 12%ni tashkil etadi. Bir 
mamlakatdan ikkinchi mamlakatga kapital quyilishi bo‗lmasligi uchun 
O‗zbekistonda nominal foiz stavkasi nechaga teng bo‗lishi kerak. 
B mamlakatning hukumati o‗z valyutaning ayirboshlash kursini A mamlakatning 
milliy valyutasiga nisbatan barqarorlashtirib olmoqchi. A mamlakatdagi bir yillik 
inflyatsiya sur‘ati 5%ni tashkil etadi. 
bu maqsadga erishish uchun B mamlakatdagi inflyatsiya sur‘ati qanday bo‗lishi 
kerak?muomaladagi pul aylanish tezligi o‗zgarmasa va real ishlab chiqarish 
hajmining bir yillik o‗sish sur‘ati 3%ni tashkil etsa, uzoq muddatli davrda valyuta 
kursini barqarorlashtirish uchun pul massasining o‗sish sur‘ati q