147
Mekan Grafiği; İhtiyaçlara göre, yönlendirme amaç-
lı, bilgilendirme amaçlı, mekansal imaj yaratma ve
kimliklendirme amaçlı olmak üzere üç temel başlık
altında gelişmiştir. Dijital tabelalardan, interaktif konsol
unsurlara, geleneksel boyamadan dijital çıktılara, ses,
koku ve doku duyumlarına kadar hitap edebilen çok çe-
şitli yelpazede ürün olanakları ile sınırları günden güne
genişleyen bu tasarım alanının halen daha net bir tanımı
yapılamamaktadır. Farklı alanlarda çok disiplinli bir
uzmanlık gerektiren yeni bir tasarım alanıdır ve geniş
kent mekanlarından küçük odacıklara kadar her ölçekte
ihtiyaç duyulmaktadır (bkz. Görüntü 6).
Görüntü 6. Çin’in merkezinde Jianianhua Center. Bina cephesinde
uygulanan renkli, cam ve görüntüsü değişebilen paneller, teknoloji
ve sanatın birlikteliğine en iyi örneklerden biridir. Bu tasarım ile yapı
bölgede çekim merkezi oluşturmuştur.
İnsanın en temel dürtülerinden biri korkudur. Kaybolma
korkusu, günümüz metropollerinde yalnızlıkla bera-
ber gelir ve toplumsal depresyona sürükler. Kentler
büyüdükçe, yapılar göklere yükselip karmaşıklaştıkça
yönlendirmeye her zamankinden daha fazla ihtiyaç
duyulmuştur. Eskiden insanlar yön bulma için nirengi
noktaları belirler, onun üzerinden tarif yaparlar ve kendi
konumlarını belirlerlerdi. Günümüzde kent meydanları,
bir anıt, önemli bir mimari yapı, işlek bir ana cadde,
heykel, park gibi öğeler kentin nirengi noktalarıdır ama
bu mimari öğeler artık yeterli gelmemektedir. Hayatın
çok hızlı yaşandığı ve zaman kavramının gittikçe önem
kazandığı günümüzde, insanların nerede olduğunu ve
gideceği yere en kolay nasıl gideceğini anlatan yardımcı
unsurlara her zamankinden fazla ihtiyaç vardır (bkz.
Görüntü 7).
Görüntü 7. Newport Tower Pazarlama Merkezi, New Jersey.
https://segd.org/content/newport-tower-marketing-center, 2015
Berger (1999, s.7) “Bizi çevreleyen dünyada kendi
yerimizi görerek buluruz” sözleri ile çevremizi anlam-
landırmada görsel algılamanın önemini vurgular. Mekan
grafikleri etkili ve hızlı bir görsel iletişim sağlarken,
kullanıcıların mekanı tüm yönleri ile de deneyimleme-
sine olanak tanır. Mekana güçlü bir grafik kimlik ka-
zandırırken, bölgeyi canlandıran ve ilham veren nirengi
noktaları yaratır. İyi bir yönlendirme ve bilgilendirme
ile donatılmış bir bina, bir kent veya bir sokak, gelen
ziyaretçilere ve kullanıcılarına güven duygusu verir.
Özellikle hastane gibi karmaşık, risk faktörleri yüksek,
kullanıcı profili büyük oranda -hasta ve hasta yakınları
olduğu için- stresli, hassas, yardıma muhtaç insanlar-
dan oluşmuş, yüksek tempolu mekanlar içerisinde iyi
tasarlanmış ve yerleştirilmiş bilgilendirme grafiklerine
büyük ihtiyaç vardır. Mekan grafikleri ile psikolojik des-
tek sağlanabilir, bina daha iyi tanıtıldığı için zamandan
ve işgücünden tasarruf edilebilir, binada kaybolmanın
vereceği huzursuzluk hissinin yaratacağı stres faktörü
azaltılabilir, kullanıcılar gereken konularda iyi bilgilen-
dirildiklerinden riskli ve rahatsız edici durumlar en aza
indirgenebilir (bkz. Görüntü 8).
Grafikler sayesinde mekanın anlaşılırlığı artar. Meka-
na ilişkin gereken bilgileri edinen kullanıcının mekan
içerisinde geçireceği süre boyunca yaşamı kolaylaşır,
zamandan kazanır, iş-verimi artar.
Mekan grafikleri ile tasarım; mekanın markasını, ruhu-
nu, kimliğini en iyi şekilde yansıtan, işlevi, hizmetleri,
tarihi gibi tüm gereken bilgileri hızlı ve etkili biçimde
ziyaretçi ve kullanıcılarına anlatan, iç mimari, peyzaj ve
mimari öğeleri ile bütünleşmiş bir tasarımdır. Kısaca,
kullanıcısı ile iletişim kuran, hikayesini anlatan mekan-
lar diye de özetlenebilir (bkz. Görüntü 9).
148
Görüntü 8. Randall Çocuk Hastanesi, Seattle. Hastanenin tüm bölüm-
lerinde ve koridorlarda çocuk hastaların iyi hissetmesini sağlayacak
illüstrasyon ve grafikler kullanılmış, hastanelerin bilinen soğuk ha-
vasının yerine çok daha sıcak bir atmosfer yaratılmıştır. https://segd.
org/awards/healthcare. 2015
Görüntü 9. New York Rebranding şehir müzesi. Giriş holüne asılı yıl-
dız-ışıklı LED enstalasyon ziyaretçileri merdivenlere yönlendirmekte-
dir. Diğer tüm grafikler LED tasarım ile uyum içerisindedir ve müzeye
kimlik kazandırmıştır. https://www.segd.org/museum-city-new-york-
rebranding 2014
Mekan Grafiği Eğitimi Neden Gerekli?
Günümüzde mekan grafiği alanında profesyonel işlere
imza atmış, ödül kazanmış şirketlerin profiline bak-
tığımızda, farklı disiplinlerden uzmanların bir araya
geldiği ekip çalışması dikkati çekmektedir. Bu ekiplerin
bünyesinde mimarın yanında muhakkak bir grafik tasa-
rımcının yer aldığı gözlemlenir. Fakat sadece bu alanda
uzmanlaşmış, yetişmiş eleman ülkemizde ve hatta
dünyada yok denilecek kadar az sayıdadır. Amerika’da
bazı mimarlık okulları “environmental graphic design”
üzerine eğitim için müfredat çalışmaları başlatmışlardır
(Stelling and Mason 2000).
Bir yapı kompleksi veya kent içinde bir bölüm mekan
grafikleri ile birlikte tasarlanmak istendiğinde bünye-
sindeki tüm mekanlar birlikte düşünülmelidir. Her öğe,
belirli bir imaj, kimlik veya temayı destekler nitelikte
ve mimarisi ile uyumlu olmalıdır. Bu yüzden tasarıma
geçmeden önce mevcut projenin (mümkünse yapı inşa
edilmeden) analizi ile mekanların bağlantıları, geçişleri
ve nasıl bir grafik dile ihtiyaç duyduğuna karar veril-
melidir. Hızla gelişen teknoloji ile birlikte yeni teknik ve
olanaklar, interaktif katılımı mümkün kılan, sadece gör-
sel algıya değil diğer algılarımıza da hitap edecek dijital
çözümlemeleri mümkün kılmaktadır (bkz. Görüntü 10).
Gelecekte tasarımın nerelere gideceğini tahmin etmek
zordur. Projenin alt yapısının da iyi bilinmesi ve proje-
nin başında grafiklerinin de tasarlanarak inşaasından
önce alt yapı ihtiyaçlarının karşılanması, sonrasında
yıkım onarım yapılmadan tatbik edilebilmesi açısından
önemlidir. Böylelikle grafik öğeler askı gibi yapı eleman-
ları üzerine asılmazlar ve uygulamada daha ucuza mal
olurlar.
Görüntü 10. Doğa Tarih Müzesi, Los Angeles. Doğa Laboratuvarı içe-
risindeki interaktif paneller özellikle çocuk ziyaretçilere 200’den fazla
yaşayan canlı türünü eğlenceli biçimde tanıtmaktadır. https://www.
segd.org/nature-lab-exhibit 2015.
Projenin iyi ve sağlıklı analiz edilebilmesi için mimari
ve hatta kısmen inşaat bilgisine sahip olmak, teknik
çizimleri okuyabilmek, elektrik ve mekanik alt yapıyı an-
layabilmek, en başta da mekan ve insanı kavrayabilmek
zorunludur. Projelendirme safhası için yaratıcı çizim ve
iyi bir kompozisyon yeteneği, tipografi, iletişim, fotoğraf,
illüstrasyon gibi alt disiplinlere hakimiyet gereklidir.
Işık, renk, malzeme, ölçek ve oran gibi kavramlar da
diğer gerekli alanlardır. Mekan grafiği üzerine uzman
olabilmek için ayrıca baskı ve üretim tekniklerini, bilgi-
sayar programları ve teknolojik gelişmeleri takip etmek
ve sürekli kendini geliştirmek başarı için şarttır.
Tüm bu alanlarda bilgi sahibi olabilmek için ülkemiz ko-
şullarında gençlerin öncelikle mimari eğitim almaları,
üzerine de grafik tasarımın bu alt disiplinleri için ikinci
lisans veya yüksek lisans eğitimi ile veya da dışarıdan
kurslarla eğitimlerine devam etmeleri gerekmektedir.
Ya da bunun tam tersi grafik tasarım eğitimi üzerine
mekan, insan gereksinimleri ve mimari ve teknik çizim
üzerine kendilerini geliştirmek zorundadırlar. Her ikisi
de uzun bir eğitim sürecidir. Bundan dolayı da hem
ülkemizde hem de dünyada, konuşan mekanlar için
mimarlar ve grafikerler birlikte çalışmak zorunda kal-