59
Y.N.Əliyeva
( )
( )
( )
( )
( )
⎟
⎟
⎟
⎟
⎟
⎠
⎞
⎜
⎜
⎜
⎜
⎜
⎝
⎛
+
=
∫
∫
dT
T
N
T
N
dT
T
N
T
N
C
C
m
m
T
T
0
2
0
1
3
3
( )
( )
( )
3
2
1
,
,
C
C
C
–
üç ssenari üçün
C sabitinin qiymətləridir.
Müzakirələrin sonrakı gedişi məqalənin birinci hissəsində yazılan fikirlərin
ardıcıllığını təkrar edir. (24) sisteminin tənlikləri (6)...(8 ) bərabərsizliklərinə analoyi
olan bərabərsizliklərə çevrilir. Sonra məqsəd funksionalı (9 ) və ya (10) funksionalına
analoji olur.
Əvvəl yazılanlara analoji olaraq, aşağı optimallaşdırma səviyyəsində z
1
və ya z
2
optimal düyün nöqtələrinin seçimi barədə məsələ aydınlaşdırılır (şəkil1).
İstənilən düyün nöqtəsinin seçilməsi birinci səviyyədə alınan həll sayının
ikiyə qədər
azalmasını təmin edir, bu da optimallaşdırma məsələsinin tam həlli üçün əhəmiyyətli
müəyyənliyi təmin edir.
Qeyd edək ki, təklif edilən çoxsəviyyəli optimallaşdırma üsulunda xətti
proqramlaşdırma məsələsində bərabərsizliklərin alınması iki üsulla həyata keçirilə bilər:
-
məhdudlaşdırma (2) şərtinin əsasında;
-
ekoloji sistemlərdə biomüxtəlifliyin baxılan optimallaşdrıma misalında yerinə
yetirildiyi kimi yuxarı səviyyəli optimallaşdırma məsələsinin həllinin əsasında.
Nəticələr
Yeni çoxsəviyyəli oprimallaşdırma
üsulu təklif edilmişdir, burada yuxarı
optimallaşdırma mərhələsində şərti variasiya oprimallaşdırılması məsələsi, aşağı
mərhələdə isə proqramlaşdırma məsələsi həll edilir, bu da optimal həll yollarının
miqdarının əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasına imkan yaradlr.
Təklif edilən çoxsəviyyəli optimallaşdırma üsulunun əsasında ekoloji sistemlərdə
növ müxtəlifliyinin qiymətləndirmə üsulu formalaşdırılmiş və həll edilmişdir.
Göstərilmişdir ki, xətti proqramlaşdırma üsulu ilə aşağı səviyyəli optimallaşdırma
məsələsinin həllində istifadə edilən bərabərsizliklər həm yuxarı səviyyəli
optimallaşdırmanın məhdudlaşma şərtinin əsasında, həm də yuxarı səviyyəli
optimallaşdırma məsələsinin həllinin əsasında formalaşdırıla bilər.
Ədəbiyyat
1.
Goerizel B.Stucture of Intelligence http://www.georizel/org/books/intel/chaptel_-
two.html
2.
Choudharu R., Papalambroz P/Y., Malkavi A.M.Simulation-based
design bu
bierchical optimization. Proccedinds of ninth International IBPSA Conference.
Montreal, Canada. Avgust 15-18, 2005
3.
Дулепов В.И., Лескова О.А., Майоров И.С. Системная экология. Сайт
цифровых учебно – методических материалов ВГУЭС//abc.vvsu.ru/page0032
http://abc.vvsu.ru/Books/sistemnaya_ekologiya_up/default.asp
60
Y.N.Əliyeva
THE NEW METHOD FOR MULTI-LEVEL OPTIMIZATION.
APPLICATION FOR INFORMATION ASSESSMENT OF DYNAMICS OF
DYNAMICS OF DIVERSITY OF ECOLOGICAL SYSTEMS
Alieva Y.N
Summary
The new method optimization is suggested. The method provides for two levels of
optimization. In the first level of optimization the conditional variation optimization
task
to be solved, and in the second level, the task of to be solved, and in the second
level the task of linear programming to be solved, which
make it possible lo decrease
the number of optimal solutions obtained in the first level as fare as two ones.
Аннотация
Предложен новый многоуровневой метод оптимизации, где в верхней
ступени оптимизации решается задача условной вариационной оптимизации, а в
нижней ступени решается задача линейного программирования, что позволяет
существенно уменьшить количество оптимальных решений полученных в первой
ступени.
61
ODLAR YURDU UNİVERSİTETİNİN ELMİ VƏ PEDAQOJİ XƏBƏRLƏRİ
THE SCIENTIFIC AND PEDAGOGICAL NEWS OF ODLAR YURDU UNIVERSITY
2016 - № 45
FOND BAZARLARINDA İSTIFADƏ OLUNAN MALİYYƏ
ALƏTLƏRİNİN MAHİYYƏTİ, FUNKSIYASI VƏ QURULUŞU
M.İ.Əlləzov
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
Bakı, H.Cavid. 115
e-mail: m_allazova@gmail.com
Açar sözlər: birja, maliyyə bazarı, səhm, istiqraz, opsiyon, investisiya
Key words: the
stock market, financial markets, stocks, bonds, options, investment
Ключевые слова: фондовый рынок, финансовые рынки, акции, облигации, опционы, инвестиции
Bazar - tərkibində bir tərəfdən əmtəə və xidmətlər bazarı, digər tərəfdən isə resurslar
bazarını birləşdirən mürəkkəb çoxfunksiyalı anlayışdır. Bu bazarların qarşılıqlı təsiri
kredit xassəlidir və sistemin əsas hissəsi olan dövtətin iqtisadi mexanizmini
müəyyənləşdirir. Bazar iqtisadi maliyyə vəsaitlərinin istifadəsində potensial imkanlar tələb
edir ki, bunun da mənbəyi maliyyə bazarıdır. Maliyyə bazarı -
daim hərəkətdə olan bütün
pul ehtiyyatlarının yekunudur. Maliyyə bazarının quruluşu haqqında tam həmrəylik
yoxdur. Bəzilərinin fikrincə, maliyyə bazarı qarşılıqlı əlaqədə olan 3 bazardan ibarətdir:
qisamüddətli ödəmə vasitəsi funksiyasını yerinə yetirən nəğd pullar bazarı, ssuda kapitalı
bazarı, Fond bazarları. Digərlərinin fikrincə isə maliyyə bazarının tərkibinə yuxarıda
sadalanan ssuda kapitalı bazarı, Fond bazarları və valyuta bazarları daxildir. (1)
Fond bazarları - maliyyə bazarının əsas hissəsidir, alqı-satqısını təmin etmək üçün
fəaliyyət göstərir. Fond bazarları kapital formasından istehsal formasına
keçməsinə kömək
edir. О, bank-kredit sistemini tamamlayır və onunla qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərir.
Ümumi şəkildə Fond bazarlarını iştirakçıların qiymətli kağızlar buraxılışı və tədavül
zamanı yaranan iqtisadi münasibətlərin əsası kimi qiymətləndirmək olar. Bütün qiymətli
kağızların pul kapitalından törəmədiyini nəzərə alaraq Fond bazarlarını bütövlükdə
maliyyə bazarına aid etmək düzgün olmazdı. О halda ki, Fond bazarları kapitala olduğu
kimi pula əsaslanır, fond bazar adlanır, məhz bu keyfiyyətdə о maliyyə bazarının əsas
tərkib hissəsi kimi çıxış edir. (1)
Müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərinin cəlb edilməsi zamanı bazardakı vasitəçilər bu
prosesi sürətləndirirlər. Lakin bəzən vasitəçilərə müraciət kapitalın cəlb olunması ilə bağlı
xərcləri artırır. Əgər borc alanın borc verənə birbaşa müraciəti imkanı varsa bu, cəlb
olunan resursların dəyərini aşağı salır. Buna maliyyə bazarının sekyuritizasiyası şərait
yaradır. Bu zaman azlikvidli aktivlər qiymətli kağızlara transformasiya olunur. Qiymətli
kağızlar maliyyə vəsaitlərinin ucuz və tez cəlb olunmasını təmin edir.
Fond bazarlarının iqtisadiyyatdakı rolu bir sıra faktorlarla bağlıdır:
1.
Dediyimiz kimi bu bazar cəlb olunan resursların ucuz başa gəlməsinə şərait yaradır.
2.
Qiymətli kağızlar dövr etməyən aktivlərin dövr edən maliyyə aktivlərinə
transformasiyası imkanını təmin edir.
3.
Qiymətli kağızlar maliyyə vəsaitlərinin yerləşdirilməsində investorların rahatlığını
təmin edir. (2)
Müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərinin investorlardan emitentlərə çatdırılması zamanı
Fond bazarları müəyyən vəzifələr daşıyır. Bu vəzifələrə aşağıdakılar aiddir: