Tishli mexanizmlar ularning turlari Ilashmaning asosiy qonuni Reja: Tishli mexanizmlar

Shesternyalari pog`onali qatorda joylashgan murakkab mexanizm
Yetaklovchi va yetaklanuvchi vallar oraligi katta bo`lganida aylanma harakatni bir juft tishli g`ildirak yordamida uzatish mumkin bo`lmay qoladi, chunki bunda g`ildiraklarnnng o`lchamlari kattalashadi va massalari ortadi.
Mexanizmni engil va ixcham qilish maqsadida yetakchi va yetak­lanuvchi shesternyalar oralig`iga, ularning harakat tezligiga halal bermaydigan qilib oraliq, shesternyalar o`rnatiladi.
Agar tishli g`ildiraklar bir tekislikda yotib, o`zaro kinematik juft tashkil qilib harakatlansa, qatorli birikma deyiladi. Bunga misol tariqasida paxta terish apparati barabanlarining harakatga kelishini ko`rish mumkin (14.3-shakl). Orqa o`ng qatordagi bara­ban shesternyasi (z₁ = 90) dan ikkita oraliq shesternyalar (z₂ =z₃ = 40) yordamida chap baraban shesternyasi (z₄ = 90) ga va oraliq, shes­ternya (z₅ = 30) orqali chap old baraban shesternyasi (z₆ = 90) ga ay­lanma harakat uzatiladi.
Agar birinchi shesternya bilan to`rtinchi shesternya oralig`idagi uzatish sonini topish kerak bo`lsa, har bir juft shesternyalarning uzatish sonlarini ketma- ket ulanishi bo`yicha topamiz.
Birinchi juftning uzatish soni:


14.3 Shakl.
Ikkinchi juftning uzatish soni:
i₂₃=z₃/z₂
Uchinchi juftning uzatish soni:
i₃₄=z₄/z₃
Alohida topilgan uzatish sonlarini ko`paytirib,
i<sub>12</sub> i<sub>23</sub> i<sub>34</sub> = ω<sub>1</sub>ω<sub>2</sub>ω<sub>3</sub> /(ω<sub>2</sub>ω<sub>3</sub>ω<sub>4</sub>) = z<sub>2</sub>z<sub>3</sub>z<sub>4</sub>/(z<sub>1</sub>z<sub>2</sub>z<sub>3</sub> ) =
= ω<sub>1</sub> /ω<sub>4</sub> = z<sub>4</sub>/z<sub>1</sub>
ni olamiz.
Bu qiymat qatorli birikmaning umumiy uzatish sonini beradi. Demak qatorli murakkab mexanizmda umumiy uzatish soni alohida olingan oddiy shesternyali mexanizmlarning uzatish sonlarining ko`paytmasiga teng bo`lar ekan:
i<sub>14</sub> = z<sub>4</sub>/z<sub>1</sub> = 90/90 = 1
Birinchi va beshinchi shesternyalarning uzatish soni esa
i<sub>15</sub> = z<sub>5</sub>/z<sub>1</sub> = 30/90 = 1/3
bo`lib, beshiichi shesternyaning birinchiga nisbatan 3 marta tez aylanishini ko’rsatadi.
Y uqoridagi misollardan ko`rinadiki, oraliq shesternyalar mexanizmning umumiy uzatish soniga xalal bermaydi, lekin ularning aylanish yo`nalishini o`zgartirishi mumkin. qator she­sternyalar soni juft bo`lganida aylanish yo`nalishi o`zgaradi, tok bo`lganida esa o`zgarmaydi.
Shesternyali murakkab mexa­nizm qatorli bo’lmay pogonali bo’lishi ham mumkin. Bunda ora­liq vallarga ikkitadan shester­nya biriktirilib, uzatish sonini bir necha marotaba oshirish mum­kin bo`ladi.
Pog`onali uzatmaga misol tarikasida yuqorida keltirilgan paxta terish apparati barabani shesternyasi (z₁ = 90) dan paxtani ajratish chetki barabani shesternyasining aylanma harakat olishini ko`raylik (14.4-shakl). z<sub>1</sub> , z<sub>2</sub> , z<sub>3</sub> va z<sub>4</sub> qator va pog`onali shesternyalar tishlari soni: z₁ = 90, z₂ = 39,
z₃ = 19, z ₄ = 12.
Umumiy uzatish soni yuqoridagi singari I va III vallarning tezliklari nisbatida topiladi:
ω₁ /ω₃= i₁₃
Agar poronalarning uzatish sonini alohida- alohida topsak:
i₁₂ = ω₁ /ω₂ = z₂ /z₁ ; i₂₃ = ω₁ /ω₃ = z₄ /z₃
Bularni o`zaro ko`paytirsak quyidagini olamiz:
i₁₃ = i_12* i₂₃ = ω₁ /ω₃ = z_2*z₄ /(z_1*z₃)
z₁ ,z₂ ,z₃ va z₄ larning o`rniga son qiymatlarini qo`ysak
i₁₃ = z_2*z₄/(z_1*z₃)=39_*12/(90_*18)= =3_*2/(15_*1)=6/15=2/5=0,4

Demak chetki baraban vali terish baraban valiga nisbatan 2,5 marta tez aylanar

Analitik usulida sistemani bikr deb qarab, uni O o`qi atrofida soat ctrelkasiga teskari yunalishda minutiga p<sub>n</sub> (vodi­lo) tezligida aylantiramiz. U vaqtda go’yo vodilo aylanmasdan, z<sub>2</sub> shesternyani aylanish soni p<sub>n</sub> ga kamayadi, ya'ni p<sub>2</sub><sup>h</sup> = p<sub>2</sub> - p<sub>n</sub> satellitning keltirilgan soni olinadi.
Bu xolda differensial mexanizm oddiy shesternyali mexanizm bo`lib, z₁ shesternyaning aylanish soni xam keltirilgan aylanish soniga ega bo`ladi. p<sub>1</sub><sup>h</sup> = p<sub>1</sub> - p<sub>n</sub>
Bunday xolda oddiy shesternyali mexanizm uchun z<sub>2</sub> shesternya tishlari soni bilan z<sub>1</sub> shesternya tishlar soni orasidagi boglanish — uza­tish soni quyidagicha bo`ladi:

Epitsiklik mexanizm uchun umumiy uzatish soni vodiloni fikran to’xtatish metodi bilan topiladi.
Bundan satellitning minutiga aylanish tezligi p₂ quyidagicha topiladi:
; n₂-n₁=i₂₁(n₁-n_H)
n₂=i₂₁*(n_i-n_H)+n_H ;
n₂=i₂₁*n₁- i₂₁*n_H+ n_H= i₂₁*n₁- n_H (i₂₁ -1)
yoki etakchi shesternyaning etaklanuvchi shesternyaga nisbatidan quyidagicha olinishi mumkin:

Bundan satellitning minutiga aylanish soni quyidagicha topiladi: