Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. M. Rasulov, A. R. Ismailov monopoliyaga

2.4. Respublika mulki va ma‘muriy-hududiy tuzilmalar mulki. 
Har qanday iqtisodiy tizimda bo‗lganidek, bozor iqtisodiyotida ham mulk 
miuammosi hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi va harakatdagi mavjud mulk 
shakllarining bozor talabiga, uning xususiyatlariga mos kelishi talab etiladi. 
YUqorida qayd qilganimizdek, erkin iqtisodiy taraqqiyot, xo‗jalik xillarining 
turliligini, iqtisodiy tashabbuskorlik, raqobat holati bozorning mohiyatini belgilovchi 
asoslardir.
Bular avvalo mavjud mulk shakllariga bog‗liq bo‗lib, ularning ifodasini tashkil 
etgan holda asosan mulk mohiyatini kedib chiqadi.
Iqtisodiy tizimlar mulk 
shakllarining aksi bo‗lganidek bozor munosabatlari ham o‗zlariga xos va mos mulk 
shakllarini talab etadi.
Tarixda turli mulkchilik va yakka mulkchilik shakllari mavjud 
bo‗lgan. Jamiyat turli xil mulkchilik asoslarida ham doimo rivojlanib kelgan. 
O‗zbekiston Respublikasida mulkchilik to‗g‗risidagi qonunga
asosan mulk quyidagi shakllarda namoyon bo‗ladi:
9
 
2-rasm. O‗zbekistonda mulkchilikning shakllari 
9
Ш.Ш.Шодмонов.У.В.Ғофуров. ―Иқтисодиѐт назарияси Дарслиги‖. -Т.: ―IQTISOD-VOLIYA‖, 2010 йил
79-бетдаги 
Мулкчилик шакллари 
Давлат 
мулки 
Хусусий 
мулк 
Шахсий 
мулк 
Жамоа 
мулки 
Якка 
тартибдаги 
хусусий мулк 
Корпаратив 
хусусий мулк 
Аралаш 
мулк 

---

33
XX-asrga kelib yakka mulkchilik tizimi ham barpo bo‗ldi. Bozor 
munosabatlari, bozor iqtisodiyotining mulk shakllariga bog‗liqligi ijtimoiy 
mulkchilik sharoitida, ayniqsa juda ayon bo‗ldi. 
Xo‗jaliklarning turliligi, 
darajalarining har xilligi kurashga da‘vat etadi, ya‘ni raqobatga olib keladi. Ijtimoiy 
mulk esa, aksincha tenglik, bir xillik xususiyatini yaratadi.
Bundan tashqari u xo‗jalik yuritishda markazlashuvga olib kelib, mustaqil 
xarakat qilish, tashabbus ko‗rsatish imkonlarini yo‗q qiladiki, bunday sharoit 
bozorcha taraqqiyotni inkor etadi.
Eng muhim narsa shuki, ijtimoiy mulk bir xillik 
bo‗lsa, xususiylik turlilikdan iboratdir. 
Xususiy mulk, jamoa (shirkat) mulki, davlat mulki, xorijiy fuqarolar, 
tashkilotlar, davlatlar, shu jumladan, xorijiy huquqiy va jismoniy shaxslar mulklari.