Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Psixologiya tarixidan

Psixologiya tarixi – bu avvalo insoniyat tomonidan hayvonlarga va insonga xos bo’lgan psixik hayot hodisalari haqidagi bilimlarning asta-sekin to’planib borish tarixidir. Psixologiya tarixi bilan tanishar ekanmiz, inson va hayvonlarning psixik hayotini o’rganishga bo’lgan intilish kishilar hayotining har xil tarixiy bosqichlarida ularning qanday nazariy va amaliy ehtiyojlari bilan taqozo qilganligini, psixik hodisalar qay tarzda kashf qilingan, qaror topgan va aniqlanganligini, ular qanday tushuntirilganligini, ularning ba’zi qonuniyatlari qanday ochilganligini bilib olamiz. Bundan tashqari, psixologiya tarixi tarixiy hayotning har xil bosqichlarida, fan va madaniyatning umumiy taraqqiyoti munosabati bilan psixologik bilimlar sohasi qanday kengayib borganligi hamda dastlab yakkayu-yagona bo’lgan psixologiya qay tarzda taraqqiy etib, butun bir psixologiya fanlari sistemasi darajasiga ko’tarilganligi haqida ham ma’lumot beradi.

Psixologiya tarixida psixikani yanada chuqur va aniq bilish imkoniyatini beradigan, psixologiya fani taraqqiyotiga ko’maklashadigan foydali ilmiy-tekshirish metodlarining izlanishi va yaratilishi katta o’rin tutadi.
Psixologiya hyech qachon ajralgan fan bo’lmagan: u hamisha boshqa bilim sohalari bilan bog’liq holda taraqqiy etib borgan. Umumfan taraqqiyoti tarixida bu bog’lanishlar kengaydi va chuqurlashdi. Boshqa fanlarning yutuqlari psixologiya taraqqiyotiga qanday ta’sir ko’rsatganligini, bilim sohalarining taraqqiyotida psixologiyaning roli qay darajada bo’lganligini, psixologiyaning ilmiy yutuqlari amaliyotda qanday tadbiq qilinganligini kuzatib borish juda qiziqarlidir.
Albatta, psixologiya tarixida turlicha qarashlar va yo’nalishlar bo’lishiga qaramasdan, bu fanning predmeti, ya’ni hayvon va insonlarga xos bo’lgan psixika birdayligicha qolaveradi. Tarixiy jihatdan psixologiyaning o’rganish predmeti emas, balki shu predmetni tushunish, psixik hayot mohiyatini tushunish o’zgarib keladi.
Psixologiya predmetini tushunishdagi muhim o’zgarishlar, yangi psixologik tekshirish metodlarining yaratilishi hamda ularning keng tatbiq qilinishi, ilmiy-falsafiy tafakkurning umumiy yo’nalishi psixologiya fanining tarixiy taraqqiyotidagi xususiyatlarni belgilab bordi.