Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

2.4. Psixologiyaning tadbiqiy va amaliy sohalari

Hozirgi zamon ilm-fanining qadri va ahamiyati uning nechog’li amaliyotga kirib borib, tadbiqiy salohiyati ortib borishi bilan baholanadi. Psixologiyaning oxirgi yillardagi taraqqiyoti ham aynan ana shu mezon talablariga javob berishi bilan xarakterlanadi.

Jamiyatimizda esa psixologik bilimlarni bevosita amaliyotga tadbiq etishga ehtiyoj katta. Birgina O’zbekistonda kadrlar tayyorlashning milliy dasturini oladigan bo’lsak, uning bajarilishi va muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun psixologiyaning aralashuvi zarur. Joylarda tashkil etilgan “Tashxis markazlari” va Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalaridagi ta’lim-tarbiya jarayonlarini, ma’naviy muhitni ilmiy-amaliy tadqiq qilish, yoshlar ijtimoiy faolligini sosiologik, psixologik va pedagogik qo’llab-quvvatlash, muammolarni o’z vaqtida aniqlash hamda bartaraf etish ishlarini muvofiqlashtiruvchi, ilmiy-metodik yordam ko’rsatuvchi “Ta’lim-tarbiya jarayonini sosiologik, psixologik va pedagogik qo’llab-quvvatlash xizmat”larida faoliyat ko’rsatayotgan mutaxassislar talabalardagi rivojlanish tendensiyalari, aqliy o’sish omillari va iqtidoriga qarab ta’lim-tarbiyani tashkil etishlari uchun qator diagnostik tadbirlarni o’tkazishlari zarurki, bu tadbirlar oxir-oqibat real samara berishi lozim.
Ta’kidlash zarurki, tadbiqiy psixologiyadagi “samara”ni o’lchash mezonlari bilan nazariy psixologiyadagi samara tushunchalari biroz farq qiladi. Ya’ni, bu yerda bevosita buyurtmaning bajarilishi sifatiga buyurtmachining o’zi baho beradi. Shuning uchun ham amaliy psixologiyaning alohida tarmog’i bo’lmish ijtimoiy psixologiya bilimlarining amaldagi ehtiyojini uch asosiy sabab bilan tushuntirishi mumkin:

• 
  kichik korxona yoki yirik firmalardan tortib, toki hukumat darajasidagi idoralar ham o’z faoliyati samaradorligini oshirish uchun tobora insonlar faoliyati va ulardagi zahiradan omilkorona foydalanishning psixologik manbalarini qidirish lozimligini tushunib yetmoqdalar;
  
• 
  professional psixologlarning o’zi ham o’z ishlaridan keladigan obro’-e’tiborning amaliy sohalarida ishlay olish qobiliyatlariga bog’liq ekanligini tushunib yetmoqdalar. Ya’ni, hayotda bevosita samarasi ko’rinmaydigan nazariyaning bugun hyech kimga keragi bo’lmay qoldi;
  
• 
  amaliyotda ishlayotgan boshqa soha vakillari ham agar psixologik tayyorgarlikdan o’tgan bo’lsalar, ishni tashkil qilishga uquvlari yaxshiroq va ishlari unumliroq bo’lishini tushunib yetmoqdalar. Shuning uchun ham ko’plab yangi turdagi markaz va firmalar, qo’shma korxonalarda amaliyotchi psixologlar ishlamoqdalar.
  

Davr talabi shunday bo’lmoqdaki, u yoki bu faoliyat sohalarida odamning individual va tipologik xususiyatlarini inobatga olib ish tashkil etilsa, samarasi yaqqol ko’rinib qolganligini maxsus psixologik bilimga ega bo’lmagan xodimlar yoki rahbarlar tushunib yetmoqdalar. Shu sabab bugun iqtidorli rahbarlar va o’z ustida muttasil ishlab, o’z ish joyida samarali ishlashni xohlaganlar ish stolida Karnegi, Mayer, Vigotskiy, Makey kabi yirik amaliyotchi psixologlarning asarlarini ko’rish mumkin. Bu kitoblarda odamlar bilan samarali ishlash sirlari, o’z iqtidorini o’stirish usullari ommabop tarzda yozilgan. Oxirgi yillarda Karnegilar kitobiga o’xshash amaliy kitoblar soni ko’payib ketdi. Mamlakatimizda ham yangicha g’oyalar targ’iboti, milliy istiqlol mafkurasi tamoyillarini keng mehnatkashlar ongiga yetkazishda ham turli psixologik manbalardan foydalanish, ommabop o’qimishli asarlar yozish texnologiyalari bayon etilgan manbalar sekin-astalik bilan ko’paymoqda. Kitobshunoslar, yozuvchi va olimlar oldiga qo’yilgan asosiy talab ham xalq ongi va ruhiyatiga tez ta’sir qilishga qodir tushunarli asarlar yozishdan iborat. Bu esa psixologiyani bilishni, voizlik san’atidan bahramand bo’lishni, auditoriyaning ijtimoiy-psixologik xususiyatlari, verbal-noverbal ta’sirning psixologik qoidalarini bilishni taqozo etadi.