Nazorat savollari
1. III turlanish jenskiy roddagi otlarningboshkelishik qo‘shimchalarini ayting?
2. III turlanish jenskiy roddagi otlarda qanday istisno so‘zlar bor?
3. III turlanish jenskiy roddagi otlari Gen.Sin.da nechta qo‘shimchagaega?
Uchinchi turlanish Sredniy roddagi otlar
Sredniy roddagi otlar bosh va qaratqich kelishik birlikda quydagi qo‘shimchalarga ega:
Nominativus Singularis
|
Genetivus Singularis
|
-en
|
-in+is
|
-ma
|
-at/is
|
-us,ur
|
-o/e/u+ris
|
-e
|
-is
|
-l
|
-ll/al+is
|
-ar
|
-ar+is
|
-ut
|
-it+is
|
Mustahkamlash uchun mashq:
I. Qavs ichidagi sifatlarni otlar bilan moslashtirib lotin tiliga tarjima qiling:
(bo‘yinturuqqa oid, yumaloq, oval, katta, ensaga oid so‘rg‘ichsimon) teshik; (o‘ng, chap, lateral, qisqa, uzun, medial, oddiy, umumiy, oldingi) oyoqcha; (uzun, qisqa, chuqur, qiyshiq, lateral) bosh; (g‘orsimon, shishasimon, yog‘simon) tana; (o‘ng, chap, harakatchan, bo‘lakka oid, kistoz) buyrak; (qo‘shimcha, harakatchan) taloq; (dumga oid, aortaga oid) to‘pcha; (sentral, asab, limfatik) tizim; (harakatchan, bo‘lakka oid, zichlashgan) jigar.
II. O‘zbek tiliga tarjima qiling.
glomus caroticum, ren accessorius, systema lymphaticum, sinus occipitalis durae matris, cavitas abdominis, glomus pulmonale, pancreas accessorium, foramen palatinum majus, tegmen tympani, cavitas oris propria, foramen venae cavae, lobus hepatis dexter, hepar mobile, rete venosum, musculus longissimus capitis, diaphragma oris, corpus mandibulae, foramen mentale, crus anterius, rete articulare genus.
Ibratli so‘zlar
1. Una hirunda non facit ver. Bitta qaldirg‘och bahor olib kelmaydi.
2. Mala herba cito crescit. Begona o‘t joy tanlamaydi.
Leksik minimum
abdomen, inis n
|
qorin
|
caput, itis n
|
bosh
|
corpus, oris n
|
tana
|
diaphragma, atis n
|
diafragma
|
foramen, inis n
|
teshik
|
crus, cruris n
|
oyoqcha
|
hepar, atis n
|
jigar
|
occiput, itis n
|
ensa
|
pectus, oris n
|
ko‘krak
|
stroma, atis n
|
organni biriktiruvchi qismi, to‘qimasi
|
tempus, oris n
|
chakka, vaqt
|
zygoma, atis n
|
yonoq suyagi
|
chiasma, atis n
|
kesishma
|
femur, oris n
|
son suyagi
|
glomus, eris n
|
tugun
|
systema, atis n
|
tizim
|
tegmen, inis n
|
qopqoq, tom
|
viscus eris n
|
ichki organlar
|
Nazorat savollari
1. III turlanish sredniy roddagi otlari Nom Sinda qanday qo‘shimcha oladi?
2. III turlanish sredniy roddagi otlarda qanday istisno so‘zlar bor?
3. III turlanish sredniy roddagi otlar Gen.Sin.daqandayqo‘shimchalar oladi?
VBOB. OTLARNING BIRLIK VA KO‘PLIK SHAKLI
Otlarning birlik shakli. Bosh kelishik va qaratqich kelishik
Ot so‘z turkumlaridan biri bo‘lib kim? nima? so‘roqlariga javob bo‘ladi. Gaplar, matnlar faqat ot so‘z turkumi bilan boshlanadi. U litin tilida Nomen Substantivum deb ataladi.
Otlarning birlik shakli ya’ni lug‘at berilish shakli bo‘lib ular V ta turlanishga ega. Ularning jadval ko‘rinishi quydagicha:
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
F
|
m n
|
m f n
|
m n
|
f
|
N.S a
|
us um
|
har xil qo‘shimcha
|
us u
|
es
|
Misol uchun:
Ala, alae, farbiculabio, onis, f genu, us, n
Musculus, i, mcortex, icis, m superficies, ei, f
Otlarning qaratqich kelishik birlik shakli quydagicha:
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
f
|
m n
|
m f n
|
m n
|
f
|
G.S. ae
|
i
|
is
|
us
|
ei
|
Otlarning bosh va qaratqich kelishik birlik shakli anatomiyada, farmasevtikada ko‘p qo‘llaniladi.
Mustahkamlash uchun mashqlar
Quyidagi so‘zlarning qaratqich kelishik birlik shaklini va rodini aniqlang:
Atlas, axis, cáput, cerebrum, cóllum, colúmna, corpus, cranium, dorsum, encephalon, hómo, os (ossa мн. ч.), skeleton (sceleton), substánstia, thorax, trúncus.
Ibratli so‘zlar
Aliis inserviendo consumor. Yonaman, o‘zgalarga xizmat qilaman
Ad maximum. Yuqori nuqtagacha.
Nazorat savollari
Bosh kelishik birlik shaklidagi jenskiy roddagi otlar qanday qo‘shimchalar oladi?
Bosh kelishik birlik shaklidagi mujskoy roddagi otlar qanday qo‘shimchalar oladi?
Bosh kelishik birlik shaklidagi sredniy roddagi otlar qanday qo‘shimchalar oladi?
Otlarning ko‘plik shakli. Bosh kelishik va qaratqich kelishik
1. Jadval yordamida otlarning bosh kelishik ko‘plik, turlanish va rodlarda o‘zgarishlarni kuzating:
Rod Turlanish
|
M
|
F
|
N
|
I
|
|
-ae
|
|
II
|
-i
|
|
-a
|
III
|
-es
|
-a, -ia (-e, -al, -ar qo‘shimchali otlar)
|
IV
|
-us
|
|
-ua
|
V
|
|
-es
|
|
Berilgan misollarni tahlil qiling
Lug‘at shakli
|
Turlanish
|
Negiz
|
Nom. Pl.
|
vertebra, ae, f
|
I
|
vertebr-
|
vertebrae
|
sulcus, i, m
|
II
|
sulc-
|
sulci
|
ligamentum, i, n
|
II
|
ligament-
|
ligamenta
|
dens, dentis, m
|
III
|
dent-
|
dentes
|
cartilago, inis, f
|
III
|
carilagin-
|
cartilagines
|
foramen, inis, n
|
III
|
foramin-
|
foramina
|
processus, us, m
|
IV
|
process-
|
processus
|
genu, us, n
|
IV
|
gen-
|
genua
|
facies, ei, f
|
V
|
faci-
|
facies
|
2. Jadval yordamida otlarning bosh kelishik ko‘plik shaklining yasalishiga diqqat qiling.
Otlarning bosh kelishik ko‘plik shaklini yasash uchun quyidagi amallar bajariladi:
1) otning lug‘at shakli olinadi;
2) turlanishi aniqlanadi;
3) negizi ajratiladi;
4) negizga bosh kelishik ko‘plik qo‘shimchasi qo‘shiladi
Gen. Pl. shaklini yasash uchun quyidagilarni bilish shart:
otlarning va sifatlarning lug‘at shakli;
turlanishi;
negizni to‘g‘ri tanlash;
negizga Gen. Pl. qo‘shimchasini qo‘shish.
Eslab qoling: Turlanish Gen. Pl.
Nota Bene! I -arum
II -orum
IV -uum
V -erum
I, II, V turlanishdagi otlarga I guruh hamda orttirma daraja sifatlariga qaratqich kelishigi qo‘shimchasining umumiy komponenti «um» xarakteri unli asosga «r» orqali qo‘shiladi. IV turlanishdagi otlarga esa bevosita xarakterli unli «u» ga qo‘shiladi.
Lug‘at shakli
|
Turl.
|
Negizi
|
Xarakterli unli
|
Qo‘shimcha
|
Gen. Pl.
|
glandula, ae, f
|
I
|
glandul
|
a
|
rum
|
glandularum
|
nervus, i, m
|
II
|
nerv
|
o
|
rum
|
nervorum
|
septum, i, n
|
II
|
sept
|
o
|
rum
|
septorum
|
ganglion, i, n
|
II
|
gangli
|
o
|
rum
|
gangliorum
|
textus, us, m
|
IV
|
text
|
u
|
um
|
textuum
|
cornu, us, n
|
IV
|
corn
|
u
|
um
|
cornuum
|
facies, ei, f
|
V
|
faci
|
e
|
rum
|
facierum
|
thoracicus
|
II
|
thoracic
|
o
|
rum
|
thoracicorum
|
thoracica
|
I
|
thoracic
|
a
|
rum
|
thoracicorum
|
thoracicum
|
II
|
thoracic
|
o
|
rum
|
thoracicorum
|
Mustahkamlash uchun mashq:
1. Otlarning turlanishini jadval yordamida aniqlang:
concharum, sulcorum, processuum, digitorum, facierum, lamellarum, arteriarum, oculorum, lingularum, ligamentorum, plexum, genuum, aperturarum, recessum.
2. Gen. Pl. shaklini yasang:
pes, pedis, m; cavitas, atis, f; foramen, inis, n; unguis, is, m; thenar, aris, n; dens, dentis, m; caput, itis, n; frons, frontis, n; paries, etis, m; tempus, oris, n; canalis, is, m; apex, icis, m; calcar, aris, n; tuberositas, atis, f; cervix, icis, f; os, ossis, n; ars, artis, f; stapes, edis, m; glans, glandis, f; meninx, ngis, f.
Ibratli so‘zlar
1. Nulla aetas ad discendum sera. O‘qishning kechi yo‘q.
2. Nota Bene! Eslab qoling!
Dostları ilə paylaş: |