Toshkent farm atse vtikainstituti

%
vitamin V2, К I (1 g 
mahsulotda 40 biologik birlik miqdorida), vitamin R, 12-18 mg 
%
karotin, 18% atrofida qandlar, 4-5% oshlovchi moddalar, 2% atrofida 
limon va olma kislotalari, 3,7%o pektin va boshqa moddalar boTadi.
XI DF ga ko‘ra vitamin S butun holdagi mahsulotda 1%, tozalab 
qirqilgan mahsulotda 2%, kukun holidagisida esa 1,6% dan kam 
boTmasligi kerak.
N a’matak urugTda moy, ildizi vabargida esa oshlovchi moddalar 
boTadi.
Ishlatilishi. 
Na’matak o ‘simligining mevasi tarkibida bir 
necha xil vitaminlar aralashmasi bor, shu sababli preparatlari
162

---

avitaminoz kasallik!arini davolashda va oldini olishda ishlatiladi. 
Bundan tashqari, na’matak mevasi konditer sanoatida mahsulotlami 
vitaminlashtirish uchun qo‘llani!adi.
N a’matak turlarining mevasidan karotolin preparati va na’matak 
moyi tayyorlanadi. Karotolin mevaning yumshoq-etli qismining 
rnoyli ekstrakti (tarkibida asosan karotinoidlar hamda toko feroliar, 
to‘yinmagan yog‘ kislotalar va boshqa moddalar saqlanadi) bo‘lib, 
tropik yaralar, ekzema (gush), yeritrodermitning ba’zi turlari va 
yaralangan shilliq pardalami davolash uchun surtiladi yoki dokaga 
shimdirilib, shikastlangan joyga qo‘yi!adi.
N a’matak moyi maxsus usul bilan mevadan tayyorlanadi. Moyni 
tropik yaralar, derrnatozlar (terining turli yalhg‘lanish va diatez 
kasalligi), sassiq dimog‘ (ozena), yarali kolit, yoioq va boshqa yara, 
yorilishlami davolash uchun ularga surtiladi yoki dokaga shimdirilib, 
qo‘yiladi.
Dorivor preparatlari. 
Askorbin kislota - vitamin S (kukun, 
draje, tabletka va ampulada eritma holida chiqariladi), mevadan 
damlama, ekstrakt, karotolin, na’matak moyi va sharbat (ho‘l 
mevadan) hamda tabletkaiar (kukunidan) tayyorlanadi.
Meva vitamin)i va polivitaminli choylar - yig‘malar tarkibiga 
kiradi. Ho‘l mevadan yana turli vitamin konsentratlari va vitaminga 
boy oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlanadi.
Askorbin kislota esa galoskorbin preparatlar tarkibiga kiradi.
N a’matakning kam miqdorda vitamin S saqlaydigan turi - 
itburun
na’matak bo‘yi 3 m keiadigan katta buta bo‘lib, boshqalari dan 
gulkosachasining patsimon qirqilganligi, gullab bo‘lgandan so‘ng 
kosachabarglarining pastga qarab yo'nalishi, hamda meva pishishi 
oldida ulaming tushib ketishi bilan farq qiladi. Shuning uchun 
bam itburunning pishgan mevasir.i yuqori qismida teshikchalari 
boimaydi,
Itburun 0 ‘rta Osiyoda, Rossiyaning Yevropa qismida va 
Kavkazda tog‘li tumanlarda (tog‘dagi suv yoqalanda), o‘rmon 
chetlarida, bog‘larda, yong‘oq va archa o‘rmonlarida o‘sadi.
Kimyoviy 
tarkibi. 
Itburun mevasi vitamin S ni kam saqlovchi
na’matak turlariga kiradi. Meva tarkibida 0,2-2,2% vitamin S, K, V2
163

---

va R, 4-12 mg % karotin, 8,09-18,50% qand, 1,2-3,64%) sof holidagi 
organik (limon va olma) kislotalar, 0,03-0, 04% efir moyi, 2,7% 
oshlovchi, bo‘yoq va boshqa moddalar, urug‘ida esa 8,46-9,63%) 
yog‘ boTadi.
Ishlatilishi. 
Mahsulotdan tayyorlangan preparat-xolosas jigar 
kasalliklarini (xoletsistit va gepatit) davolashda ishlatiladi. Soxta 
meva ichidagi mevachalari